«علی اصغر فانی» وزیر آموزش و پرورش در سال های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۵ در برنامه تلویزیونی پرسشگر درباره ساختار کلی نظام آموزش در کشور اظهارداشت: در سند تحول بنیادین ۶ زیرنظام منابع انسانی، مدیریت فضا و تجهیزات، ارزشیابی و پژوهش، منابع مالی، برنامه ریزی درسی و مدیریت تعریف شده است. این ۶ زیرنظام با یکدیگر کار کرده و نظام آموزشی را تشکیل می دهند.
وی افزود: پنج زیرنظام اگر کم یا ناقص باشند نظام آموزش و پرورش تعطیل نمی شود اما اگر زیرنظام نیروی انسانی و به عبارتی معلم تعطیل شود نظام آموزشی هم تعطیل می شود. مهم ترین عنصر و فاکتور نظام آموزشی، معلم است.
وزیر پیشین آموزش و پرورش ادامه داد: ممکن است کلاس در حیاط مدسه تشکیل شود، مشکل مالی وجود داشته باشد یا کتاب دیر برسد ولی نظام آموزشی به هر روی پیش می رود اما اگر معلم نداشته باشیم کلاس تشکیل نمی‌شود.
فانی با بیان اینکه معلمین باید دو ویژگی جدی داشته باشند تا به عامل تحول تبدیل شوند، گفت: معلم باید دو ویژگی انگیزه و توانمندی جهت پاسخ به نیاز دانش آموز امروز را دارا باشد. نیاز است معلمان باسابقه و قدیمی اطلاعاتشان بروز شود. امروز در انگیزش به‌ویژه درمعلمان مرد با مشکل روبرو هستیم که باید این دو ویژگی تقویت شود.
وی به مطالبات معلمان که هنوز پرداخت نشده است اشاره کرد و یادآور شد: در ۴۰ سال گذشته هر ساله ۲۵ تا ۳۰ درصد کمبود بودجه در آموزش و پرورش داشته ایم که دولت بخشی را تامین می‌کند و بخشی از آن به سال بعد منتقل می‌شود و مشکلات را مضاعف می‌کند.
وزیر آموزش و پرورش در دولت یازدهم افزود: اگر به دنبال اجرای سندتحول هستیم اولین و مهمترین کار این است که این مشکل منابع مالی را حل و مشکلات معیشتی فرهنگیان را جهت ایجاد انگیزش برطرف کنیم.
فانی به اقدامات انجام شده درباره رتبه بندی اشاره کرد و گفت قرار است فاز جدید رتبه بندی در هفته های اول مهر اجرا شود که بخشی از مشکلات معیشتی را حل می‌کند اما معیشت بحث امروز و دیروز نیست. هرچه تعداد نیروی انسانی آموزش و پرورش بیشتر شود، بودجه دولت به تعداد کارکنان تقسیم و سهم هر نفر کاهش می یابد.
وی یکی از راه حل ها را این موضوع دانست که سهم آموزش و پرورش از دولت افزایش و مخرج این کسر کوچک شود و تعداد کارکنان کاهش یابد و به سمت چابک سازی برود.
وزیر پیشین آموزش و پرورش افزود: اکنون حدود ۱۰ درصد بودجه دولت به آموزش و پرورش اختصاص می یابد که بعضی سال ها به هشت و برخی سال ها به ۱۴ درصد هم رسیده است. اگر سهم آموزش و پرورش از بودجه دولت یعنی صورت این کسر در شرایط فعلی به ۱۵ درصد برسد می توانیم با چابک سازی و کاهش نیروی انسانی وضعیت را بهبود دهیم.
فانی به تحصیل ۱۲ و نیم میلیون دانش آموز در مدارس دولتی در مقابل ۹۶۰ هزار نیروی انسانی اشاره کرد و گفت: اگر نسبت این دو را محاسبه کنیم رقم مناسبی نمی‌شود و باید به ۱۴ و نیم دانش آموز به ازای هر معلم برسد. توزیع نیروی انسانی به لحاظ جنسیت، جایگاه جغرافیایی و رشته هم یکی از چالش های جدی است. در منطقه ای کمبود و در مناطقی تورم نیرو داریم. مثلا در حاشیه تهران کمبود و در شمال تهران تورم نیروی انسانی داریم.
وی با یادآوری سیستم آموزش و پرورش متحول فنلاند اظهارداشت در آموزش و پرورش این کشور اختیارات مدارس بالا بوده و معلم دو ویژگی انگیزه و توانمندی را دارا است.
