به گزارش ایرنا، آیین نخل‌گردانی عاشورای جاجرم در خراسان شمالی، به عنوان گل سرسبد عزاداری های محرم در این استان، هر سال با حضور هزاران نفر از جمعیت عزادار و سوگوار، که از مناطق دور و نزدیک خود را به این شهرستان رسانده اند با شکوه تمام برگزار می شود.
این آیین که می توان آنرا اوج محبت، ارادت و دلدادگی ساکنان این خطه به آستان مقدس سیدالشهدا (ع) دانست با مشارکت اقوام مختلف منطقه اعم از کرد، ترک، تات و ترکمن برگزار می شود که همه در کنار هم و با خلوص و عشق تمام نخل عزای حسین (ع) را بر دوش گرفته و به گردش درمی‌آورند و گویی حسین حسین گویان، برآنند تا به آن سئوال تاریخی امام حسین در روز عاشورا، که همه تاریخ را مخاطب قرار داد، پاسخ دهند.
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان شمالی، نخل گردانی جاجرم را یکی از آیین های ویژه عزاداری امام حسین(ع) در خراسان شمالی عنوان کرد که در فهرست میراث ناملموس و معنوی ملی نیز به ثبت رسیده است.
علی مستوفیان با بیان این که این سنت کهن در استان به شهرستان جاجرم اختصاص دارد، می گوید: هر سال همزمان با عاشورا گردشگران زیادی برای دیدن این مراسم به شهرستان جاجرم سفر می کنند.
وی در ادامه خاطرنشان می کند: در روز عاشورا هیات ها و دسته های زنجیرزنی با نظمی خاص در حسینیه بزرگ جاجرم گردهم می آیند و از هر هیات یک نفر به مدت چند دقیقه نوحه خوانی کرده و دیگران سینه و زنجیر می زنند و این سینه زنی و عزاداری تا ظهر عاشورا ادامه دارد.
وی می افزاید: پیش از عزاداری، مردم جاجرم بر اساس سنتی چند صدساله دو نخل چوبی و فلزی را به میدان حسینیه این شهر می آورند.
وی با بیان این که در حمل این نخل ها ده ها نفر مشارکت دارند، می گوید: پس از ورود نخل ها به میدان، حرکت آنها سرعت گرفته و عزاداران نیز پشت سر نخل‌ها حرکت می کنند و سپس نخل ها را دور میدان می چرخانند اما در دور سوم نخل اول و در دور چهارم نخل دوم به زمین گذاشته می شود، اما عزاداران همچنان علم ها را گرد میدان می چرخانند.
مستوفیان با تاکید بر این که همزمان با این کار، عزاداری و سینه زنی هم انجام می شود، اظهار می کند: پس از چند چرخش نخل ها در محل هایی مخصوص بر زمین گذاشته می شوند و در ادامه مردم به سوی بقعه «خواجه مهزیار» از یاران خاصه حضرت امام رضا (ع) حرکت می کنند و سپس بر مزار اموات خود حضور پیدا کنند.
به گفته این مسئول فرهنگی در این عزاداری ها، همه هیات های عزاداری شهرستان جاجرم مشارکت و حضوری فعال دارند.
وی می گوید: نخل ها را با پارچه های سیاه و سبزی که بر روی آنها اسامی حضرت اباعبدالله الحسین(ع) و حضرت ابوالفضل(ع) و یا سایر نوشته های مذهبی نقش بسته می پوشانند و بربلندای دو نخل نیز علم هایی شبیه نیزه های جنگی با اشعاری بر روی تیغه های آن، قرار گرفته است.
مستوفیان می‌افزاید: بر اساس اعلام اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، آیین نخل گردانی در جاجرم افزون بر ۴۰۰ سال قدمت دارد و در سال ۱۳۹۰ در فهرست آثار معنوی سازمان به ثبت رسیده است.
علم‌بندی و علم‌گردانی
بیرق سرخ حسین (ع) اگر چه با شهادت ایشان خونین شد اما هرگز بر زمین نیفتاد و اکنون به نشانه یادمان واقعه عاشورا هر سال در ماه محرم افراشته می‌شود.
علم‌بندی و علم‌گردانی یکی از آیین های کهن عزاداری ماه محرم در خراسان شمالی به شمار می رود که این آیین در شهرستان های بجنورد، اسفراین و جاجرم همچنان متداول است و با اندک تغییراتی نسبت به هم، دیده می شود.
