انسان و طبیعت دو ماهیت و دو پدیده به هم وابسته هستند. یعنی هستی و حیات این دو مخلوق خدایی کاملا وابسته به هم است، به همین دلیل در باورها و اعتقادات دیرین طبیعت و محیط زیست و هر آن چه در آن است، بسیار گرامی داشته شده و برخی از عناصر طبیعت گاهی تقدس یافته‌اند. آب، خاک، آتش و باد عناصر اربعه در بیشتر تمدن ها مورد احترام بوده‌اند و حتی حیات وحش هم در داستان‌ها و افسانه‌های کهن جایگاه بسیار معتبر و ارزشمندی داشته‌اند، در ادیان الهی و به ویژه دین اسلام محیط زیست گرامی داشته شده و به عنوان نعمت و نشانه خداوندی مورد توجه و تاکید نبی مکرم اسلام و ائمه اطهار بوده‌اند.
متاسفانه با صنعتی شدن و تحریک عطش مصرف و حاکمیت نظام اقتصادی سرمایه‌داری، محیط‌زیست به شدت مورد هجوم نظام اقتصادی مصرف‌گرا قرار گرفت و نتیجه این بی‌مبالاتی، تخریب فزاینده محیط زیست، فرسایش خاک حاصلخیز، آلودگی آب و هوا، مصرف منابع انرژی زیر خاکی، تخریب جنگل‌ها و مراتع، از بین رفتن و انقراض گونه‌های گیاهی و جانوری، تخریب لایه ازن و گرم شدن زمین و تغییرات اقلیمی است.
دریاچه ارومیه هم به چنین سرنوشتی دچار شد و اکوسیستم آن برای ساکنان حاشیه آن به شدت تخریب شد، دریاچه‌ای که روزگاری محل نشاط و شادی ایرانیان بود، در جلوی چشم مردم و مسوولان به حالت جان دادن افتاد.
خوشبختانه امسال، در سایه الطاف و عنایت خداوند و اقدامات دولت، دریاچه ارومیه جان دوباره گرفته و در کنار جایگاه طبیعی و زیست محیطی خود، به نقش فرهنگی و گردشگری خود بازگشته است و بار دیگر میزبان مهمانانی از آذربایجان و دیگر نقاط ایران شده است.
البته این بار هم مسوولان غافلگیر شدند و برای این همه مهمان مشتاق در سواحل وسیع آن، پیش‌بینی‌های لازم را نکرده‌اند و بازدیدهای میدانی، حکایت از وضع نامطلوب سواحل آن دارد. البته اخیرا جلسه‌ای به ریاست فرمانداری ارومیه برای اجرای طرح سالم‌سازی سواحل دریاچه ارومیه تشکیل شد که امیدوارم بتوانند کارهای بر زمین مانده را انجام دهند.
البته بخشی از طرح سالم‌سازی به شهروندان بر می‌گردد که ریشه در فرهنگ و آداب سفر ما ایرانیان دارد، سفر به محیط‌زیست و سواحل دریاها و دریاچه‌ها آداب و رسومی دارد که از فرهنگ اصیل اسلامی، ملی و بومی سرچشمه می‌گیرد که در گذشته در ادبیات شفاهی و فولکلور ما نمایان بوده و اکنون نیز باید خانواده‌ها، مدارس و نهادهای فرهنگی این سنن و آداب را رعایت کنند، این سنن و آداب در حق ماهیت تکلیف و رعایت حقوق محیط‌زیست، حقوق خود و حقوق دیگران دارد. اگر ما این سه حق ( محیط زیست، خود و دیگران) را یاد بگیریم و آن را رعایت کنیم و رعایت آن را هم از دیگران بخواهیم، به عبارتی به فریضه دینی خود یعنی امر به معروف و نهی از منکر عمل کرده‌ام.
دریاچه ارومیه و سواحل آن به عنوان محیط‌زیست و مسافران آن باید حقوق متقابل خود را بشناسند و به آن احترام بگذارند. حفظ بهداشت محیط، نریختن آشغال، پرهیز از ایجاد ترافیک، رعایت حجاب و آداب اسلامی، عدم مزاحمت صوتی و فردی، حفظ حرمت بانوان و خانواده‌ها، امداد و کمک رسانی به همدیگر، همکاری با سازمان‌ها و نهادهای دولتی و انتظامی همه حقوقی هستند که در صورت اجرای آنها بخش مهمی از فرهنگ ساحل‌گردی و دریاگردی اجرا می‌شود و برای کودکان، نوجوانان و نسل‌های آتی هم آموزنده خواهد بود.
اما بخش دیگری از امور دریاچه ارومیه به سازمان‌های دولتی بر می‌گردد، دولت هم وظایفی دارد که باید به موقع به آن عمل کند، دولت هم مقید و موظف به رعایت و حفظ حقوق سه گانه‌ای است که ذکر شد.
دولت باید از موجودیت و بقای دریاچه ارومیه حمایت و آن را برای آیندگان حفظ کند. براساس مطالعات حوزه گردشگری، به اندازه کافی سواحل ایمن را شناسایی و امکانات امنیتی، رفاهی، ایمنی، امداد و نجات، بهداشت و درمان، آب، برق و فاضلاب را با استفاده از توان دستگاه‌های اجرایی متولی هر بخش و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی فراهم آورد، براساس طرح سالم‌سازی سواحل، وزارت کشور، استانداری‌ها و فرمانداری‌ها موظف به اجرای طرح سالم‌سازی سواحل و فراهم ساختن امکانات لازم برای گردشگران هستند. در استان آذربایجان غربی و حتی آذربایجان شرقی ( فرمانداری اسکو ، آذرشهر و …) ظرفیت گردشگری سواحل دریاچه ارومیه را فراموش کرده‌اند و هیچ اقدام لازم برای آماده سازی سواحل انجام نداده اند.
امسال بیشتر در حد رسانه‌های مجازی شاهد طرح مشکلات سواحل دریاچه ارومیه بودیم. بسیاری از گزارشگران رسانه‌ها که از این سواحل بازدید داشته‌اند، از وضعیت نامطلوب بهداشتی و ایمنی و نبود حداقل امکانات رفاهی شاکی بودند؛ ولی ذوق و شوق پرآبی نگین آذربایجان، زبان گلایه‌ها را بست.
اما هم از شهروندان و هم مسوولان انتظار می‌رود جبران مافات کنند و شهرداری، فرمانداری، سازمان گردشکری، هلال احمر، بهداشت و درمان، محیط‌زیست، پلیس راه و نیروی انتظامی همه دست به هم دهند و کمبودهای فعلی را برطرف کنند، از شهروندان و گردشگران هم انتظار می‌رود آداب ساحل‌گردی را رعایت کنند.
* کارشناس فرهنگی