آموزش های فنی و حرفه ای یکی از ابزارهای مهم تربیت نیروی انسانی به شمار می رود که با ارائه مهارت های لازم به فراگیران، آنها را برای ورود به دنیای کسب و کار آماده می سازد. از این رو همگام با تغییرات در بازار کسب و کار و صنعت، سطح نیازمندی ها و مهارت ها نیز دچار تحول شده اند که لازمه پاسخگویی به این تغییرات، همگام شدن و آموزش های انعطاف پذیری است تا فراگیران، شیوه برخورد درست با محیط های جدید و حل مسأله را ارائه دهند. فراگیری مسائل مهمی همچون برقراری ارتباط، تعهد کاری، وقت شناسی، کار گروهی، خودمدیریتی، برنامه ریزی، سازماندهی و آشنایی با فناوری از جمله اصولی به شمار می روند که برای اشتغال امری ضروری محسوب می شود اما نظام آموزش در بخش فنی و حرفه ای همچنان نظامی سنتی باقی مانده است که نمی تواند پاسخگوی نیازهای در حال تغییر فراگیران و همچنین بازار کسب و کار باشد.
با این وجود توجه به رویکردهای جدید آموزشی و از طرفی دیگر بحث طراحی آموزشی بیش از چند دهه به شمار می رود که در بسیاری از کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه مطرح شده و بسیاری از سازمان های صنعتی، پزشکی و آموزشی از این رویکردهای جدید به مثابه راه میانبری برای اثربخشی آموزش و افزایش مهارت های فردی استفاده می کنند. طراحی آموزشی کل نگر یکی از رویکردهای جدید است که با یکپارچه سازی دانش، نگرش و مهارت ها، افراد را برای ورود به دنیای کار و در برابر تغییرات آماده می سازد. با این حال می توان گفت که به جای استفاده از رویکردهای سنتی آموزش در مراکز فنی و حرفه ای، برنامه ریزی ها باید به طرف استفاده از محیط های یادگیری جدید و به دنبال آن محیط های کل نگر سوق داده شود، تا ضمن تغییرات در نیازهای کسب و کار، شاهد تغییرات در نوع مواد آموزشی و روش های یادگیری متناسب با آن برای فراگیران نیز باشیم زیرا نبود آموزش های فنی و حرفه ای و کارآفرینی در جامعه پیامدهای منفی را به دنبال دارد که گسترش مدرک گرایی یکی از نتیجه های آن محسوب می شود. از این رو توسعه فرهنگ کارآفرینی و اهمیت و نیاز به تمامی حرفه ها باید در چارچوب آموزش های تخصصی گوناگون دیده شود.
سوم تا ۹ مرداد به عنوان هفته مهارت شناخته می‌شود و ۶ مرداد روز کارآفرینی و آموزش های فنی و حرفه ای نامگذاری شده است که به همین مناسبت پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به گفت و گو با رضا گرزین مدیرکل آموزش فنی و حرفه ای استان تهران پرداخته است.
متن این گفت وگو را در ادامه می خوانیم:
ایرنا: امروزه ساختار و ترکیب مشاغل به واسطه تغییرات محیطی و فناوری های جدید در حال دگرگونی است، از این رو توسعه فناوری و مهارت آموزی در کشور چه ضرورتی دارد؟
گرزین: دنیای مشاغل و حرفه‌ها بر خلاف گذشته با سرعتی باور نکردنی در حال تغییر است. بنابراین با توجه به پیشرفت سریع فناوری و به دنبال آن تغییر شرایط حرفه‌های گوناگون، ضرورت دارد نیروی انسانی همگام با مهارت‌ها و توانایی‌های جدید باشند تا از قطار سریع‌السیر فناوری جا نمانند. دنیای مدرن کسب و کار با مهارت‌های قدیمی و کلاسیک کنار نمی‌آید و هر لحظه نیاز به افرادی با توانایی‌های جدیدتر دارد. بنابراین توسعه امکانات و تجهیزات، ارائه خدمات و محصولات به روز بدون آموزش مهارت امکان پذیر نخواهد بود و با کسب آموزش های مهارتی در دنیای واقعی به این مهم دست خواهیم یافت. در دنیا حدود ۱۳ هزار عنوان شغل تعریف و شناسایی شده است، در حالی که در ایران تنها چهار تا پنج هزار شغل را دسته بندی کرده اند که باید در این زمینه شغل های زیاد دیگری در جامعه ایجاد شود و از آنجا که به این امر اعتقاد داریم که مهارت مساوی با اشتغال است، بنابراین بر روی حرفه آموزی در سطح جامعه و برای جوانان و خانواده ها باید تأکید بیشتری صورت پذیرد.
