خلیج گرگان که در دوره سیطره قاجارها بر ایران رونق و شکوه اقتصادی داشت و با بندرگاه‌های متعدد از جمله مسیرهای ارتباطی ایران با اروپا از طریق شوروی به حساب می آمد حالا گرفتار خشکسالی شده و روز به روز از سطح و عمق آب آن کاسته می شود.
دوره ۲۰ ساله طبیعی، لایروبی نشدن یک صدساله کانال های انتقال آب دریا، گرمای زمین، حفر بی رویه چاه های آب کشاورزی و یا علت های دیگر موجب تبدیل تنها خلیج ایرانی دریای خزر به صحرای بی آب و علف و گسترده وسیعی از گنداب شده است.
خلیج گرگان از لحاظ موقعیت جغرافیایی در جنوب شرقی دریای خزر و حوزه شهرستان های بندرترکمن، بندرگز، نوکنده و بهشهر از ۶۰ کیلومتر طول و حداکثر ۱۲ کیلومتر عرض برخوردار بوده و دارای امتداد شرقی - غربی است.
عده ای از کارشناسان معتقدند که سیکل خشکی و آبدهی خلیج گرگان دوره ای ۲۰ ساله است و در این سال ها این خلیج در دوره خشکی قرار دارد و نباید نگران تبعات آن بود و دخالت کرد.
این دسته از کارشناسان بر این عقیده اند که در مقوله کمیت آب خلیج گرگان، رودها و رودخانه های ورودی به خلیج تاثیری ملموس بر تراز آب خلیج ندارد بلکه تراز آبی دریای خزر متاثر از فعالیت های زمین شناختی و یا اقلیمی و آب و هوایی است و دبی آبی که از طریق رودخانه ها وارد خلیج و سپس دریا می شود حدود نیم هزارم آب پهنه خزر است.
اما در مقابل؛ عده ای دیگر از کارشناسان می گویند که با فرض صحت این نظریه ۲۰ ساله نباید از تلاش برای روان سازی حرکت آب به سمت خلیج گرگان غفلت کرد.
به گفته این دسته از کارشناسان باید با تغذیه آب شیرین رودخانه ها و یا لایروبی و ظرفیت آب های شور، خلیج گرگان احیا شود.
طیف دیگری از کارشناسان هم هستند که کم کاری در نقش آفرینی سدهای گلستان را از عوامل مواجه شدن خلیج گرگان با خشکسالی می دانند.
معاون پژوهشی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی می گوید که کاهش تراز آب فوایدی برای خلیج گرگان دارد و آثار مثبت زیست محیطی آن به مراتب از برخی روزهای پرآبی بیشتر است.
به گفته حمید علیزاده لاهیجانی؛ خلیج گرگان با ادامه شرایط موجود خشک نمی شود و چند سال دیگر و با افزایش سطح آب به خلیجی پویا تبدیل خواهد شد.
علیزاده به پیشنهاد مسوولان استان گلستان برای لایروبی کانال های منتهی به خلیج گرگان برای انتقال آب دریای خزر اشاره کرد و گفت: انجام این طرح فایده ای برای خلیج گرگان ندارد و به دلیل همتراز بودن سطح آن ( دریای خزر و خلیج گرگان) نمی تواند انتظار افزودن سطح آب خلیج را برآورده کند.
در همین ارتباط رییس پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی هم گفت که کاهش تراز آب دریای خزر، آن گونه که عنوان می شود، موضوع مصیبت باری نبوده و چه بسا فواید زیست محیطی هم به همراه داشته باشد.
بهروز ابطحی اظهار داشت: یکی از فواید کاهش تراز آب دریای خزر، بهبود ذخایر آبزیان است که در کنار برخی معایب این اتفاق جغرافیایی، پیام آور حفظ و احیای گونه های در معرض تهدید است.
با توجه به ظرفیت سدهای احداثی بر روی کریدورهای آبی منتهی به خلیج گرگان این موضوع طرفداران زیادی ندارد زیرا تنها سد گلستان که به حوزه آبریز خلیج گرگان منتهی می شود، سد نومل است که فقط ۷ میلیون متر مکعب ظرفیت دارد در حالی که خلیج گرگان برای احیا و نجات از خشکسالی نیازمند حداقل یک میلیارد مترمکعب آب است.
لایروبی کانالها، پمپاژ آب از پساب نکارود و ایجاد کانال جدید از جمله راهکارهایی است که در جلسات کارشناسی مورد بررسی قرار گرفت و از مجموع این راهکارها لایروبی کانال جزیره آشوراده به عنوان چاره نهایی احیا و نجات خلیج گرگان از خشکسالی انتخاب شد ولی با این وجود به نظر می رسد که تا عملیاتی شدن آن راهی دراز در پیش است.
وجود آلودگی در سواحل خزر و خلیج گرگان ناشی از ورود پساب کشاورزی، کود و سم و پساب روستایی و رشد روز افزون جلبک ها و بوی تعفن خلیج گرگان از جمله دغدغه های فرا روی خلیج است.
مکانیسم اکولوژیکی حیات جلبک ها در برخی از ساعات شبانه روز باعث می شود تا به علت مرگ برخی از موجودات زنده خلیج گرگان که در حالت کلی به تغذیه گرها موصوف هستند بوی تعفن از پهنه آبی خلیج گرگان پراکنده شود.
وجود آلاینده ها و پساب ها یکی دیگر از مشکلات خلیج گرگان است.
افزایش ۱.۵ درجه ای دما و به دنبال آن تبخیر بیشتر، پسروی آب، برداشت بی رویه منابع زیرزمینی و نفوذ آب شیرین انباشته در خلیج برای جبران این اضافه برداشت ها، سطح خلیج گرگان را به شدت کاهش داده و هدایت فاضلاب ها، مشکلات این پهنه آبی را چند برابر کرده است.
در همین پیوند استاندار گلستان معتقد است که حیات استان منوط به نجات خلیج گرگان و تزریق آب به این پهنه آبی پس از انجام مطالعات کارشناسی است.
به گفته هادی حق شناس؛ کاهش منابع آب ورودی به خلیج گرگان و پسروی ناشی از آن سبب شده تا از مجموع مساحت ۴۰ هزار هکتاری خلیج گرگان تاکنون هشت هزار هکتار خشک شود که ادامه این روند همه بخشهای استان گلستان را تهدید می کند.
وی که پیش از مدیریت استان گلستان؛ تجارب کاری و آکادمیک در حوزه دریا داشته است؛ ابراز داشت: تاکیدی بر لایروبی خلیج گرگان نداریم اما بر این باوریم که احیای خلیج نیازمند آب است و باید تمام دستگاه های متولی به دنبال یافتن چاره برای رساندن آن به پهنه در حال خشکیدن باشند و نباید بیش از این تعلل شود.
با تمام این اوصاف به خلیج گرگان این روزها سخت می گذرد؛ این پهنه آبی حتی اگر گرفتار تسلسل ۲۰ ساله جغرافیایی شده و یا به علت لایروبی نکردن کانال ها ارتباطش با دریای خزر قطع شده باشد، به آب و بیشتر از آن اراده احتیاج دارد تا نمیرد و گرنه صحرایی می شود که با شکل دهی کانون ریزگرد عذابی برای مردم شمال کشور خواهد بود.
بنظر می رسد خلیج گرگان برای جان گرفتن و رهایی از خشکیدن بیش از آنکه نیازمند مهربانی طبیعت باشد؛ چشم انتظار وحدت نظر کارشناسان و اراده دست اندرکاران است.