همین چند روز پیش بود که خبر آتش‌سوزی هشت گنبد در میدان حسن‌آباد تهران در رسانه‌ها منتشر شد، خبری که تفاوتش با دیگر اخبار آتش سوزی به دلیل از بین رفتن برخی از اسناد ملکی مربوط به آیت‌الله‌کاشانی و دکتر مصدق در دفترخانه شماره ۳۹ عنوان شد. هر چند هنوز آمار دقیقی از میزان اسناد سوخته شده در این دفترخانه کهن‌سال به طور دقیق رسانه‌ای نشده است؛ مسلم است در این واقعه اسنادی تاریخی از بین رفته است.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران که در واقع قلب اسناد تاریخی ایران به حساب می‌آید روز گذشته برای بررسی میزان خسارات وارده به اسناد در این آتش سوزی نماینده‌ای را به محل حادثه فرستاد؛ اما همچنان خبری در این باره رسانه ای نشده است.
اشرف بروجردی رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا درباره این اتفاق و از بین رفتن برخی اسناد مهم تاریخی، گفت: در تعریف وظایف سازمان اسناد و کتابخانه ملی و توصیف جایگاه اسناد در سطح ملی، سازمان موظف است اسناد را جمع آوری، نگهداری، حفاظت و حراست کند.
وی افزود: با این رویکرد همواره تلاش می کنیم با دستگاه‌های دولتی تعاملی را داشته باشیم تا بتوانیم این ویژگی و ماموریت سازمان را به دستگاه ها منتقل کنیم تا آنها با سازمان در انتقال اسناد خود همکاری کنند.
در این میان اسنادی را که خاندانی و در دست اشخاص است نمی‌توان تعیین تکلیف کرد اما اسناد دولتی در اختیار قوه قضائیه و مجلس شورای اسلامی که به عنوان اسناد معتبر تدوین مصوبات یا تصمیم گیری‌هاست؛ باید به سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران منتقل شود.
بروجردی با اشاره به تذکرات پیشین این سازمان مبنی بر انتقال اسناد دستگاه های دولتی برای نگهداری و حفاظت، تصریح کرد: بارها کارشناسان این سازمان به دستگاه‌های مختلف اعزام شدند و از مسئولان مربوطه درخواست شد اسناد را به این سازمان منتقل کنند که در این میان برخی از دستگاه‌ها همواره ممانعت کردند و اسناد خود را به آرشیو ملی ایران منتقل نکردند.
وی یادآور شد: زمانی که ما از آرشیو ملی ایران سخن می‌گوییم موضوع شخصی نیست و مربوط به مدیریت مدیر یا مسئول ذی‌ربط نیست؛ بلکه مربوط به کل کشور بوده و ذخیره فرهنگی که در این سازمان می‌تواند وجود داشته باشد.
با تمام این تفاسیر برخی دستگاه‌ها با سازمان اسناد و کتابخانه ملی برای آرشیو اسناد خود همکاری کردهاند؛ اما برخی دیگر تصور می‌کنند این اسناد متعلق به سازمان خود یا داشته‌ها و ذخایر آن نهاد است درحالی که این ذخیره متعلق به کل ملت ایران بوده و قرار گرفتن آن در سازمان اسناد و کتابخانه ملی به عنوان ذخیره و گنجینه ملی محسوب می‌شود.
بروجردی با بیان اینکه امروز همراهی نکردن باعث آسیب بخشی از این اسناد شده است، افزود: حدود هشت ماه گذشته آتش سوزی در وزارت نیرو موجب از میان رفتن بخش عمده اسناد این وزارتخانه شد و امروز شاهد بودیم در مرکز ثبت اسناد کشور که مربوط به قوه قضائیه است این اتفاق ناخشنود افتاد و این آتش سوزی آسیبی به اسناد و ذخایر ملی کشور وارد کرده است.
رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران با بیان اینکه این اتفاقات منجر به از میان رفتن همیشگی اسناد می‌تواند هر جای دیگری نیز رخ دهد، تصریح کرد: بنابراین علت اصرار این سازمان علاوه بر انجام رسالت و ماموریت خود، حفظ میراث ملی کشور و حافظه جهانی ایران بوده است و باید دستگاه ها همکاری لازم را با این سازمان داشته باشند.
