آبخیزداری یکی از روش‌های مناسب برای مدیریت صحیح منابع آب و خاک است که با گذشت حدود ۷۰ سال از نخستین اقدام‌های صورت گرفته در حوزه آبخیزداری کشور، هنوز ابعاد مختلف اهمیت و ضرورت آن، به خوبی روشن نشده و با وجود اعتبارات تخصیص یافته و اقدامات صورت گرفته طی سال‌های اخیر، همچنان شاهد تخریب منابع آب و خاک هستیم.
شناخت حوزه آبخیز و مسائل مربوط به آن و همچنین اولویت بندی آبخیزداری متناسب با ظرفیت‌های موجود در کشور، یکی از ضروریات انکارناپذیر است تا بتوان با استفاده صحیح به احیای منابع آب و خاک پرداخت و از همه مهم‌تر، به جنگ با خشکسالی، کم آبی و بیابان زایی رفت.
افزایش رو به رشد تلفات منابع آب و خاک طی چند دهه اخیر در اثر عوامل انسانی و گاهی اقلیمی، تبعات اقتصادی و اجتماعی فراوانی به همراه داشته به طوری که این مسئله علاوه بر تحمیل هزینه‌های اقتصادی و تلفات سرمایه‌های ملی، منجر به تشدید وقوع سیلاب‌ها، افزایش نرخ تولید رسوب و کاهش عمر مفید مخازن سدها، از بین رفتن پوشش گیاهی و کاهش تولیدات کشاورزی و همچنین کم آبی شده است.
مساحت جنگل‌ها در دنیا حدود ۴ میلیارد هکتار یعنی ۳۰ درصد سطح خشکی‌ها بوده در حالی که در کشور ایران مساحت جنگل‌ها حدود ۱۴ میلیون هکتار یعنی ۷/۸ درصد کل مساحت کشور است.
جنگل‌ها و مراتع به عنوان سدهای طبیعی کم هزینه‌ها اما پر بازده با سرعت حرکت آب، نفوذ آن را به داخل خاک افزایش می‌دهند و به تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی کمک می‌کنند.
جنگل‌ها و مراتع با کاهش سرعت باد و جلوگیری از تابش مستقیم نور خورشید بر روی زمین، میزان تبخیر خاک را که عامل اصلی هدر رفتن آب می‌باشد کاهش می‌دهند.
ریشه دواندن درختان و گیاهان و نیز فعالیت جانوران جنگل باعث ایجاد خلل و فرج در خاک می‌شود که نفوذ آب به داخل خاک را سرعت می‌دهد.
جنگل و مرتع از برخورد مستقیم قطرات باران با زمین جلوگیری کرده و باران به آرامی به زمین برخورد می‌کند و این یعنی کاهش فرسایش خاک و نفوذ بهتر آب در زمین و افزایش سطح سفره‌های آب زیرزمینی است.
در هر بارشی که در سطح زمین صورت می‌گیرد مقداری از آن به داخل زمین نفوذ می‌کند و مقداری از آن به صورت رواناب و سیلاب در می‌آید و بقیه آن نیز از سطوح مختلف تبخیر می‌شود.
وقوع حوادث و پدیده‌های طبیعی مانند سیل و ریزگردها در سال‌های گذشته تاکنون در کشور بیانگر آن است که توجه به راه‌های پیشگیرانه تا حدود زیادی در کانون نگاه‌ها قرار نگرفته است.
امروزه فعالیت‌های آبخیزداری از تقویت پوشش گیاهی گرفته تا کاشت گونه‌های جنگلی و گیاهی و حفظ و نگهداری مراتع را در بر می‌گیرد، اقداماتی که دارای زیرگروه‌های تخصصی با نشانه‌های علمی بوده که اگر به درستی مورد توجه قرار گیرد افزون بر حفظ سرمایه‌های گیاهی، ژنتیکی، خاک و آب از خسارات فراوان خشم طبیعت می کاهد.
اکنون چند سالی است که کشور در معرض آسیب‌های طبیعی فراوانی مانند سیل و خشکسالی قرار گرفته که گردو خاک و ریزگردها به چاشنی تلخ آسیب‌های طبیعی افزوده شده است.
