به گزارش روابط عمومی موسسه خانه کتاب، نخستین همنشینی ویراستارانه ویرایش داستان، ادبیات داستانی و رمان با همکاری کارگروه ویرایش ادبیات داستانی، «انجمن ویرایش و درست‌نویسی» و موسسه خانه کتاب برگزار شد. در گام اول این هم نشینی وضعیت موجود ویراستاری و ویراستاران بررسی شد و عده‌ای از ناشران، منتقدان، ویراستاران، ویرایش‌پژوهان و داستان‌نویسان درباره این موضوع به بحث و گفت‌وگو نشستند.
باید بوی داستان و ویرایش در جان ویراستار نشسته باشد
مهدی صالحی بنیانگذار موسسه ویراستاران و دبیر انجمن ویرایش و درست‌نویسی بود، در این نشست با بیان این که کتاب‌هایی در زمینه درست‌نویسی و محاوره نویسی وجود دارد،گفت: ویراستاری یک اثر را می‌توان به کسی سپرد که هم ویراستاری را خوب بشناسد و هم ادبیات و داستان بداند، در واقع بوی داستان و ویرایش در جانش نشسته باشد. امید است چنین فردی بتواند به درستی این کار را انجام دهد، حال این که با چه شیوه‌نامه و اخلاقی هنوز به درستی مشخص نیست.
وی اظهار کرد: به واسطه فشار فضای مجازی به زبان فارسی در چند سال اخیر، ادبیات داستانی ما تحت تاثیر قرار گرفته است و به نظر می‌رسد یک شمشیر دولبه است. از طرفی فضای جدیدی را به روی ادبیات داستانی باز می‌کند و از سوی دیگر ممکن است آسیب‌هایی را در پی داشته باشد. یکی از این صدمات وارده نشت خطاهای فضای مجازی به فضای مکتوب است. این قبیل خطاها در آثار ترجمه وارد شده و در تالیف‌ها نیز دیده می‌شود. مخاطب از ناشران، مترجم‌های مشهور و کتاب‌هایی که نام ویراستار در شناسنامه آن آمده توقع ندارد این نوع اشتباهات تکرار شود اما چنین خطاهایی فراگیر شده است.
صالحی کتابهای عامه پسند را نجات دهنده برخی ناشرانِ حتی مشهور و قدیمی دانست، کتاب‌هایی که به تیراژهای بالا می‌رسد و مخاطبان عام آن‌ها را می‌خوانند؛ او اذعان داشت که بعضی از این آثار پر از ایرادهای زبان فارسی هستند؛ خطاهای داستانی، املایی و نگارشی دارند.
وی افزود: این روزها افراد زیادی می‌گویند که به ویرایش نیاز ندارند و این متن خلاق است و حضور ویراستار خلاقیت نویسنده را می‌گیرد؛ درست است که با متنی خلاق مواجه هستیم و نویسنده هم باید خلاقیت خود را نشان دهد اما تجربه نشان داده اگر یک نفر ویراستار در کنار نویسنده باشد حداقل بعد از تولید اثر، ما با متن بهتری مواجه می‌شویم.
رسم الخط یک اثر در دست ناشر است
مهدی سجودی‌مقدم مدیر انتشارات مهراندیش نیز از ضرورت وجود ویراستار و ویراستاری در جمع مولفین، مترجمین و ناشرین گفت و عدم توجه ناشران به ویراستاری را به افزایش هزینه و کاهش سود نسبت داد و اظهار کرد: ابتدای برخی کتاب‌ها نوشته شده که شیوه رسم الخط این اثر با مترجم یا مولف است؛ چنین چیزی درست نیست. مگر می‌شود رسم‌الخط یک ناشر در اختیار یک مولف قرار گیرد؟
وی همچنین گفت: فرهنگستان هر کشور شیوه‌نامه‌ای را تدوین می‌کند تا دست‌اندر کاران برای نوشتن، ویرایش و ویراستاری از آن استفاده کنند؛ به نظر من اهل فن در ایران نیز باید به شیوه‌نامه‌ای که در فرهنگستان زبان و ادب فارسی وجود دارد مراجعه کنند؛ هرچند که کامل نیست اما همکاری نزدیک ویراستاران و اساتید فرهنگستان می‌تواند در شیوه نگارش و پربار کردن این شیوه‌نامه بسیار راهگشا باشد. ما در مجموعه آثار ناشرین قدرتمند و پر سابقه نیز می‌بینیم که ویراستاریشان در همه کتاب‌ها یکسان نیست؛ در واقع ویرایش، شیوه ارجاع درون و برون متنی و نوشتن پاورقی در هر اثر متفاوت است زیرا نویسنده و مترجم اعمال سلیقه می‌کنند؛ اما اگر این سلیقه توسط ناشر اعمال شود و همه ویراستاران از یک شیوه‌نامه مدون استفاده کنند و بر اساس آن آموزش ببینند به مرور شاهد یک‌دستی در مجموع نشر ایران خواهیم بود.