این فعال سیاسی اصلاح طلب به متمرکز بودن کشور اشاره کرد و گفت: در استرالیا هر مدرسه ای خود نیروی انسانی استخدام و برنامه درسی را درچارچوبی تدوین می‌کند. این امر به دلیل ساختار حکومتی در کشور ما امکان پذیر نیست، اما تفویض اختیار امکان دارد. در سالی که آموزش و پرورش را تحویل گرفتم سالانه ۸۰۰ بخشنامه به مدارس می‌رفت و روزی که بیرون آمدم به ۳۰۰ بخشنامه رسیده بود.
فانی با بیان اینکه لازمه تفویض اختیار، اول توانمندی افراد و دوم تقریب نگرش ها است، گفت: اگر بخواهیم دادن اختیارات به مدارس و مناطق را دنبال کنیم باید به این دو نکته توجه کنیم.
وی با تاکید بر اینکه مهم ترین عنصر نظام تعلیم و تربیت، معلم است، عنوان کرد: زمانی معلم هایی که اعتراضاتی داشتند در پلاکاردهایشان نوشته شده بود "از فقر ناراحت نیستیم از فرق ناراحت ایم. " در فیش حقوقی معلم ها مواردی چون ایاب و ذهاب و... دیده نمی‌شود.
علی احمدی: نیروی انسانی اصلی‌ترین زیر نظام تعلیم و تربیت است
علیرضا علی احمدی وزیر آموزش و پرورش در سال های ۱۳۸۶ تا ۱۳۸۸ نیز در این برنامه تلویزیونی با بیان اینکه نیروی انسانی اصلی‌ترین زیر نظام تعلیم وتربیت است، گفت: اگر مدیریت درستی داشته باشیم تمام این زیر نظام‌ها پوشش داده می‌شود.
وی اظهارداشت: امروز نمی‌توانیم به طور شایسته پاسخگوی نیازها باشیم البته مدیریت نظام تعلیم و تربیت به مفهوم گسترده آن و نه فقط وزارت آموزش و پرورش مدنظر است.
وی افزود: یکی از موانع پیشرفت آموزش و پرورش نگاه سازمان برنامه و بودجه و دولت است که اغلب آموزش و پرورش را دستگاه هزینه ای می بینند لذا همواره مشکل مالی وجود داشته و سال ها ادامه خواهد داشت. با این رویکرد اگر به‌موقع تدبیر کرده و جذب به‌موقع نیرو داشته باشیم و آموزش های تکمیلی داده شود معلمان به‌درستی وارد سیستم می‌شوند. اما اکنون عده ای نیازمند کار، در مقابل مجلس اعتراض می‌کنند و مجلس قواعدی را برای به‌کارگیری آنها معین می‌کند در حالی که ممکن است برای آموزش و پرورش مناسب و آماده نباشند.
وزیر پیشین آموزش و پرورش با بیان اینکه زمانی که در آموزش و پرورش بودم نیروی انسانی را از طریق بازنشستگی پیش از موعد ساماندهی و کاهش دادیم گفت: در آن مقطع کسری بودجه آموزش و پرورش رفع شد و بدهی ۱۷ سال گذشته را تاییدیه کردیم. ۱۷۵ هزار نفر بازنشسته کردیم. هم صورت کسر، افزایش سنواتی داشت و هم۱۷۵ هزار نفر بازنشسته شدند. البته معتقد بودم ۱۰۰ هزار نفر دیگر باید بروند و تعداد دیگری به تناسب در بخش های مورد نیاز تزریق شوند.
علی احمدی ادامه داد: اکنون مشکل این است که مدیریت آموزش و پرورش دست خودش نیست و به جاهای دیگر برمی‌گردد. مثلا اگر آموزش و پرورش نیرو می‌خواهد باید از سازمان برنامه و امور استخدامی مجوز بگیرد. یا شاهد هستیم که در مقابل مجلس عده ای افراد جویای شغل به عنوان حق التدریس اعتراض میکردند و به نمایندگان فشار می آوردند تا این تعداد نیرو وارد آموزش و پرورش شوند.
وی با تاکید بر اینکه اگر می‌خواهیم معلم انگیزه و منزلت و توانمندی داشته باشد باید به‌درستی مدیریت کرده و اختیارات لازم را به معلم بدهیم، گفت: به زیرسندی در سطح مدرسه نیاز داریم که نه تنها اختیار مدیر و معلم بلکه ارتباط مدرسه با نهادهای پیرامونی اش چون ورزش محله، شهرداری و... را مشخص و روشن کند.
