گسترش وسعت شهرها و روستاهایی که ناگزیر از اتصال به آنها می شوند نتیجه ای جز گسترش فقر و شکاف بیشتر فاصله طبقاتی ندارد، ضمن اینکه خالی شدن روستاها از سکنه، تامین امنیت مناطق به ویژه مرزها را دچار مشکل می کند.
با این تفاسیر چاره ای جز فراهم کردن بستر مهاجرت معکوس از شهر به روستا با ایجاد زمینه اشتغال و شناساندن ظرفیت های توسعه به روستاییان هر منطقه باقی نمی ماند و این مهم از طریق توجه به سیاست های اقتصاد مقاومتی قابل تحقق است که در خراسان رضوی از طریق طرح مثلث توسعه اقتصادی – فرهنگی دنبال می شود.
براساس آمار سازمان برنامه و بودجه هم اکنون ۳۲۰ روستای مهاجر فرست و ۱۵۰ روستای مهاجر پذیر در خراسان رضوی وجود دارد و در خصوص وضعیت بیکاری در روستاها نیز تنها مرجع رسمی قابل استناد، اطلاعات مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۶ است که وجود ۴۴ هزار و ۴۳۵ نفر بیکار ۱۰ ساله و بیشتر را در نقاط روستایی خراسان رضوی نشان می دهد.
نگاهی گذرا به طرح مثلث توسعه اقتصادی- فرهنگی
علیرضا رزم حسینی استاندار خراسان رضوی پیش از حضور در سمت استانداری خراسان رضوی، در زمان تصدی استانداری کرمان طرحی موفق از توسعه را در قلعه گنج آن استان اجرا کرد که مورد توجه و تشویق رهبر معظم انقلاب اسلامی قرار گرفت.
وی بر همین مبنا پس از انتصاب به عنوان استاندار خراسان رضوی "طرح مثلث توسعه اقتصادی، فرهنگی" را به عنوان برنامه عملیاتی خود در چارچوب تلاش برای تحقق اقتصاد مقاومتی در این استان اعلام و در همین راستا با تقسیم خراسان رضوی به ۱۲ منطقه بر مبنای شمار حوزه های انتخاباتی اجرای آن را تاکنون پیگیری کرده است.
طرح مثلت توسعه اقتصادی، فرهنگی شامل سه ضلع کارگزاران حکومتی، سرمایه گذران و کارآفرینان و نمایندگان مجلس شورای اسلامی است و ائمه جمعه نیز به عنوان ناظران عالی در درون این مثلث جای دارند.
بر این اساس تاکنون با هدف رفع مشکلات اقتصادی به ویژه در روستاها و مناطق کمتر توسعه یافته خراسان رضوی ۶۰۹ طرح با سرمایه گذاری ۲۷۰ هزار میلیارد ریال و ۷۰۰ میلیون یورو تعریف شده است.
در همین ارتباط، نهادی نیز با عنوان "نهاد مردمی اقتصاد مقاومتی" توسط استاندار خراسان رضوی تشکیل و فعال شده که وظایف آن فراهم کردن زمینه انتقال تجارب معین‌های اقتصادی، کنترل و نظارت بر طرح‌ها و عملکرد معین‌ها و پیگیری امور اداری و مشکلات معین‌های اقتصادی با نظارت مستقیم فرمانداران است.
وضعیت شاخص‌های توسعه در روستا
گام نخست در توسعه روستا ارتقای شاخص های رفاهی مردم است که در این راستا براساس آمار ارائه شده از سوی مسئولان، روستاهای خراسان رضوی سهم بالایی در دسترسی به راه، گاز، برق، آب و شبکه اینترنتی دارند به طوری که ۹۰ درصد روستاهای خراسان رضوی از آب لوله کشی، همه جمعیت روستایی بالای ۱۰ خانوار از مزایای شبکه برق رسانی، ۹۰ درصد جمعیت روستایی استان از شبکه گازرسانی و ۵۰ درصد جمعیت روستایی استان از راه مناسب و آسفالته برخوردار هستند.
مدیر کل بنیاد مسکن انقلاب اسلامی خراسان رضوی در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: تهیه و اجرای طرح هادی روستایی در دو هزار و ۵۹۶ روستای دارای بیش از ۲۰ خانوار خراسان رضوی در دستور کار قرار گرفته که این طرح تاکنون برای ۹۷ درصد از این تعداد روستا تهیه و اجرای آن در ۸۳۰ روستا معادل ۳۴ درصد از کل آنها انجام شده است.
سید رضا موسوی نیا افزود: از سرشماری نفوس و مسکن سال ۹۰ تا سرشماری سال ۹۵ به دلیل ماندگاری روستائیان در روستاها یا مهاجرت معکوس ۷۲ روستا به مجموعه تحت تعهد بنیاد مسکن برای تهیه طرح هادی افزوده شده است.