به گفته کارشناس میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، این آیین در ابتدای ماه محرم برگزار می شود و مردم به ویژه سادات، عزاداری ماه محرم را با برگزاری این آیین آغاز می کنند.
علی حسین پناه می افزاید: مردم این مناطق بر تیری چوبی به ارتفاع سه تا پنج متر، پارچه های سیاه و سبزی را که نذر کرده اند و یا سال های پیش بر علم آویخته شده بود، دوباره به علم می بندند و نمادی از بیرق کربلا و می سازند، آنگاه آنان که قدرت مناسب و اندام ورزیده تری دارند علم را به دوش گرفته و پیشاپیش جمعیت عزادار و نوحه خوان به حرکت درمی‌آورند.
وی در ادامه می گوید: علم گردانی مخصوص جاجرم به این شکل است که علم را که همان بیرق و نماد عاشورا و محرم است، از حسینیه بزرگ جاجرم در کنار «نارین قلعه» که محل نخل گردانی نیز هست، همراه با عزاداری و نوحه خوانی در کوچه ها می گردانند و وقتی چند علم دیگر از دیگر محلات حمل شده و علمداران به هم پیوستند، دوباره به مسجد بزرگ باز می گردانند.
وی می افزاید: آیین علم بندان در نخستین شب قبل از محرم انجام می شود و به نوعی نشان دهنده آغاز محرم است، مراسم علم گردانی نیز در روزهای تاسوعا و عاشورا برگزار می شود و جوانان هیات ها و عزاداران پشت سر علم به سمت مکان های عزاداری حرکت می کنند.
آیین یازدهم محرم در امامزاده کوران اسفراین
مردم می آیند. دسته دسته از راه می رسند تا شهادت امام حسین را در روز یازدهم محرم به نواده اش امامزاده «کوران»، که در روستایی به همین نام در شهرستان اسفراین واقع است، تسلیت بگویند و این حضور عظیم دیدنی و نشان از عشقی دارد که در دل و باور مردم خانه کرده است.
این کارشناس میراث فرهنگی از آیین یازدهم محرم امامزاده کوران به عنوان یکی از رسوم دیرین و شاخص مردم شهرستان اسفراین یاد می کند که مردم منطقه اعتقاد عجیبی به آن دارند.
وی اظهار می کند: هر سال بعد از عاشورا و روز یازدهم محرم، عده زیادی از عزاداران حسینی، طبق رسمی کهن، از شهرها و روستاهای اطراف در امامزاده کوران (احمدبن موسی ع) گرد هم می آیند تا شهادت امام سوم شیعیان را به این امامزاده تسلیت بگویند.
وی با بیان این که این مراسم با برافراشتن علم ها، بیرق ها و برپایی دسته های عزاداری و تعزیه خوانی همراه است، می افزاید: اعتقاد عجیب مردم منطقه کوران به این رسم به اندازهای است که همه اهالی این منطقه از کنار و گوشه کشور باید حتما در این روز در کوران باشند و حتی هیات عزاداری بانوان نیز در این مراسم حضور دارد.
وی می گوید: همه مردم و آنهایی که نذر دارند، نذور خود را در این محل توزیع می کنند و تا بعد از نماز ظهر نیز در محل می مانند.
سینه‌زنی حسن و حسین
حسین پناه، به آیین عزاداری سینه زنی حسن و حسین جاجرم اشاره و اظهار می کند: سینه زنی حسن و حسین از آیین های عزاداری امام حسین (ع) است که در شهرستان جاجرم به شکل ویژه ای و در ادامه علم گردانی برگزار می شود و البته در برخی از مناطق و روستاهای اسفراین نیز دیده شده است.
وی می گوید: پس از رسیدن علم به صحن مسجد، فردی در میانه میدان علم را در دست می گیرد و دیگران در حالی که دست در کمر یکدیگر می کردند دور علم می چرخند و با دست دیگر بر سینه می زنند و در دو گروه نام امامان حسن و حسن را تکرار می کنند، به شکلی که گروهی با صدای بلند حسن گفته و گروه دیگر نام حسین را فریاد می زنند.
وی می افزاید: آیین سینه زنی حسن و حسین جاجرم نیز در فهرست میراث ناملموس این استان به ثبت ملی رسیده است.
حلیم‌پزان
آیین حلیم‌پزان خراسان شمالی نیز در فهرست میراث ناملموس ملی نیز قرار گرفته است.
