خراسان جنوبی استانی است که در شرق کشور بیشترین مرز مشترک را با افغانستان دارد از همین رو روستاهای مرزی، نوار امنیتی برای این استان و کشور محسوب می‌شوند.
حدود ۱۰ سال پیش زمانی که تازیانه‌های خشکسالی بر تن روستاها شدت بیشتری گرفت طاقت مردم از این بیرحمی طبیعت طاق شد و کم‌کم بار سفر را به سوی شهرها بستند با امید اینکه شغل بهتر و رفاه بیشتری بیابند.
مدت زمان زیادی طول نکشید که چهره حاشیه شهرها به خصوص بیرجند که مرکز استان بود با ساخت چهاردیواری‌هایی که فقط حکم یک سرپناه برای میهمانان ناخوانده شهر را داشتند به یک باره تغییر کرد.
آن زمان بود که در آمارهای مسئولان، خالی از سکنه شدن یک هزار و ۸۵۲ روستای استان اعلام شد و آژیر خطر مهاجرت از روستاهای خراسان جنوبی به صدا درآمد.
مسئولان و جامعه شناسان در این باره بر یک موضوع اتفاق نظر داشتند و این بود که خشکسالی ۲۰ ساله متهم اصلی مهاجرت روستاییان به شهرها و کلانشهرها است.
این روند تا جایی پیش رفت که مهاجرت روستاییان به یکی از مشکلات و چالش‌های اصلی خراسان جنوبی تبدیل شد زیرا با خالی شدن روستاها از سکنه، سطح امنیت در مرزهای این استان کاهش می‌یافت.
فعالان اجتماعی و نمایندگان مردم در مجلس شورای اسلامی مدام فریاد می‌زدند که مهاجرت روستاییان امنیت شرق کشور را تهدید می‌کند و اگر دولت به داد شرق کشور نرسد باید در آینده هزینه‌های سنگین‌تری برای امنیت این خطه پرداخت کند.
بیکاری نیز از علت‌های دیگر مهاجرت جوانان به شهرها اعلام شد و عده‌ای معتقد بودند تا زمانی که بیکاری به عنوان معضل اصلی در روستاها حل نشود هیچ تضمینی برای ماندگاری جمعیت در روستاها وجود ندارد.
نسخه‌ها برای مرهم گذاشتن بر این درد استان یکی پس از دیگری پیچیده شد و کم‌کم مسئولان با وفاق جمعی و فارغ از هیاهوهای سیاسی به یک نقطه مشترک نزدیک شدند؛ اینکه چاره درد مهاجرت در ایجاد شغل برای روستاییان و افزایش سطح درآمد آنها است.
پروژه بین‌المللی ترسیب کربن، ابتکار مشترک بین دولت جمهوری اسلامی ایران و برنامه عمران ملل متحد بود که از سال ۲۰۰۵ در منطقه حسین آباد شهرستان سربیشه، خراسان جنوبی اجرا شد.
این پروژه برای مقابله با بیابانزایی و تخریب سرزمین و با هدف توسعه مدل مدیریت مشارکتی و احیای اقتصادی منابع طبیعی تخریب شده در مناطق خشک و نیمه خشک طراحی شد اما نتایج آن در محرومیت‌زدایی، کاهش فقر، بهبود وضعیت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، کاهش آثار مخرب خشکسالی نمود پیدا کرد لذا زمینه گسترش آن به سایر نقاط استان و حتی کشور فراهم شد.
اجرای طرح ترسیب کربن در روستای سربیشه موجب شد تا یکی از عروسک‌های بومی منطقه احیا و به کانون درآمدزایی برای خانوارهای روستایی تبدیل شود.
رونق صنایع دستی در روستاها
احیا و رونق صنایع دستی در دولت تدبیر و امید برای توسعه روستایی با اولویت و برنامه‌ریزی در دستور کار قرار گرفت زیرا به اعتقاد مسئولان و برنامه‌ریزان صنایع دستی نیاز کمی به آب دارد و رونق آن درآمد روستاییان را افزایش می‌دهد.
احیای صنعت «توبافی» و تولد دوباره آن در روستای خُراشاد بیرجند طی سال‌های اخیر موجب شد تا هنر ۳۰۰ ساله دوباره رونق بگیرد و بعد از مدتی کوتاه روستاییان مهاجرت کرده، به خراشاد بازگشت کنند و چراغ خانه‌ها روشن شود.
احیای توبافی و بازگشت جمعیت به خراشاد باعث ثبت جهانی این روستا با عنوان توبافی در سال گذشته شد و اینگونه دوباره زندگی در روستا جریان یافت.