ضرورت اجرای طرحهای آبخیزداری در هرمزگان
هرمزگان با ۶ هزار و ۸۰۰ هکتار زمین‌های ملی و حدود یک میلیون و ۱۰۰ هزار هکتار زمین‌های جنگلی، ۹۴ درصد وسعت این استان را شامل می‌شود که دارای رتبه چهارم در کشور است.
در همین حال نیز، هرمزگان یک میلیون و ۵۰۰ هزار هکتار زمین‌های بیابانی و ۳۱۸ هزار هکتار کانون بحرانی فرسایش بادی نیز دارد.
خشکسالی‌های اخیر، کمبود نزولات جوی و از همه مهم‌تر وجود سازندهای شور (کوه‌های نمکی) در این استان، لزوم اجرای طرحهای آبخیزداری را دوچندان کرده است.
از سوی دیگر ۴۶ درصد حوزه‌های آبخیز هرمزگان در زمین‌های رودخانه‌های شور است و بیش از ۵۰ درصد سفره‌های آب زیرزمینی استان وضعیت بحرانی دارد.
در هرمزگان، کوه‌های نمکی وجود دارد که در زمان بارندگی و برخورد قطرات باران با آنها بخشی از روان آب، شور و غیرقابل استفاده می‌شود.
سیلاب‌های مخرب و بروز آسیب جدیدی با عنوان گرد و غبار و بیابان زایی ناشی از آن نگرانی بسیاری را در هرمزگان به عنوان یکی از قطب‌های کشاورزی و منابع طبیعی کشور در پی داشته است.
در حال حاضر، اختصاص اعتباراتی از منابع مختلف به ویژه از محل صندوق توسعه ملی باعت شده که راهکارهای کاهش مشکلات و اجرای طرحهای پیشگیری و مقابله جدی تر پیگیری شود.
افزایش ۲ برابری بودجه طرحهای آبخیزداری کشور در سال جاری
معاون امور جنگل‌های سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور گفت: امسال برای اجرای طرحهای آبخیزداری در استان‌ها ۴۰۰ میلیون دلار از محل صندوق توسعه ملی اختصاص یافت که ۲ برابر سال گذشته است.
عباسعلی نوبخت با بیان اینکه طرحهای آبخیزداری نقش مهمی در ذخیره منابع آبی دارد و می‌تواند برای حفظ ذخایر آب کشور مورد توجه قرار گیرد، افزود: بارندگی امسال ملاک نیست زیرا در کشور خشک و نیمه خشک قرار داریم و مهاجرت اکولوژیک از فلات مرکزی ایران به سمت شمال و جنوب البرز و شمال شرق و شمال غرب زاگرس آغاز شده است.
وی بیان داشت: آبخیزداری به مجموعه‌ای از فعالیت‌های بیولوژیکی، بیومکانیکی، مکانیکی و برخی از رفتارهای مدیریتی در بخش مرتع داری و بیابان زدایی گفته می‌شود که از جمله می‌توان به اصلاح شیب آبراهه‌ها از طریق احداث بندها و سدها، تراس بندی، بانکت سازی و دیواره سازی برای حفاظت کناره‌های بستر رودخانه اشاره کرد.
معاون امور جنگل‌های سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور خاطر نشان کرد: پوشش گیاهی جنگل و مرتع دارای دو کارکرد تجاری و غیرتجاری است که در تقسیم بندی ۸۰ درصد غیرتجاری و ۲۰ درصد تجاری محسوب می‌شود.
نوبخت اظهار داشت: عملکرد سالانه ذخیره آب جنگل‌های پراکنده ۳۰۰ مترمکعب و جنگل‌های متراکم و کیفی دو هزار و ۵۰۰ مترمکعب است.
وی با اشاره به اینکه امنیت منابع طبیعی و امنیت زیستی پیش زمینه امنیت ملی کشور است، گفت: از ۱۳ اقلیم دنیا ۱۱ اقلیم در ایران وجود دارد و این بدان معناست که همه نیازهای داخلی کشور قابل تأمین است و کمبودی نخواهیم داشت.
تاکید استاندار هرمزگان بر اجرای طرحهای آبخیزداری
استاندار هرمزگان با اشاره به وضعیت اقلیمی استان گفت: اجرای طرحهای عملیات آبخیزداری در جنوب کشور به‌خصوص در این استان می‌تواند منجر به پایداری طبیعت، معیشت و حفاظت از خاک، کنترل سیلاب‌ها، رونق کشاورزی شده و از تحریب خاک جلوگیری می‌کند.
