عزاداری‌های ماه محرم در استان یزد از منحصر به فردترین آیین‌های عزاداری در ایران است که پس از دهها سال همچنان بافت سنتی خود را حفظ کرده است .
آذین‌بندی حسینیه، نخل برداری، طبخ آش، ذبح گوسفند، پخش نذورات، روضه خوانی، پرسه زنی، دسته سقا و بویژه تبلور شور حسینی در هیات‌های سینه‌زنی یزد از جمله ویژگی‌های مراسم عزاداری در دیار دالعباده یزد است.
هیئت‌های عزاداری در یزد در قالب سینه‌زنی و زنجیرزنی تشکیل می‌شود و قدمت برخی از هیئت‌های استان یزد به قرن‌ها می‌رسد؛ آداب و سنن و همچنین تجهیزات عزاداری‌ها نسل به نسل به یادگار گذاشته شده به گونه‌ای که حفظ و صیانت از آن سرلوحه کار دست‌اندرکاران هیئت‌های عزاداری است.
از هیئت‌های معروف یزد می‌توان هیات فهادان، علقمه، خلف باغ، باغ گندم، بعثت، خرمشاه، گنبدسبز، پنبه کاران، مسجدجامع، شیخداد، چارمنار و.... را نام برد.
هیئت‌های عزاداری از یک حسینیه، سینه‌زنان به حسینیه دیگر می‌روند و اهالی آن حسینیه را از آمدن ماه محرم خبردار می‌کنند و در میانه راه که عزاداران سینه‌زن به حسینیه‌های دیگر می‌روند، مردم نیز نذورات خود را توزیع می کنند.
نام بسیاری از هیئت‌ها برگرفته از محله و شهر است و جالب آنکه در برخی از هیئت‌هایی که گروه سنی خاصی در آن حضور می‌یابند نامی در حد سنین یاران و فرزندان حضرت ابا عبدالله را دارا هستند که می‌توان به هیئت «علی اصغر» مربوط به سنین کودکان و یا «قمربنی هاشم» و "علی اکبر" برای جوانان نام برد البته اختصاص گروه سنی خاص به هیئت‌ها نمادین بوده و در تمام هیئت‌های عزاداری محرم یزد ، کودک، خردسال، نوجوان، جوان، میانسال و پیرمردان دوشادوش هم به عزاداری می‌پردازند.
در محرم سال ۹۳ و در پی پخش عزاداری‌های پرشور مردم دارالعباده یزد از شبکه‌های سراسری سیما، رهبر معظم انقلاب، این حرکت شورآفرین و شایسته را مورد تفقد و عنایت قرار دادند.
دفتر رهبر معظم انقلاب اسلامی اعلام کرد که ایشان پس از مشاهده عزاداری هیئت باغ گندم یزد، فرمودند: "برنامه شما را دیدم؛ خیلی خوب بود، هم از لحاظ سینه‌زنی، هم از لحاظ مداحی، هم از لحاظ دعاهایی که کردید، ان‌شاء‌الله موفق باشید".
هیئت فداییان ابوالفضل(ع) محله "باغ گندم" یزد یکی از هیئت‌های پرجمعیت و صاحب‌سبک یزد است؛ زمان تأسیس این هیئت، بطور دقیق مشخص نیست ولی بنیان‌گذاری آن را به سال ۱۲۸۰ تخمین زده‌اند. قدمت محله باغ گندم برای اهل یزد بارز است ولی تاریخ دقیق تشکیل هیئت نامعلوم است.
شعار نوحه‌ها با آهنگ، همخوانی دارد و گویی از یک جنس است که می‌توان ویژگی‌های آن را در این موارد خلاصه کرد: روان‌بودن، شیوایی، پرداختن به حقایق و دقایق، دوری از تکلف، عاری از مظلوم‌نمایی، سرشار از لطافت، پر محتوا از حیث مضامین و گویای مفاهیم ارزشمند قیام حسینی هم از نظر فلسفه قیام و هم از نظر شور حماسی.