وی اضافه کرد: امسال بنیاد مسکن انقلاب اسلامی خراسان رضوی از ردیف های مختلف برای تهیه طرح هادی روستایی اعتباری معادل ۴۰۰ میلیارد ریال دریافت کرده است که از این مبلغ ۷۵ میلیارد ریال برای مطالعه طرح هزینه شده و ۳۲۵ میلیارد ریال باقی مانده صرف بازنگری طرح هادی در ۱۲۷ روستای دیگر خواهد شد.
او اظهار داشت: در اجرای طرح هادی روستایی ۲۰۵ پروژه برای امسال در نظر گرفته شده که از یک ردیف ملی ۳۵ میلیارد ریال به بنیاد مسکن خراسان رضوی ابلاغ شده که از این میزان ۱۱ میلیارد ریال صرف مطالعه و ۲۴ میلیارد ریال صرف اجرا شده است.
ایجاد بستر اشتغال، راه تحقق مهاجرت معکوس
مدیرکل دفتر امور روستایی و شوراهای استانداری خراسان رضوی در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: براساس آخرین سرشماری، این استان سه هزار و ۲۸۱ روستا با جمعیت یک میلیون و ۷۳۰ هزار و ۴۶۷ نفر در قالب ۵۱۵ هزار و ۹۱۹ خانوار دارد که این جمعیت ۲۷ درصد از کل جمعیت خراسان رضوی را شامل می شود.
محمد علی همدمی نژاد افزود: مقایسه بین سرشماری سال ۱۳۹۰ با سرشماری سال ۱۳۹۵ نشان می دهد که تعداد آبادی های خراسان رضوی ۱.۶ درصد کاهش داشته اما جمعیت روستایی استان در این مدت از یک میلیون و ۶۸۱ هزار و ۳۱۹ نفر در سال ۹۰ به یک میلیون و ۷۳۰ هزار و ۴۶۷ نفر در سال ۹۵ رسیده و این آمار گویای افزایش جمعیت روستایی در این مدت و مهاجرت معکوس از شهر به روستاست.
وی ادامه داد: در خصوص پیشگیری از مهاجرت روستائیان به شهرها تمهیداتی توسط دولت تدبیر و امید اندیشیده شد که می توان اجرای طرح حمایت از اشتغال روستایی با اعطای تسهیلات ارزان قیمت به کارآفرینان روستایی، افزایش سطح رفاه ساکنان روستاها، همکاری نهادهای فعال نظیر بسیج، کمیته امداد امام خمینی (ره) و سازمان‌های مردم نهاد در فرهنگ سازی مناطق حاشیه شهر برای برگشت به روستاها را از جمله این اقدامات دانست.
مدیرکل دفتر امور روستایی و شوراهای استانداری خراسان رضوی گفت: به طور کلی باید با اقدامات تسهیلگرانه در مناطق مختلف به ویژه روستاها نرخ بیکاری به صفر نزدیک شود که در این خصوص طرح توسعه اشتغال روستایی ویژه ایجاد اشتغال پایدار در روستاها با همکاری همه اداره ها، ارگان‌ها و بانک‌های عامل به ویژه دبیرخانه کارگروه اشتغال استان در حال پیگیری است.
همدمی نژاد افزود: در این راستا تاکنون بیش از ۴۰ هزار درخواست تسهیلات اشتغال‌زایی روستایی در خراسان رضوی مورد بررسی قرار گرفته است که از این میزان، تسهیلات بانکی به بیش از ۶ هزار طرح پرداخت و برای ۱۸ هزار نفر شغل ایجاد شده است.
وی ادامه داد: طرح مثلث توسعه اقتصادی، فرهنگی در راستای اجرای سیاست‌های ابلاغی اقتصاد مقاومتی رهبر معظم انقلاب که به ابتکار استاندار خراسان رضوی در حال اجراست یکی از رویکردهای اصلی اش ایجاد اشتغال در مناطق روستایی با محوریت معین های اقتصادی فعال در مناطق ۱۲ گانه استان است.
مدیرکل دفتر امور روستایی و شوراهای استانداری خراسان رضوی گفت: یکی از موضوعات مهمی که باید در راستای اجرای طرح مثلث توسعه اقتصادی – فرهنگی مد نظر داشت، نقش مهم و کلیدی دهیاران و شوراهای اسلامی روستایی است که می توانند به امور تسهیل گری و اعتماد آفرینی در روستاهای استان کمک شایانی کنند.
همدمی نژاد افزود: در این راستا این دفتر با هماهنگی و همکاری نهاد مردمی ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی خراسان رضوی اقدام به برگزاری کارگاه های آموزشی تسهیلگری در شهرستان‌ها کرده است و این مهم به صورت مستمر برای همه دهیاران و شوراهای اسلامی روستایی انجام خواهد شد.
مهمترین هدف اجرای طرح مثلث توسعه اقتصادی – فرهنگی تحقق مهاجرت معکوس از شهرها به روستاهاست
دبیر نهاد مردمی اقتصاد مقاومتی خراسان رضوی نیز در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: طرح مثلث توسعه اقتصادی – فرهنگی برپایه توسعه اقتصاد روستا یا انجام مهاجرت معکوس از شهر به روستا پایه ریزی و معین های اقتصادی در این طرح محور فعالیت خود را بر توانمندسازی روستاییان و مشارکت آنان در طرح‌های اشتغال‌زا قرار داده اند.