فریدون همتی افزود: مشارکت مردم در اجرای طرحهای آبخیزداری نقطه قوتی است که به لحاظ اهمیت سازه‌های آبخیزداری موجب خوشحالی و رضایتمندی مردم می‌شود که باید با کمیت و کیفیت بیشتری در سال ۹۸ دنبال شود.
وی تاکید کرد: با امضا تفاهم نامه همکاری میان استانداری و سازمان جنگل‌ها و تخصیص اعتبار ۶۲۰ میلیارد ریالی، انتظار می‌رود این سازمان نیز اعتبار قابل توجهی برای حوزه آبخیزداری تخصیص دهد تا در این حوزه مانند گذشته پیشرو باشیم.
نهضت آبخیزداری با احداث ۴۰۰ سازه مشارکتی در بشاگرد
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری هرمزگان بیان کرد: با احداث ۴۰۰ سازه مشارکتی در بشاگرد، نهضت بزرگی در آبخیزداری استان اتفاق افتاده است.
امید ذاکری افزود: با طراحی سرریز و تبدیل این سازه‌ها از خشکه چین سنگی به سنگی ملاتی علاوه بر افزایش طول عمر سازه‌ها، از رسوب گذاری شدید در مخزن سد جگین جلوگیری شده و با نفوذ در آب راهه ها باعث به وجود آمدن چشمه‌ها در پایاب سازه‌ها شده است.
وی اظهار داشت: بشاگرد از نظر زمین و خاک مناسب محدود است و مردم این منطقه با اجرای سازه‌های سنگی خشکه چین درحاشیه آبراهه‌ها به صورت دیواره با تله انداختن رسوبات سیلاب‌ها، زمین و خاک مناسب را برای کشت و نخلستان ایجاد می‌کنند که این آب راهه ها تبدیل به واحد اقتصادی می‌شود.
این مقام مسؤول اظهار داشت: در راستای احداث این سازه‌ها، اداره منابع طبیعی استان، طراحی، نظارت، مشاوره فنی و تأمین سیمان را به صورت مشارکتی برعهده داشته و سایر اقدام‌ها شامل سنگ، ماسه، آب و نیروی انسانی توسط اهالی منطقه بشاگرد تأمین شده است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری هرمزگان ادامه داد: با اشاره به استقبال خوب اهالی منطقه در احداث سازه‌ها خاطر نشان کرد: تا کنون ۲۵۰ سازه آبخیزداری مشارکتی ساخته شده که تا پایان سال جاری به تعداد هدف گذاری شده خواهیم رسید.
ذاکری یادآور شد: بشاگرد یکی از شهرستان‌های محروم شرق هرمزگان با بیش از ۱۷۰ روستاست که مردمانش چندین سال است با خشکسالی‌های پی در پی دست و پنجه نرم می‌کنند و چشم انتظار نازل شدن رحمت الهی هستند.
وی عنوان کرد: تمامی روستاهای شهرستان بشاگرد از معضل کمبود و کیفیت آب رنج می‌برند و تعداد زیادی از روستاها از آب رودخانه‌های سطحی برای آشامیدن استفاده می‌کنند که این باعث به وجود آمدن بیماری‌های سنگ کلیه می‌شود.
این مقام مسؤول گفت: برخی از اهالی بشاگرد برای تهیه آب شرب، کیلومترها از شهرخارج شده و به چشمه‌های اطراف می‌روند تا چند دبه آب برای مصارف پخت و پز و آشامیدن تهیه کنند.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری هرمزگان اضافه کرد: سد سهران بشاگرد یکی از طرحهای مهم در شرق استان است که با حجم آبگیری سالیانه ۱۸ میلیون متر مکعب توانسته مشکل کم آبی حدود ۵۳ روستای بشاگرد با جمعیتی حدود ۱۵ هزار نفر را برطرف کند.
ذاکری تصریح کرد: توسعه منطقه محروم بشاگرد، تقویت، پایدارسازی و تداوم آبدهی چشمه‌ها به عنوان تنها منبع و ظرفیت آبی منطقه در راستای ایجاد اشتغال و بهبود استمرار تولید کشاورزی و عرصه‌های طبیعی و بهبود معیشت آبخیزنشینان منطقه از مهمترین اهداف احداث این سد است.