نظم و ترتیب شگفت‌انگیز عزاداران در اجرای سینه‌زنی و نوحه‌خوانی دسته‌جمعی، انتخاب آهنگ مناسب برای ساختن نوحه‌ها، اشعار مناسب که شاعر آنها از استادان برجسته ادبیات فارسی و مسلط به زبان کهن و جدید است، اجرای صحیح و زیبا و- جمعیت قابل توجه عزاداران از دیگر ویژگی‌های این هیات در استان یزد است.
شاعر اشعار نوحه‌های هیئت باغ گندم کیست؟
شاعر اشعار هیات باغ گندم، دکتر سیدمحمود الهام‌بخش، مدرس دانشگاه، شاعر و متولد شهر یزد است که در اشعار خود از تخلص «الهام» استفاده میکند. الهام‌بخش پس از تحصیلات مقدماتی در یزد، در سال ۱۳۵۸ مدرک کارشناسی زبان و ادبیات انگلیسی را از دانشگاه تهران گرفت. آن گاه به مدت سه سال در تهران به تدریس زبان انگلیسی پرداخت.
دکتر الهام‌بخش در سال ۱۳۶۸، دورۀ کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی را با پایان‌نامه‌ای با عنوان زیبایی‌شناسی امثال فارسی در دانشگاه تهران گذراند. وی در ۱۳۷۶ ش درجۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی را با رسالۀ تحقیق در واژگان قرآنی کشف‌الاسرار میبدی از دانشگاه تهران دریافت کرد؛ از استادان او می توان به دکتر سید جعفر شهیدی، دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی و دکتر جلیل تجلیل اشاره کرد. از دکتر الهام‌بخش سروده‌هایی در قالب‌های مختلف شعری به چاپ رسیده است.
الهامی که به الهام شد
این شاعر یزدی، چندسال قبل شعری را در وصف حضرت زینب سرود و آن را در اختیار هیات باغ گندم قرار داد که این شعر با بند "غم پرور کوی دل، بانو زینب" آغاز میشد و پس از آن در عالم خواب به او گفتند "عجب بندی برای زینب سرودی" ؛ دکتر الهام بخش پس از این خواب به مداح محله باغ گندم پیغام داد که " قدر بند زینب را بدان، نظر کرده است".
مداح هیئت باغ گندم کیست؟
حاج "سعید میرزایی‌نسب" نوحه‌خوان فعلی هیئت باغ گندم است؛ او متولد ۱۳۵۰ و بیش از ۲۰ سال است که نوحه‌خوان این هیئت است. حاج سعید میرزایی از دوم راهنمایی، نوحه‌هایی برای شهدا می‌خواند و از دوره دبیرستان با بهره‌گیری از اساتیدی چون آقایان اصحاب و آسیاچی با هیئت باغ گندم همراه شد. مهم‌ترین وسواس و دقت او در عزاداری، انتخاب شعر برای نوحه است. سبک نوحه‌ها و پیام‌رسانی در خصوص عاشورا از مهم‌ترین اولویت‌های اوست.
وی در گفتگو با خبرنگار ایرنا در آغاز کلام خود، اشعار نوحه امسال هیئت باغ گندم را برای ما بیان کرد که در حقیقت، جوابی است که عزاداران میدهند و متن آن به شرح زیر است:
نگران شد چشم شب / با نگاهی بر زینب
که دلش لبریز از خون / « یاحسین » دارد بر لب
می‌زند فریاد / بر سر بیداد * ظلم و ظلمت را / می‌دهد بر باد
لرزد لب / ز صلابت نام حسین * صدها دل / همه تشنه جام حسین
کربلا / دیار / فداکاری است * ورد لب / شعار / وفاداری است
کرده از حق استمداد * که بسته راه استبداد
آن همه فریاد * کِی رود از یاد؟
حاج سعید میرزایی نسب که مدرس قرآن، کارشناس نوحه و دارای مدرک مهندسی عمران و ارشد زبان و ادبیات فارسی است اظهار داشت: انس با قرآن کریم را از ۵ سالگی آغاز کردم، سپس عضو گروه سرود مدرسه و بعد از آن عضو گروه سرود پایگاه خاتم‌الانبیاء محله باغ گندم شدم.
