پروژه اندروید ایرانی اما و اگرهای زیادی داشت. برخی آن را ساختن دوباره چرخ تعبیر کردند و در مقابل برخی توسعه سیستم عامل بومی را به فال نیک گرفتند. عده‌ای نیز به صرف هزینه برای این سیستم‌عامل واکنش نشان دادند.
پیگیری جزئیات این سیستم عامل کمی عجیب بود. با هر فردی که متولی آن اعلام شده بود صحبت می‌کردیم می‌گفت اطلاع خاصی ندارد یا به فرد دیگری ارجاع می‌داد. در نهایت تمام سرنخ‌ها به دکتر ستار هاشمی رسید؛ معاون نوآوری و فناوری وزارت ارتباطات.
پروژه اندروید ایرانی در زمان معاونت قبلی فناوری و نوآوری وزارت ارتباطات آغاز شد. دکتر ستار هاشمی که چند ماهی است فعالیت خود را در این معاونت آغاز کرده است، در گفت‌وگوی اختصاصی با خبرنگار ایرنا، درباره اندروید ایرانی، توسعه این نرم‌افزار بومی و طرح‌هایی که برای آینده در نظر دارند صحبت کرد و با اشاره به این نکته که اولویت این وزارتخانه برای حمایت از تمامی بازیگران زیست‌بوم همراه است؛ به سوالات درباره اندروید بومی پاسخ داد.
-پروژه اندروید ایرانی در زمان دکتر جهانگرد معاون قبلی این مجموعه آغاز شد، این پروژه چطور شکل گرفت؟
سیاست‌های یکجانبه گرایانه ایالات‌متحده آمریکا و اعمال تحریم‌های ظالمانه علیه کشورمان باعث شد برخی شرکت‌های بزرگ ارائه‌دهنده خدمات فناوری اطلاعات دنیا که به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم متأثر از این سیاست‌ها هستند، محدودیت‌هایی را برای فعالین کسب‌وکار حوزه فاوا در کشور ایجاد کنند.
مسئله به این محدودیت‌ها ختم نشد، آن‌ها گاهی پا را فراتر گذاشته و اقدامات مداخله جویانه و خارج از اخلاق حرفه‌ای در این حوزه انجام دادند. ازجمله اقدامات اخیری که در دستور کار شرکت گوگل قرارگرفته، محدودیت ارائه سرویس‌های پایه‌ای بر بستر سیستم‌عامل اندروید و حذف نرم‌افزارهای کاربردی ایرانی است که موجب نگرانی توسعه‌دهندگان نرم‌افزار، استارتاپ‌ها و فعالین این بخش شده است.
از ابتدای سال جاری، به معاونت فناوری و نوآوری وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات ماموریت داده شد با همراهی و حمایت از زیست‌بوم همراه هوشمند، با کمک بخش خصوصی فعال در طراحی و توسعه تجهیزات سخت‌افزاری و محصولات نرم‌افزاری، راهکاری جهت کاهش نفوذ مستقیم شرکت گوگل و تهدیدات و مدیریت مخاطرات مرتبط با آن ارائه کند.
طی دو سال گذشته قرارداد جدیدی از سوی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات برای توسعه اندروید ایرانی منعقد نشده و در این راستا سیستم‌عامل متن باز برای تلفن‌های همراه در دستور کار قرار گرفت که توسعه آن با محوریت بخش خصوصی و راهبری آن با همراهی این معاونت دنبال شده است.
-این پروژه از زمان طراحی تا اتمام چه مسیری را طی کرد؟
پس از رخداد اولین مداخله‌ها توسط گوگل و حذف برخی نرم‌افزارهای همراه ایرانی که مجموعه کسب و کارهای نوپا را مورد تهدید جدی قرار می‌داد، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تحقیقاتی را با هدف شناسایی تهدیدات ناشی از وابستگی کسب‌وکارها و عموم مردم به نرم‌افزارهای همراه خارجی و به تبع آن سیستم‌عامل‌های تلفن همراه هوشمند آغاز کرد.
تحقیقاتی که به ارائه راه کاری جهت کاهش این وابستگی یا قطع آن از سوی سرویس‌دهنده خارجی و خطرات ناشی از آن منتهی شد. برای دستیابی به این هدف، ایجاد و توسعه سیستم‌عامل بومی در داخل کشور بدون وابستگی به سرویس‌های خارجی مطرح شد تا در درجه اول از دسترس‌پذیری مداوم سرویس‌ها و نرم‌افزارهای داخلی اطمینان حاصل شود، به علاوه این‌که سرویس‌ها و نرم‌افزارهای مهم خارجی نیز دچار اختلال نشوند.