آبخیزداری، راه مؤثر حفاظت از منابع آب و خاک
معاون آبخیزداری منابع طبیعی هرمزگان گفت: آبخیزداری یکی از راه‌های مؤثر درحفاظت از منابع آب و خاک است و می‌تواند به عنوان زیر بنای توسعه اقتصادی و ایجاد اشتغال مورد توجه برنامه‌های توسعه‌ای کشور قرار گیرد.
ابراهیم جعفری تختی افزود: در سال جاری، ۱۵۰ میلیون یورو اعتبار از محل صندوق توسعه ملی برای حوزه منابع طبیعی کشور مصوب شده که در اختیار استان‌ها قرار می‌گیرد.
وی بیان داشت: از این میزان اعتبار، ۶۲۰ میلیارد ریال به هرمزگان اختصاص داده شده است که بر اساس برنامه ریزی های انجام شده در ۴۰ طرح آبخیزداری اجرایی می‌شود.
این مقام مسؤول تاکید کرد: روستاهای گوده، کندران، ارمک، کهورستان، سراب جاماش، بادکش، بادافشان، گورباجا، جگین و گابریک از جمله حوزه‌های آبخیزداری شناسایی شده در سطح استان برای اجرای عملیات آبخیزداری می‌باشند.
معاون آبخیزداری منابع طبیعی هرمزگان ادامه داد: جذب اعتبار از محل صندوق توسعه ملی در استان برای اجرای طرحهای کنترل سیلاب، تغذیه آب‌های زیر زمینی، مدیریت سیلاب، ممانعت از فرسایش خاک، اصلاح و احیای مراتع ضعیف بوده است تا آسیب‌های حوادث طبیعی، نگرانی ساکنان منطقه از بیابان زایی و بروز خسارت ناشی از آن رفع شود.
جعفری خاطر نشان کرد: با اجرای طرحهای آبخیزداری ۶۲ میلیون متر مکعب به ظرفیت استحصال رواناب‌های سطحی استان افزوده می‌شود.
وی اظهار داشت: در مناطقی که بیشتر با مشکلات کم آبی و حتی بحران آب دست و پنجه نرم می‌کنند، از سوی دیگر با بیکاری و پیامدهای ناشی از آن نیز درگیر هستند، اجرای طرح آبخیزداری و آبخوان داری فرصت مناسبی برای ایجاد اشتغال، رونق و آبادانی منطقه و پیشگیری از تشدید عوارض ناشی از بحران آب می‌تواند باشد.
معاون آبخیزداری منابع طبیعی هرمزگان یادآور شد: طرحهای آبخیزداری از محل صندوق توسعه ملی در استان تکمیل شد در دهه فجر امسال به بهره برداری رسید.
جعفری تختی با اشاره به دو دهه خشکسالی در هرمزگان افزود: طرحهای آبخیزداری از محل صندوق توسعه ملی با اعتبار ۲۳۰ میلیارد ریال به اتمام رسید.
وی بیان کرد: با موافقت مقام معظم رهبری، ۲۰۰ میلیون دلار اعتبار از صندوق توسعه ملی به حوزه منابع طبیعی کشور اختصاص یافته که بیشتر آن به استان‌ها ابلاغ شده است.
وی خاطر نشان کرد: توزیع این اعتبارات بر اساس شاخص‌های، وقوع سیل و خسارات ناشی از خشکسالی، دشت‌های بحرانی، کنترل فرسایش خاک و جمعیتی که نیاز به منابع آب دارند اختصاص می‌یابد.
وی ابراز داشت: طرحهای آبخیزداری در شهرهای بندرعباس، حاجی آباد، میناب، رودان، قشم، بشاگرد، بندرخمیر، بستک و بندرلنگه اجرا شده است.
این مقام مسؤول هدف از اجرای طرحهای آبخیزداری را، کمک به پایداری مشاغل، جلوگیری از مهاجرت مردم به شهر و توسعه و رونق کشاورزی دانست و اظهار داشت: ۲۴ میلیون متر مکعب آب در سازه‌های آبخیزداری ذخیره می‌شود.
معاون آبخیزداری منابع طبیعی هرمزگان تصریح کرد: هرمزگان به لحاظ شرایط اقلیمی خاص دارای منابع آبی محدود می‌باشد که بر این اساس اجرای گسترده این‌گونه طرح‌ها در استان ضروری است.