این ناشر زبان فاسی را پر از اشکال دانست و اظهار کرد: ما از قافله وارد شدن زبان فارسی به نرم‌افزار بسیار عقب هستیم در حالی که در گوگل ترنسلیت بسیاری از زبان‌ها را می‌توان با دقت بالای ۸۰ درصد ترجمه کرد. زبان فارسی قانون‌مند نشده است و نمی‌تواند وارد این نرم‌افزار شود، تلاش ویراستاران می‌تواند زبان فارسی را به تدریج آماده ورود به مجموعه نرم‌افزاری کرده و به تمام دنیا معرفی کند.
اهمیت ویراستاری در خارج از ایران
عاطفه بهسان نویسنده و مدرس داستان‌نویسی که بعضی داستان‌هایش را به زبان انگلیسی می‌نویسد و قرار است کتابی هم به این زبان منتشر کند، ضمن بیان این که اکثر رمان‌های معروف جهان متعلق به آمریکاست یا در این کشور منتشر می‌شود اظهار کرد: ناشران این سرزمین دو مدل ویراستار دارند. ویراستارانی که برای نشریات اصلی آمریکا کار می‌کنند، یعنی این گونه نیست که فضای ویراستاری از فضای نشر جدا باشد بلکه این ویراستار است که تصمیم می‌گیرد کتابی منتشر شود یا خیر. البته ویراستار نیز به درجه‌ای از اطلاعات رسیده است که نظرش در زمینه‌ای حرف حق است. مدل دیگر، ویراستاران مستقل هستند که از نویسنده پول دریافت می‌کنند و کار را ساعتی یا کلمه‌ای ویراست می‌کنند.
وی افزود: در کشور ما یک مدل ویرایش وجود دارد و این درحالی است که خارج از ایران و به ویژه متون انگلیسی حداقل سه مبحث در حوزه ویراست وجود دارد. یکی از لحاظ دستوری است که ویراستار به موضوع و شخصیت‌پردازی اثر کاری ندارد و با توجه به گرامر و قواعد دستوری داستان را ویرایش می‌کند. در ویراست خطی نیز ویراستار حق ورود به داستان را دارد و نکاتی را به نویسنده گوشزد می‌کند و در نوع سوم نویسنده یا ویراستار در مرحله آخر باید داستان را دوباره بخواند و ایرادات نهایی را برطرف کند. در واقع تا این اندازه ناشران در چاپ یک اثر حساس هستند. ویراستار اطلاعات بسیاری در زمینه ادبیات کشورش می‌داند و در مقابل نویسنده نیز باید به او اعتماد کند. نویسنده ترجیح می‌دهد این ایرادات را ویراستار بیان کند تا این که اصلا اثرش از سوی ناشر پذیرفته نشود.
باید ویرایش را به عنوان یک شغل تعریف کرد
مدیر انجمن صنفی مترجمان ضمن اشاره به این که ترجمه و ویرایش پیوند ناگسستنی با یکدیگر دارند اظهار کرد: بسیاری تلاش کردند تا این پیوند برقرار نشود، این فراق ناخواسته حاصل شتاب‌زدگی بازار نشر ماست و این ذهنیت غلط را ایجاد می‌کند که مترجم و ویراستار هووی یکدیگرند در حالی که چنین نیست و پیوند برادری بین این دو برقرار است. بدون تعارف این افتضاهی که در بازار نشر وجود دارد حاصل گسستی است که ایجاد شده است. همچنین شتاب‌زدگی در ترجمه‌ها، گستردگی ورود افراد به این حوزه و عدم ویراستار خوب در یک نشر، کیفیت را پایین آورده است.
وی همچنین افزود: از انجمن صنفی ویراستاران و انجمن درست‌نویسی و ویرایش انتظار می‌رود که ویرایش را به عنوان یک شغل تعریف کنند. عطش در حوزه ویراستاری بیشتر از قبل شده و بهتر است در ادامه فعالیت‌هایی که در این زمینه انجام می‌دهید هدف تبدیل ویراستاری به عنوان یک شغل دارای حق و حقوق را در دستور کار خود قرار دهید. اگر ویراستاران، مترجمان، نویسندگان و ناشران و در مجموع اهالی قلم نباشند هیچ نشری در کشور وجود نخواهد داشت. این انسجام باید در بین اهالی قلم وجود داشته باشد.