علی اکبر لبافی افزود: این طرح ابتکاری توسط استاندار خراسان رضوی از اواخر پاییز سال گذشته در استان آغاز شد و تاکنون ۱۰۰ معین اقتصادی در مناطق ۱۲ گانه استان، ۹۸ درصد از کل روستاها را پوشش می دهند.
وی ادامه داد: بیشتر روستاهای خراسان رضوی از زیرساخت های آب، برق، گاز و راه دسترسی برخوردار هستند و در واقع بستر توسعه اشتغال در آنها ایجاد شده است و در صورت توانمندسازی روستاییان و شناساندن ظرفیت های توسعه هر روستا به ساکنان آن می توان به مهمترین هدف اجرای طرح مثلث توسعه اقتصادی – فرهنگی که همان مهاجرت معکوس است دست یافت.
دبیر نهاد مردمی اقتصاد مقاومتی خراسان رضوی گفت: ۶ گام مشترک به عنوان وظایف معین های اقتصادی در مناطق ۱۲ گانه ترسیم شده که شامل تهیه الگو و جمع آوری اطلاعات کامل منطقه، ایجاد زیرساخت‌های نظام سازی فکری مبتنی بر الگوی تهیه شده، تجزیه و تحلیل اطلاعات جمع آوری شده و نظام سازی شکلی، توانمندسازی و فراهم کردن زمینه اجرای الگو، عملیاتی کردن طرح و اجرای پروژه ها در منطقه و در نهایت، نظارت و بررسی بر تمام مراحل اجراست.
لبافی افزود: هم اینک معین های اقتصادی عملیات اجرایی پروژه های مرتبط با توسعه را در ۳۰۰ روستا از خراسان رضوی آغاز کرده اند و پیش بینی می شود که تا پایان امسال از محل اجرای طرح مثلث توسعه اقتصادی – فرهنگی شاخص های بهبود اقتصادی شامل افزایش سرانه های درآمدی مردم روستا و کاهش نرخ بیکاری در ۵۰ روستای خراسان رضوی محقق شود.
وی به ذکر نمونه هایی از موفقیت معین های اقتصادی در روستاها پرداخت و گفت: تاکنون معین اقتصادی روستاهای شهرستان رشتخوار که مجتمع سنگ آهن سنگان خواف است در حوزه مشاغل خرد و خانگی، تسطیح اراضی و توسعه دامپروری در روستا اقدامات موثری انجام داده است.
دبیر نهاد مردمی اقتصاد مقاومتی خراسان رضوی گفت: قرارگاه سازندگی سپاه هم به عنوان معین اقتصادی در بخش صالح آباد از توابع شهرستان تربت جام اقداماتی انجام داده که منجر به رشد شاخص های توسعه در روستاهای این بخش شده است.
لبافی افزود: بانک رسالت نیز به عنوان معین اقتصادی روستاهای شهرستان بجستان و بخش کاخک در قالب راه اندازی هسته های کار و زندگی موفق به توانمندسازی روستاییان و اشتغال‌زایی در رسته های تولیدی مانند پوشاک شده است.
وی اضافه کرد: سازمان همیاری شهرداری های خراسان رضوی با همکاری سپاه امام رضا (ع) به عنوان معین اقتصادی شهرستان طرقبه - شاندیز هم اقدام به راه اندازی ۲۲ صندوق خرد روستایی با مشارکت روستاییان کرده است و در این راستا کسب و کارهای خردی در روستاها ایجاد شده است.
دبیر نهاد مردمی اقتصاد مقاومتی خراسان رضوی گفت: معین اقتصادی شهرستان جغتای با استفاده از کارت های یارانه ای ۲۰۰ سرپرست خانوار روستایی که ۷۷۰ نفر مشمول دریافت یارانه نقدی را شامل می شد زمینه دریافت تسهیلات از صندوق کارآفرینی امید را فراهم کرده است به طوری که این کارت ها ضامن دریافت تسهیلات از این صندوق توسط روستاییان شده و با استفاده از آن پروژه گلخانه ای را اجرا کرده اند که پیشرفت اجرایی این پروژه ۴۰ درصد است.
لبافی افزود: معین اقتصادی هر روستا اقدامات و اطلاعات مربوط به طرح مثلث توسعه اقتصادی – فرهنگی را در سامانه ای ثبت می کند که این اطلاعات توسط فرماندار هر شهرستان بررسی می شود و پس از تایید صحت آن، این اطلاعات در اختیار استانداری خراسان رضوی قرار می گیرد تا در نهایت مبنای ارزیابی عملکرد معین های اقتصادی در کل استان شود.
وی ادامه داد: طی نشستی که با دست اندرکاران تعاونی ها و اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی خراسان رضوی برگزار شد مقرر گردید که تعاونی های استان، معین اقتصادی ۳۰ روستا شوند و مسئولیت توانمندسازی ساکنان، آبادانی روستا و توسعه صنایع را در آنها برعهده گیرند.
۷۴۸۹/۱۹۲۲