آیینی که از نخستین شب ماه محرم در همه شهرستاهای این استان اجرا می شود و هر شب پس از عزاداری هایی که انجام می شود، خوراک حلیم طبخ شده در اختیار همه مردم قرار می گیرد.
حلیم ماه محرم از گندم و گوشت تهیه می شود و کارشناس میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری این اداره کل می‌گوید: پختن حلیم ویژه محرم با آداب و ترتیب خاصی و با مشارکت همه مردم همراه است.
رضا حسین‌پناه می افزاید: پخت حلیم محرم در خراسان شمالی به ۲۵۰ سال قبل بازمی‌گردد و از دوره صفویه که محرم و صفر و آیین‌های شیعه جدی گرفته شد آغاز و در دوره قاجاریه تثبیت شد.
وی می‌گوید: بسته به مجلسی که برگزار می شود هر شب یک یا چند گوسفند نذری برای پخت حلیم ذبح می شود که باید با مراسم و دعاهای خاص برگزار شود و سپس فردی مومن و معتمد، دست خود را در داخل گندم آماده شده برای این خوراک کرده و دعا می خواند و همه مراحل انجام کار پخت حلیم با صلوات و یاد امام حسین(ع) همراه است.
وی می گوید: طبخ حلیم طولانی است و مرحله ای خاص به نام چومبه زنی دارد که انجام آن تا چندین ساعت طول می کشد و سخت نیز هست و به قدرت بازوی زیادی نیاز دارد، اما جوانان و عزاداران به عشق امام حسین(ع) و مهمانان سفره، او برای مشارکت در پخت این غذا صف می‌ایستند.
وی با بیان اینکه آیین‌هایی مانند شبیه‌خوانی، تعزیه‌خوانی و پرده‌خوانی نیز در این استان عمومیت دارد، می‌گوید: برپایی این آیین ها در روز عاشورا به اوج خود می رسد و هر یک از اقوام کرد و ترک این استان مراسم تعزیه خوانی خاص خود را دارند.
اهل سنت در ماه محرم
امام حسین (ع)، سالار همه شهیدان و سرور همه آزادگان جهان است و فرقی نمی‌کند که شیعه باشی یا سنی، مسیحی باشی یا مسلمان، زیرا هرکه او را بشناسد می‌داند که حسین بر بلندای قله آزادگی ایستاده است تا به مردم بگوید «اگر دین هم ندارید، آزاده باشید» به همین دلیل در عزای او، همه رخت سوگ به تن می کنند.
اهل سنت خراسان شمالی نیز در ایام ماه محرم و عزاداری سالار شهیدان مراسم هایی خاص را برای شهادت فرزند پیامبر برگزار می کنند.
ترکمن های اهل سنت خراسان شمالی نیز محرم را گرامی می دارند و در این ماه، برنامه ها و رسومی برای عزاداری امام حسین (ع) دارند که ختم ۷۰ هزار «لا إله إلا الله، محمداً رسول الله» از جمله آن است که به آن تهلیل می گویند.
صدقه و نذری هم همیشه از برنامه های ماه محرم در بین اهل سنت خراسان شمالی است و البته هر سال در روز عاشورا یک رسم ۵۰ ساله هم در روستای «تازه یاب» برگزار می شود که تعداد زیادی از مردم در آن شرکت می کنند.
در این روز اهل سنت با تجمع در جوار امامزاده شیرعلی فرزند امام موسی کاظم(ع) در مانه و سملقان به عزاداری می پردازند.
و البته نسبت به نگاه داشتن حرمت ایام محرم و صفر نیز بسیار مقیدند و در این ماه ها برنامه های شادی و عروسی خود را متوقف می کنند و در این ماه که ماه آغازین سال هجری است، علاوه بر ترتیل و قرائت قرآن، مراسم اطعام نیز برگزار می کنند.
همچنین در این روز برادران و خواهران اهل سنت به خانه افرادی می روند که سال قبل در دهه اول محرم از دنیا رفته اند، تا با نثار فاتحه روح آن ها شاد شود.
خراسان شمالی ۸۶۳ هزار نفر جمعیت دارد که ۱۰ درصد آنان را اهل سنت تشکیل می دهند که در شهرستان های بجنورد، راز و جرگلان و مانه و سملقان سکونت دارند.
از ۷۵ اثر ناملموس خراسان شمالی که در فهرست آثار ملی ثبت شده ۱۴ اثر مربوط به آیین های عزاداری محرم و صفر است.
ب/۵۱۳۲