بعد از جهانی شدن این روستا بسیار از اهالی با احیای خانه‌های پدری خود به دنبال راه‌اندازی اقامتگاه بوم‌گردی رفتند.
مسکن محرومان، امید خانه‌دار شدن روستاییان
ساخت مسکن محرومان نیز انگیزه‌ای برای بازگشت مردم به روستا شده است. ۱۰ هزار واحد مسکونی محرومان براساس تفاهم‌نامه سال گذشته سازمان برنامه و بودجه، کمیته امداد امام خمینی (ره) و بنیاد مسکن انقلاب اسلامی در استان خراسان جنوبی ساخته می‌شود که سهم کمیته امداد و بنیاد مسکن هر کدام پنج هزار واحد است.
ساخت این تعداد واحد مسکونی توسط کمیته امداد و بنیاد مسکن در فازهای مختلف از ابتدای امسال آغاز شد.
مدیرکل بنیاد مسکن انقلاب اسلامی خراسان جنوبی گفت: از ابتدای امسال تاکنون ۱۱۲ واحد مسکن محرومان در استان به بهره‌برداری رسیده و ۱۰۰ واحد مسکونی دیگر آماده افتتاح است.
سوخت مرزنشینان و اثر آن در بازگشت به روستا
رویداد دیگری که موجب بازگشت مردم به روستاها شد ابتکاری بود که از سوی استاندار خراسان جنوبی از سال گذشته با پیگیری در سطح ملی اعمال شد.
با افزایش سهمیه فروش سوخت در مناطق مرزی خراسان جنوبی، آن دسته از کسانی که به دلیل مشکل معیشت روستاها را ترک کرده بودند، خواهان بازگشت به زادگاه خود شدند.
استاندار خراسان جنوبی در این خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: یکی از مشکلات استان خالی شدن روستاها از سکنه بویژه در نوار مرزی است که برای رفع مشکل معیشت مرزنشینان اسفند ماه سال گذشته در تعامل با وزارت نفت سهمیه فروش سوخت مرزنشینان این استان ۱۵ برابر افزایش یافت که در نتیجه آن مرزنشینان ظرف یک ماه معادل هفت سال از محل فروش سوخت یعنی برابر هفت میلیارد تومان درآمد کسب کردند.
محمدصادق معتمدیان افزود: تداوم این رویه در ماه‌های ابتدایی امسال سبب مهاجرت معکوس در این روستاهای مرزی شده است.
وی با یادآوری اینکه کم‌آبی سبب شده تا یک هزار و ۷۰۰ روستا در نوار شرقی استان خالی از سکنه شود، اظهار داشت: با این وجود هنوز ۴۱ درصد از جمعیت ۷۶۸ هزار نفری استان را روستاییان تشکیل می دهند.
استاندار خراسان جنوبی در عین حال با اعلام اینکه روستاهای استان در حوزه زیرساختی مشکلات زیادی ندارد، گفت: ایجاد اشتغال خواسته اصلی مردم است تا معیشت آنها سامان یابد و در روستاها بمانند.
تسهیلات اشتغال پایدار، راهی برای پایداری جمعیت روستاها
یکی دیگر از اقداماتی که باعث بازگشت و مهاجرت معکوس به روستاها شده، برنامه جدی دولت یازدهم و دوازدهم در پرداخت تسهیلات اشتغال پایدار روستایی و عشایری است.
پرداخت تسهیلات اشتغال پایدار روستایی و عشایری در ۶ سال گذشته نرخ بیکاری را در روستاها کاهش داد و سهم اشتغال روستایی را در سبد اشتغال کشور بالا برد.
به گفته معاون توسعه روستایی و مناطق محروم نهاد ریاست جمهوری، خراسان جنوبی از نظر کیفیت طرح اشتغال پایدار روستایی و عشایری را به خوبی اجرا و در این زمینه موفق عمل کرده به طوری که از استان‌های خوب در سطح کشور است.
محمد امید در سفری که چند ماه پیش به خراسان جنوبی داشت، عامل اصلی ماندگاری مردم در روستاها را کار و اشتغال دانست و گفت: منابع تسهیلات اشتغال پایدار روستایی و عشایری توفیقات خوبی را برای روستاها در پی داشته و اعتقاد ما این است که باید این منابع حداقل پنج سال ادامه یابد.