وی اضافه کرد: کم کم از سرود فاصله گرفتم و سعی می‌کردم نوحه ها را به سبک آقایان کویتی‌پور و آهنگران بخوانم؛ در سال ۶۴ به همراه هیات باغ گندم عازم جبهه‌های دفاع مقدس شدم و آغاز کار حرفه‌ای من از همین سال بود.
تفقد و عنایت رهبری، بهترین خاطره زندگی من است
وی زیباترین و به یادماندنی‌ترین خاطره خود را مربوط به سال ۹۳ میداند زمانی که رهبر معظم انقلاب با مشاهده سینه زنی هیات باغ گندم، این هیت را مورد تفقد و عنایت خود قرار دادند.
میرزایی در تبیین این خاطره ماندگار گفت: در امامزاده سید جعفر مشغول عزاداری بودیم و این مراسم از چند شبکه مختلف سیما در حال پخش زنده بود و بنده از طریق رییس صدا و سیمای وقت یزد از تفقد و توجه رهبری به نوحه محله باغ گندم مطلع شدم و این تعهد ما را نسبت به وظیفه خود بیشتر کرد؛ در این موضوع، همه اعضای هیئت نقش داشتند و هر آنچه حاصل شده بود از عشق مردم به اهل بیت بود.
این مداح یزدی در مورد نحوه آماده شدن هیات باغ گندم در استانه ماه محرم اظهار داشت: تجمع اعضای هیات، ۱۰ روز قبل از ماه محرم آغاز می شود و توافق بر روی وزن اشعار نوحه هم چند ماه قبل از آغاز این ماه، انجام می گیرد، با چند آهنگساز مشورت می شود و مدام نحوه قرائت آن را با خود زمزمه می کنم.
میرزایی نسب در مورد برخی انتقادها از زیاده روی در پخش مستقیم برنامه‌های عزاداری از صدا و سیما هم گفت: این موضوع، با وجود برخی محاسن، آسیب هایی هم با خود به همراه دارد که از جمله می توان به حاضر نشدن شماری از مردم در حسینیه به بهانه پخش مستقیم آن از صدا و سیما، خالی شدن اماکن دیگر به دلیل تجمع هیات‌ها در محلی که پخش مستقیم دارد و پایین آمدن کیفیت کار به دلیل حضور دوربین ها اشاره کرد.
این مداح اهل بیت که رتبه های اول و دوم کشوری در تواشیح و همخوانی قران را در کارنامه خود دارد به ویژگی های هیات های عزاداری استان یزد هم اشاره کرد و افزود: صله رحم، دور ریختن کینه‌ها و کدورت‌ها، انجام بیشتر کارهای خیر، پویایی، شور حسینی در جوانان و همدلی و همراهی از جمله آنهاست.
اطعام ۱۸ هزار نفر توسط هیات باغ گندم
یک عضو هیات امنای محله باغ گندم هم به ایرنا گفت: محله باغ گندم از یک حسینیه خوب با نخلی به قدمت ۷۰۰ سال برخوردار است.
علی محمد قادریان افزود: این محله ۵۰۰ نفر جمعیت دارد اما در زمان عزاداری و سینه زنی از آنچنان شور معنوی برخوردار است که جوانان محلات دیگر یزد هم در زمان سینه‌زنی به آنها می پیوندند و هیاتی بزرگ و پر شور را تشکیل میدهند.
وی تعداد شهدای محله قدیمی باغ گندم را ۲۲ نفر ذکر کرد و یادآور شد: مردم این محله نقش موثری در انقلاب داشته‌اند و اعضای این هیات هم رابطه خوبی با دیگر هیات های عزاداری استان دارند.
قادریان، تعداد هیات‌های عزاداری شهرستان یزد را بیش از ۲۰۰ هیات اعلام کرد و اظهار داشت: هیات محله باغ گندم در روزهای تاسوعا و عاشورا، ۱۸ هزار نفر را اطعام میکند.
وی قدمت برخی از مجالس عزاداری در یزد را بیش از یک قرن اعلام و به جوانان توصیه کرد: از این مجالس معنوی، بهره کافی ببرند.
۶۱۹۷
تهیه و تنظیم: محمدحسین فلاح تفتی