بروجردی به آتش سوزی میدان حسن آباد تهران و از بین رفتن اسناد مربوط به آیت اله کاشانی و مصدق اشاره کرد و گفت: طی روزهای گذشته در پی آتش سوزی میدان حسن آباد، اسناد و املاک ثبتی کشور از بین رفت و اگر امروز ما این اسناد را از دست دادیم به خاطر بی‌توجهی دستگاه ها نسبت به انتقال اسناد خود با این سازمان بوده است.
وی خاطرنشان کرد: تاکید داریم تمام اسناد باید در این سازمان ذخیره شوند و تمام نهادها همکاری لازم را در این باره داشته باشند؛ زیرا این مهم به نفع سازمان ها و نهادها برای آزادسازی فضاهایی است که این اسناد در آنجا نگهداری شده است.
رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران با بیان اینکه استانداردهای نگهداری اسناد در سازمان اسناد تدوین شده است، گفت: این استاندارها را به تمام دستگاه‌ها ابلاغ کرده‌ایم تا اسناد خود را مطابق با این استانداردها نگهداری کنند، این استانداردها مربوط به هوا، میکروب زدایی، نحوه نگهداری و نظایر آن می‌شود.
وی با بیان اینکه موظف هستیم بر اساس استانداردهای تعریف شده بین‌المللی از اسناد محافظت و نگهداری کنیم، ادامه داد: اگر امروز به ما گفته می‌شود ۷۰۰ پرونده از مرکز اسناد و املاک کشور سوخته شده و از میان رفته است بسیار تامل برانگیز است؛ زیرا هر یک از دفاتر دربرگیرنده صدها ثبت سندی بوده و امروز اینها کاملا از بین رفته است و شاید حتی دیجیتال هم نشده باشند.
۶۴ دستگاه اسناد خود را به سازمان اسناد نمی‌دهند
بروجردی با بیان اینکه داشتن نسخ الکترونیکی و کاغذی اسناد از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، افزود: باید گفت نسخ کاغذی اسناد مهم تر است؛ زیرا ممکن است نسخه های دیجیتال به نوعی از بین برود.
رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در پاسخ به سوالی مبنی بر فرآیند مکاتبات صورت گرفته با دستگاه ها و نهادهای دولتی برای انتقال اسناد خود به سازمان اسناد، گفت: در این باره یک ابلاغ عمومی و کتبی به همه دستگاه ها و قوا صورت گرفت، در این میان برخی دستگاه ها پاسخ دادند و تعاملات میان سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران با آنها شکل گرفت اما در بسیاری موارد دستگاه ها حتی پاسخ ابلاغ و نامه سازمان را هم ندادند.
حدود ۶۴ دستگاه اسناد خود را به سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران برای نگهداری و حفاظت انتقال نمی‌دهند، نام تمام این دستگاه‌ها را به دولت منتقل کرده ایم و حتی برای معاون اول رئیس جمهور ارسال شد که قرار است این معاونت شخصا پیگیر موضوع باشد.
بروجردی با بیان اینکه اکنون تمام اسناد مربوط به انتخابات در ادوار مختلف را آرشیو داریم، ادامه داد: از جمله دستگاه هایی که بیشترین همکاری را کرده اند می توان به وزارت کشور در انتقال اسناد مربوط به انتخابات اشاره کرد اما صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، بانک‌ها و وزارت امور خارجه از جمله دستگاه‌هایی هستند که هرگز اسناد خود را به این سازمان منتقل نکردند.
رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، گفت: اهرم قانونی انتقال اسناد به این محل، قوه قضائیه بوده و لازم است دادگستری وارد شود؛ البته در یک برهه‌ای دادگستری وارد شد. در این باره دادگستری تمام اسناد خود را به این سازمان منتقل و آقای منتظری به دستگاه‌ها ابلاغ کرد همراهی لازم را این سازمان داشته باشند. با تمام این تفاسیر حتی بسیاری دستگاه ها پاسخ لازم را به دادگستری هم ندادند و تصور می‌کنند این اسناد شخصی است.