وی افزود: ۲۰۰ میلیارد تومان تسهیلات برای توسعه طرح‌های اقتصادی و اشتغال روستایی خراسان جنوبی اختصاص خواهیم داد و در بخش ارتقای زیرساخت‌های این استان نیز کمک خواهیم کرد و تلاش بیشتری در این زمینه خواهیم داشت.
معاون توسعه روستایی و مناطق محروم نهاد ریاست جمهوری اظهار داشت: در زمینه واردات دام، طرح پرورش شتر، طرح گلخانه، طرح صنایع دستی می‌توانیم از محل این منابع مازاد بر اعتبارات استان کمک کنیم و مشکلی نداریم، خراسان جنوبی جزو استان‌های هدف این طرح است که همه باید کمک کنیم.
وی بیان کرد: کمیته امداد خراسان جنوبی از جمله استان‌های پیشتاز در زمینه اشتغال مددجویان است و خراسان جنوبی در زمینه فرش دستباف جزو استان‌های خیلی خوب کشور است که خرید تضمینی فرش این استان حرکت موثری است.
سرمایه گذاری در حوزه معدن راهکاری برای پایداری جمعیت
مدیرکل دفتر امور روستایی و شوراهای استانداری خراسان جنوبی نیز یکی از مهمترین اقداماتی که از سال ۹۴ تاکنون برای توسعه روستایی انجام شده را پرداخت تسهیلات به متقاضیان اشتغال عنوان کرد و گفت: یکی از اهداف این تسهیلات کمک به معیشت پایدار و نگهداشت جمعیت بوده است.
عالیه خواجوی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: خراسان جنوبی نیز در اشتغال پایدار روستایی که تسهیلات آن از سال ۹۶ آغاز شد عملکرد خوبی داشته و جزو ۱۰ استان برتر در جذب تسهیلات بود.
وی با اشاره به علمکرد دولت در حوزه زیرساخت و عمران روستاها گفت: این موضوع علاوه بر ایجاد در آمد پایدار، انگیزه‌ای برای بازگشت به روستاها بوده است.
مدیرکل دفتر امور روستایی و شوراهای استانداری خراسان جنوبی اضافه کرد: توجه دولت به ساخت مسکن مقاوم با اجرای طرح مسکن محرومان موضوع دیگری است که در توسعه روستاها و بازگشت جمعیت اثرگذار بوده است.
وی به پیگیری‌های جدی استاندار برای ورود ستاد اجرایی فرمان حضرت امام (ره) به سرمایه‌گذاری در طرح‌های اشتغالزایی اشاره کرد و گفت: در سفر اخیر رئیس ستاد اجرایی فرمان امام (ره) تبدیل شدن خراسان جنوبی به هاب منطقه‌ای شتر هدف‌گذاری شد.
خواجوی ادامه داد: در قالب این تفاهم‌نامه شهرستان‌هایی که استعداد پرورش شتر را دارند از ظرفیت این ستاد برای موضوع اشتغال استفاده می‌کنند.
وی با بیان اینکه خراسان جنوبی پتانسیل‌های مختلفی در حوزه معادن، کشاورزی، صنایع دستی و غیره دارد گفت: به خصوص در حوزه معادن نیاز است که سرمایه‌گذاری ویژه صورت گیرد تا ضمن جلوگیری از خام‌فروشی با رونق اشتغال روستاییان به پایداری جمعیت کمک کرد.
مدیرکل دفتر امور روستایی و شوراهای استانداری خراسان جنوبی اضافه کرد: حوزه گردشگری نیز یکی از ظرفیت‌هایی است که می‌توان به ویژه برای نقاط روستایی استان برنامه‌ریزی کرد تا از این طریق به توانمند شدن جامعه روستایی نزدیک شد.
وی با بیان اینکه هنوز آمار دقیقی از بازگشت جمعیت به روستاها در دست نیست اظهار داشت: نتیجه اقدامات انجام شده در سرشماری آینده بیشتر به چشم می‌آید اما برآوردها حاکی از آن است که تاکنون برخی از روستاها که از طرح‌های دولت استقبال کرده‌اند در پذیرش مجدد جمعیت موفق بوده‌اند.
ششمین همایش ملی روز روستا و عشایر اولین بار خارج از تهران و روز دوشنبه ۱۵ مهر همزمان با روز روستا و عشایر در خراسان جنوبی با حضور معاون اول رئیس جمهوری و جمعی از وزرا، مسئولان کشوری و میهمانانی از سراسر کشور در سالن اجلاس دانشگاه پیام نور بیرجند برگزار می‌شود.
۹۸۹۳ * ۶۰۵۴