اعتبارات صندوق توسعه ملی، نجات بخش روستاهای بیابانی
معاون فنی منابع طبیعی هرمزگان گفت: این استان با ۲۸ کانون بحران، رتبه سوم مساحت زمین‌های بیابانی و رتبه نهم کانون بحرانی کشور را به خود اختصاص داده است.
حاتمی اضافه کرد: برای مقابله با پدیده بیابان زایی تاکنون طرحهای مختلفی شامل، مدیریت رواناب‌ها، احداث بادشکن، تثبیت شن‌های روان با مالچ و نهالکاری انجام شده است.
وی اظهار داشت: اعتبارات سال ۹۸ حوزه بیابان بر اساس پیش بینی‌ها، ۶۰۰ هکتار مالچ پاشی به همراه ۳۰۰ هکتار نهالکاری در حوزه شرق هرمزگان با ۱۰۰ میلیارد ریال انجام می‌شود که با تصویب نهایی این بودجه می‌توان اثرات منفی بیابان را از زندگی مردم منطقه کمتر کرد.
معاون فنی منابع طبیعی هرمزگان خاطر نشان کرد: پارسال در بیابان‌های شرق استان ،۴۷۰ هکتار مالچ پاشی و ۳۵۰ هکتار نهالکاری شده است.
سرمایه‌گذاری صندوق حمایت از توسعه منابع طبیعی، گامی برای اشتغال روستاییان
رئیس هیأت مدیره صندوق حمایت از توسعه منابع طبیعی بیان کرد: سرمایه گذاری در بخش منابع طبیعی از جنبه‌های مختلف می‌تواند باعث تسریع رشد و توسعه اقتصادی و گامی برای اشتغال روستاییان شود.
عیسی برخورداری پور افزود: حفظ آب و خاک و امور زیربنایی، کاربردی بودن فعالیت‌های منابع طبیعی، سرمایه گذاری و توسعه فعالیت‌های تولیدی می‌تواند باعث ایجاد فرصت‌های شغلی جدید در روستاها شده و نرخ بیکاری را کاهش دهد.
وی گفت: همچنین استقرار اغلب فعالیت‌های منابع طبیعی و کشاورزی در مناطق روستایی می‌تواند از مهاجرت روستاییان به شهرها و حداقل رشد مهاجرت آنان را کاهش دهد.
رئیس هیأت مدیره صندوق حمایت از توسعه منابع طبیعی هرمزگان عنوان کرد: سرمایه گذاری در بخش منابع طبیعی با توجه به در نظر گرفتن آب وخاک و حفظ کیفیت و کمیت آنها مزیت نسبی محصولات گیاهی و دارویی و استفاده از فناوری‌های نوین برای حفظ آب و خاک و استفاده بهینه از آنها باعث افزایش تولید محصولات گیاهی، جنگلی شده است.
برخورداری پور ادامه داد: این امر نیز منجر به افزایش صادرات محصولات گیاهان دارویی و جنگل می‌شود و کمبود درآمدهای ارزی تا حدودی رفع می‌شود.
وی ابراز داشت: سرمایه گذاری در بخش منابع طبیعی به رشد اقتصادی و بهبود اشتغال کمک می‌کند زیرا اهمیت سرمایه این صندوق، به عنوان یک نهاد قانونی تسهیل کننده اجرایی منابع طبیعی است.
رئیس هیأت مدیره صندوق حمایت از توسعه منابع طبیعی یادآور شد: تأمین سرمایه و سهم دولت در صندوق‌های منابع طبیعی و برنامه‌های توسعه، مورد توجه مدیریت کلان کشور قرار داشته است.
برخورداری پور عنوان کرد: قانون بودجه شامل تبصره‌هایی از مواد ۳۱ و ۶۰ احکام دائمی بودجه برنامه ششم توسعه برای کمک به تأمین مالی این صندوق‌ها در راستای حل مشکلات نقدینگی است که اجرای آن ضعیف عمل شد.
مجمع خیران آبخیزداری هرمزگان، الگویی برای کشور
رئیس مجمع خیران آبخیزداری هرمزگان نیز با اشاره به ایجاد مشارکت مردم در همه زمینه‌های منابع طبیعی و آبخیزداری گفت: باید فرهنگ زندگی کردن با زمین نهادینه شود و مجمع خیران این استان در این زمینه می‌تواند الگوی مناسبی برای ورود دیگر خیران استان‌ها به حوزه منابع طبیعی قرار گیرد.