در حال حاضر اولین نسخه‌های این سیستم‌عامل در اختیار همه شرکت‌های فعال و داوطلب زیست بوم قرار گرفته است تا تست‌های لازم را انجام دهند. مشکلات موجود با حضور شرکت‌های فعال و استارتاپ‌های نرم‌افزاری بررسی و در نسخه‌های بعدی مرتفع شده است. امروز شرکت جی ال ایکس نسخه‌هایی از اندروید ایرانی را در گوشی‌های تولیدی به کار گرفته و در حال فروش به مشتریان است.
-هدف از توسعه اندروید ایرانی صرفاً مسائل مربوط به تحریم بود یا موارد دیگر نیز در این مسیر تاثیرگذار بودند؟
البته که تحریم به عنوان یک عامل بسیار مهم در تصمیم‌گیری برای توسعه سیستم‌عامل همراه مطرح بوده است، اما مسائل دیگری از قبیل امنیت و حفاظت از حریم خصوصی کاربران ایرانی در مقابل سوء استفاده‌های احتمالی غیرمجاز خارجی نیز به عنوان محرک دیگری برای دنبال کردن این پروژه بود.
اولویت اصلی وزارت ارتباطات، رفع تهدید از زیست‌بوم فناورانه کشور است. با توجه به پتانسیل بالای اشتغال‌زایی مستقیم و غیرمستقیم زیست‌بوم همراه و نرم‌افزارهای همراه در کشور، تهدیدات موجود در این فضا به عنوان تهدیدی برای کل کاربران ایرانی به شمار می‌آید و می‌تواند حتی موجب شکست استارتاپ‌های بزرگ ایرانی و ایجاد اختلال جدی در زندگی روزمره مردم شود که این امر تعریف پروژه‌ای در این مقیاس را توجیه پذیر می‌کند؛ بنابراین توسعه و تولید سیستم‌عامل بومی که توانایی محافظت و جلوگیری از مداخلات ناخواسته بیرونی را با هدف استمرار سرویس‌ها و دسترسی‌ها در صورت تحریم کاربران ایرانی داشته باشد از اهمیت بسیاری برخوردار است.
نکته بسیار مهم دیگری که از اهمیت ویژه ای برخوردار است، استمرار سرویس‌دهی در شرایط بحرانی از قبیل بلایای طبیعی و غیرطبیعی است که اتکا به سیستم‌های خارجی ممکن است به عنوان یک ابزار سوء استفاده در دست دشمن قرار گیرد و با اختلال در سرویس‌های حیاتی خسارات جبران ناپذیری را به کشور تحمیل کند.
-اندروید ایرانی اختراع دوباره چرخ به حساب می‌آید یا توسعه آن به شکل دیگری انجام پذیرفته است؟
در گذشته برخی شرکت‌ها تجربه ی ارائه یک سیستم‌عامل کاملا مستقل را داشته‌اند مثل شرکت سامسونگ که در ابتدا سیستم‌عامل تایزن (Tizen) را ارائه کرد و با چالشی جدی مواجه شد که برخلاف تصور، چالش اصلی پیاده‌سازی سیستم‌عامل نبود بلکه ایجاد انگیزه برای توسعه‌دهندگان نرم‌افزار از یک سو و عدم استقبال کاربران به دلیل موجود نبودن نرم‌افزارها و خدمات کافی در مقایسه با سایر سیستم‌عامل‌ها بود، از سوی دیگر که انگیزه کافی برای خرید تلفن همراه مجهز به این سیستم‌عامل وجود نداشت.
به همه این موارد می‌توان صرف هزینه و زمان زیاد برای ایجاد یک سیستم‌عامل جدید و عدم اطمینان از کاربردی و رقابتی بودن آن در مقایسه با سیستم‌عامل‌های موجود اطمینان حاصل کرد. با جمع‌بندی همه چالش‌ها در توسعه و تولید سیستم‌عامل مجزا، به جای تمرکز بر توسعه و ارائه یک سیستم‌عامل کاملا مستقل که توجیه اقتصادی آن با تردید جدی مواجه است، تصمیم بر این شد که نسخه بومی سیستم‌عامل اندروید توسعه داده شود. از آن‌جایی که این سیستم‌عامل به‌صورت متن باز است، با توجه به مجوزهایی که تحت آن‌ها منتشر می‌شود اجازه توسعه را به توسعه‌دهندگان سطح سیستم‌عامل داده است.