وی افزود: ثبات مدیریت در آموزش و پرورش کجاست؟ بسیاری کشورها کفیلی برای آموزش و پرورش دارند که با تغییر دولت آن کفیل ثابت می ماند. آموزش و پرورش باید معاونین ثابت داشته تا خط کاری سندتحول را دنبال کنند. در آموزش و پرورش هر تحولی ۱۵-۱۴ سال نیاز دارد ولی سریع مدیران تغییر می‌کنند. از سویی معلم که نمی‌تواند آتش به اختیار خودش کار کند باید از بالا اختیاراتی به او داده شود.
وزیر آموزش و پرورش در دولت احمدی نژاد به ضرورت ایجاد تحولاتی برای تفویض اختیارات به مدارس و معلم ها اشاره کرد و گفت: شایستگی سالاری و استفاده از تمام بدنه آموزش و پرورش برای انتخاب مدیران لازم است و باید از مدیران واجد شرایط و داوطلب علاقه مند دعوت و آنها را رتبه بندی کرد. همچنین می‌توان با مشارکت اولیا و کمک دولت مدارس را هیات امنایی اداره کنیم و معلمان را همراه با مدیران قرار داده و اگر معلمی خلاقیت و نوآوری داشته و در برنامه های جانبی مدرسه شرکت می‌کند حقوق دومی از سوی هیات امنای مدرسه برای او منظور شود.
علی احمدی تاکید کرد: اگر رضایت خانواده ها جلب شود مردم نیز کمک خواهند کرد.
فرشیدی: آموزش و پرورش نیازمند تحول جدی است
همچنین محمود فرشیدی وزیر آموزش و پرورش در سال های ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۶، نظام آموزشی کشور را نیازمند تحول جدی دانست و گفت: اگر معلم تحول خواه داشته باشیم چه بسا بتوانیم حرکتی از پایین را شروع کرده و لزوما برای تحول نگاه بالا به پایین نداشته باشیم.
وی در ادامه برنامه تلویزیونی پرسشگر با بیان اینکه نمی‌توان مطلق گفت که حال آموزش و پرورش خوب یا بد است، اظهارداشت: نقش معلمین در آموزش و پرورش بی بدیل است و آنها مشکلات معیشتی بسیاری دارند. همچنین باید به نقاط عملکردی مثبت نیز توجه کرد.
وی افزود: آموزش و پرورش امروز قطعا نیازمند تحول جدی است. نقش اصلی در این نظام بر عهده معلمان بوده و اگر معلم تحول خواه داشته باشیم چه بسا بتوانیم حرکتی از پایین را شروع کرده و لزوما نگاه بالا به پایین به تحول نداشته باشیم.
وزیر آموزش و پرورش در دولت احمدی نژاد به آغاز سال تحصیلی جدید در گام دوم انقلاب و ورود نسل جوان معلمان پرنشاط و پرانرژی به مدارس اشاره کرد و یادآور شد: با آمدن نیروهای جدید می توان امیدوار بود که خود این افراد به تحول در آموزش و پرورش کمک کرده و اگر ما به مدرسه و معلم به عنوان نهاد پویا و بالنده اختیارات بیشتری بدهیم شاهد تحول آفرینی بیشتری در مدارس خواهیم بود.
فرشیدی با بیان اینکه در همه جای کشور گرفتار بروکراسی های اداری هستیم و ادارات در آموزش و پرورش، دست و پاگیر معلم شده اند اظهار کرد: معلم ها نباید ناظر ابلاغ از بالا باشند. این امر باید به عنوان یک سیاست مهم پذیرفته شده و اجرا شود.
وی با بیان اینکه باید از مدیریت تک بعدی کنکور محور در مدارس فاصله بگیریم، گفت: البته بتدریج حرکت هایی را می توان در حوزه کتاب درسی و... شروع کرد. معلم کارمند نیست و شان و اختیارات معلم باید مقداری شبیه دانشگاههای هیات امنایی شود.
وی ادامه داد: عرصه های مختلفی برای فعالیت دانش آموزان همچون شورای دانش آموزی و... وجود دارد. نباید معلم و مدرسه را در سطح حداقلی سوادآموزی بینیم.
وزیر پیشین آموزش و پرورش با بیان این که باید شورای عالی اقتصاد زیرنظر رئیس جمهوری تشکیل شود خاطرنشان کرد: کاهش تعداد کارکنان و... نگاه اقتصادی به آموزش و پرورش است و باید آورده های جدیدی برای آموزش و پرورش داشته باشیم.