علاءالدین عزیزی افزود: با توجه به خشکسالی دهه‌های اخیر در هرمزگان، مجمع خیران آبخیزداری استان از سال ۸۰ فعالیت‌های خود را در حوزه منابع طبیعی آغاز کرده است.
وی بیان داشت: در سال ۹۴ موضوع آب به طور جدی در مجمع مطرح شد تا آب‌هایی را که بر اثر بارش‌های موسمی اتفاق می‌افتد و به خیابان‌ها خسارات زیادی می‌زند مهار شود.
این خیر فعال در حوزه منابع طبیعی هرمزگان خاطر نشان کرد: جلب مشارکت خیران نیازمند الگو سازی است و برای ورود این افراد در زمینه‌های حفظ خاک و تأمین آب برنامه‌های متعددی ترسیم شده که مورد استقبال آنان و حمایت مسؤولان استان قرار گرفته است.
عزیزی اظهار داشت: در سال ۹۷، اجرای ۲۳ سازه آبخیزداری با اعتباری افزون بر ۱۰۰ میلیارد ریال برنامه ریزی شده که به بهره برداری رسیده است.
وی، در ادامه از خیران استان در زمینه‌های مختلف خواست برای آبادانی، توسعه و بهبود فضای زیستی هرمزگان مشارکت فعال داشته باشند.
رئیس مجمع خیران آبخیزداری هرمزگان خاطرنشان کرد: در حال حاضر ۴۲ طرح آبخیزداری شامل ۵۲ سازه به ارزش ۸۷ میلیارد ریال با مشارکت خیران به بهره برداری رسیده است.
وی ابراز داشت: امسال ۹ طرح آبخیزداری با ۲۴ میلیارد ریال در دست اقدام قرار دارد و هزینه طرحهای در دست اجرا به طور کامل از محل کمک خیران تأمین شده است.
روی خوش ترسالی به آبخیزداری هرمزگان
به دنبال بارش‌های اواخر سال ۹۷ و اوایل امسال در هرمزگان، ۴۶ میلیمتر بارندگی ذخیره شد که نقش بسزایی در آبگیری سازه‌های آبخیزداری این استان داشت و روی خوش ترسالی را به این بخش نشان داد.
ارتقای سهم مهار آب باران، جلوگیری از شور شدن سیلاب سرشاخه‌های آب شیرین، تغذیه آب خوان‌های زیر زمینی و کمک به تعادل بخشی سفره‌های زیر زمینی، تقویت منابع آبی و کمک به پایداری آن در حفظ تولید و اشتغال و احیای عرصه‌های منابع طبیعی از مهمترین مزایای سازه‌های آبخیزداری است.
هرمزگان همه ساله دارای بارش‌های پراکنده رگباری با شدت بالا در مناطق مختلف است که با توجه به شرایط اقلیمی، گرمای هوا و تنش‌های کم آبی، وقوع این بارش‌ها و مهار آن از طریق آبگیری سازه‌های آبخیزداری و آب انبارها (برکه‌ها) در راستای حیات منابع طبیعی استان است.
سازه‌های آبخیزداری شامل سد و بندهای خاکی، سنگی ملاتی و مخزن آبی سامانه‌های آبگیر باران بوده که هرمزگان هم اکنون دارای هفت هزار و ۵۶۵ سازه آبخیزداری و بیش از ۱۱۲ هزار هکتار عملیات بیولوژیک و بیومکانیک است و ظرفیت آبگیری این سازه‌ها در سال ۴۸۰ میلیون متر مکعب می‌باشد.
از مساحت هفت میلیون و۲۰۰ هزار هکتاری هرمزگان، ۶ میلیون و ۹۰۰ هزار هکتار جزو عرصه‌های منابع طبیعی است که یک میلیون و ۱۰۰ هزار هکتار آن جنگل، چهار میلیون و ۹۳ هزار هکتار مرتع و یک میلیون و ۵۶۵ هزار هکتار آن را بیابان تشکیل می‌دهد.
گزارش از مرضیه دشتی
۶۰۴۸/۹۹۴۴