-به گفته وزیر ارتباطات این سیستم‌عامل توسط دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف طراحی شده، اما زمانی که از دانشگاه درباره این طرح پرسیدیم، کسی آن را تایید نکرد. طراحی این پروژه برعهده چه گروهی بود؟
بدون شک این طرح از همان ابتدا از توانمندی شرکت‌ها و افراد فعال در این حوزه بهره برده است. در این میان دانشجویان و فارغ‌التحصیلان دانشگاه شریف و همچنین شرکت‌های دانش بنیان وابسته به دانشگاه نقش پررنگی داشته‌اند که مورد تقدیر است.
اما با توجه به ماهیت این پروژه، به طور رسمی یک «دانشگاه» درگیر نبوده تا به طور کامل از کم و کیف پروژه مطلع باشد و فارغ التحصیلان و اساتید برترین دانشگاه‌های ایران در کنار کسب‌وکارهای فعال در زیست بوم بعنوان ذی نفعان در توسعه و رسیدن به وضع موجود همکاری داشته‌اند.
-پس از عرضه اندروید ایرانی بر روی گوشی‌های GLX این پروژه را چطور ارزیابی می‌کنید؟
به عنوان اولین نسخه از سیستم‌عامل قطعا مشکلات و معایبی وجود داشت که پس از پشت سر گذاشتن تست‌های اولیه که به اتمام رسیده، قطعا در نسخه‌های بعدی مرتفع خواهند شد؛ این روند طبیعی توسعه هر سیستم نرم‌افزاری است. اغلب نرم‌افزارهای داخلی بدون مشکل جدی بر روی این سیستم‌عامل نصب شده و قابلیت فعالیت داشتند.
البته این را اضافه کنم که مشکلاتی هم وجود داشت اما با توجه به در حال توسعه بودن این سیستم‌عامل قابل قبول هستند. نتایج نشان می‌دهد که دانش سخت افزاری و نرم‌افزاری کافی در کشور جهت توسعه و به سرانجام رساندن این پروژه وجود دارد که با مدیریت و جهت‌دهی درست می‌تواند مشکلات و چالش‌های کشور در این حوزه را رفع کند.
-برای توسعه بیشتر این سیستم‌عامل چه اهدافی در معاونت فناوری و نوآوری دارید؟
هدف اصلی صیانت، ایجاد و توسعه زیست بوم همراه هوشمند با استفاده از توان داخلی است. در این راستا تهیه برنامه عملیاتی با مشارکت حداکثری بخش خصوصی، همراهی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و سایر نهادها در دستور کار قرار دارد. افزایش سهم بازار و حمایت از مشارکت توسعه‌دهندگان که قابلیت پیاده‌سازی پروژه‌های در سطح ملی را به‌صورت آزاد و متن‌باز داشته باشند، می‌تواند در دستور کار قرار گیرد.
-هدف گذاری شما برای آینده این طرح چیست؟
با توجه به منویات مقام معظم رهبری در خصوص حمایت از تولید ملی، هدف ما توسعه نسخه‌های کامل‌تری از سیستم‌عامل متن باز و حمایت از تولید گوشی‌های همراه هوشمند داخلی است به گونه‌ای که در هر شرایطی سرویس دهی نرم‌افزارهای ایرانی و نرم‌افزارهای حیاتی خارجی تضمین شود.
در این راستا حمایت از تمامی بازیگران زیست‌بوم همراه از قبیل تولیدکنندگان داخلی تلفن همراه، اپراتورهای تلفن همراه و توسعه‌دهندگان نرم‌افزارهای تلفن همراه در دستور کار قرار دارد.
اجرای طرح‌های باندلینگ با مشارکت اپراتورها و شرکت‌های تولیدکننده گوشی داخلی و همچنین پیگیری اصلاح قوانین مرتبط با واردات تجهیزات مورد نیاز برای حمایت از تولید داخل و توسعه زیست‌بوم، در دستور کار قرار خواهد گرفت.