ایرنا: توسعه بی رویه دانشگاه ها و فقر مهارتی دانش آموختگان تعادل را در میان رشته های نظری و عملی و بازار کار به نوعی از میان می برد، تأمل بر این موضوع از منظر مسوولان تا چه اندازه اهمیت دارد؟
گرزین: شغل های مورد نیاز کسب و کار بیشتر از نیروی فارغ التحصیلان دانشگاهی به افرادی با مهارت بالا نیازمند است و مهارت آموزی به جای مدرک گرایی باید تبدیل به دغدغه خانواده ها شود زیرا فراگیری آموزش های مهارتی نقش مهمی در رونق اشتغال، کارآفرینی و توسعه پایدار دارد و امروز بخش زیادی از فارغ التحصیلان به دلیل نداشتن مهارت بیکار هستند. فقر مهارتی ریشه در عواملی دیگر دارد و کسب مهارت راهگشای اشتغال آنان است. توسعه بی رویه دانشگاه‌های کشور و هجوم زیادی از جوانان به دانشگاه به خصوص در رشته‌های تحصیلی نظری از جمله معضلات فقر مهارتی به شمار می روند که تمامی این مسائل سبب می شود تا تعادل میان رشته های نظری و عملی و همچنین توازن میان عرضه و تقاضای نیروی انسانی در بازار کار از میان برود. امروزه جامعه به طرف مدرک گرایی در حال حرکت است که باید شایستگی ها و مهارت ها جایگزین این شیوه شود و بر همین اساس واحد مشاوره و رهگیری شغلی سازمان آموزش فنی و حرفه ای در این زمینه بسیار فعال شده است. باید دانست بسیاری از افرادی که مهارت می آموزند به طور الزامی جویای کار نیستند و چه بسا برای حفظ و ثبات شغلی که دارند تلاش می کنند و بر این پایه حرفه آموزی های موجود می تواند در این ثبات شغلی بسیار موثر عمل کنند.
ایرنا: تلاش برای رفع مشکل بیکاری و آموزش مهارت ها در جامعه کنونی مهم ترین اصل اجرایی مسئولان به شمار می رود، از این رو راهکارهای مبارزه با فقر مهارتی لزوم رعایت چه مواردی است؟
گرزین: تلاش در رفع مشکل بیکاری وظیفه تمامی مسئولان کشور به شمار می رود و ایران نیز با توجه به کشورهای همجوار از لحاظ امنیتی در موقعیت بسیار خوب و امنی قرار گرفته اما از نظر اشتغال با مشکلات بسیاری مواجه است که یکی از دلایل مهم آن، فقر در مهارت آموزی به شمار می رود. مهارت آموزی به عنوان بستر رشد و توسعه کارآفرینی محسوب می شود و کلانشهرهایی همچون تهران به دلیل هجوم جمعیت برای اشتغال با مشکلاتی روبرو است که ضروری به نظر می رسد تا با توسعه مهارت آموزی، کسب و کارهای کوچک را راه اندازی و این مشکل را برطرف ساخت. باید کور راه های مهارتی به اتوبان مهارتی تبدیل شوند زیرا کسب و کار با افراد کارآفرین شکل می گیرد و با مهارت آموزی قابلیت و شایستگی کارآفرینی افراد امکان پذیر می شود.
ایرنا: لزوم اعتلای منزلت نیروهای مهارتی و صلاحیت حرفه ای تا چه اندازه در توسعه اقتصادی کشور موثر است؟
گرزین: بنیادی ترین و مهمترین عامل تأثیر گذار در فرایند تغییر نگرش به مقوله مهارت آموزی و کار، ارزش گذاری به جایگاه کار و کارآفرینی در کشور است و در دنیای پر تلاطم امروزی با افکار مختلف داشتن مهارت به هر مدرک دیگری ارجعیت داشته و نقش و منزلت آموزش های فنی و حرفه ای بیشتر از پیش است به گونه ای که باید برنامه های جامعه را حول محور مهارت آموزی تدوین کرد تا اینگونه جامعه به طرف رونق و توسعه اقتصادی پیش رود.
ایرنا: مأموریت اصلی سازمان فنی و حرفه ای کشور چیست و تعامل با دیگر دستگاه های متولی تا چه اندازه می تواند به ارتقای سطح مهارتی جوانان، فارغ التحصیلان دانشگاهی و نیروی کار منجر شود؟
گرزین: رسالت سازمان آموزش های فنی حرفه ای به عنوان متولی آموزش های مهارت غیر رسمی در تربیت نیروی کار ماهر و متخصص در بخش های مختلف صنعت، خدمات، کشاورزی، فرهنگ و هنر است و همچنین ارتقاء مهارت های حرفه ای شاغلان و فارغ التحصیلان دانشگاهی، زندانیان، سربازان وظیفه، و کارجویان شهری و روستایی و ... نقش بسیار تعیین کننده ای در رشد اقتصاد و توسعه پایدار کشور دارد.