علاقه به کتاب و عادت به کتابخوانی در هر سن و سالی که باشیم ما را بهره‌مند کرده و منتفع می‌کند. این روزها کارکرد کتابخوانی برای فعال نگاه‌داشتن مغز در دوران میان‌سالی و جلوگیری از بیماری‌هایی مانند آلزایمر و زوال عقل در کهن‌سالی بیشتر موردتوجه قرار گرفته است. ولی اهمیت کتابخوانی در دوران کودکی و نوجوانی اگر بیشتر از اهمیت آن در دوران کهن‌سالی نباشد قطعا کمتر نیست. کتاب خواندن برای کودک به توسعه دایره واژگان او کمک کرده و مهارت ارتباطی را در او بالا می‌برد.
همچنین به کسب دانش توسط کودک کمک کرده و به او توانایی می‌دهد تا ایدهپردازی کند. بالا رفتن اطلاعات در کودکان و نوجوانان به‌واسطه مطالعه منجر به بالا رفتن اعتمادبه‌نفس در آن‌ها می‌شود. تحریک خلاقیت و فعال نگه‌داشتن ذهن نیز از دستاوردهای دیگر مطالعه برای کودکان و نوجوانان است. کاهش اضطراب و استرس که معمولا در سنین نوجوانی اجتناب‌ناپذیر است با مطالعه و غرق شدن در عالم کتاب به دست می‌آید. درعین‌حال به نوجوان در همذات‌پنداری با شخصیت‌های داستان و الگوپذیری مثبت کمک می‌کند. با دانستن گوشه‌ای از فواید کتابخوانی در سنین کودکی و نوجوانی باید به دنبال روش‌هایی برای ترغیب فرزندان خود از سنین کودکی و نوجوانی به کتابخوانی و مطالعه بگردیم.
اما متاسفانه یکی از موانع کنونی افزایش سرانه مطالعه کودکان و نوجوانان هجوم بی‌رویه کتاب‌های کمک‌آموزشی است که ریشه در نظام آموزشی غلط ما دارد. مساله ای که اگر ادامه یابد در آینده شاهد جامعه ای تک‌بعدی و ناآشنا با متون عمومی هستیم و همچنان به غربت کتاب افزوده خواهد شد.
نظام آموزشی، فضای مجازی و خانواده ها مقصران رکود مطالعه
مدیرعامل موسسه خانه کتاب با انتقاد از رویکرد نظام آموزش و پرورش و توجه خانواده‌ها به کنکور گفت: علاوه بر نظام آموزشی، خانواده‌ها هم متأسفانه اجازه نمی‌دهند کودکان و نوجوانان به سمت کتاب‌های غیردرسی بروند.
نیکنام حسینی‌پور افزود: کودکان و نوجوانان به‌عنوان گروه سنی تأثیرپذیر، همیشه در معرض افراد، نهادها و جریان‌های مختلف قرار دارند. در زمانه جدید که تأثیرگذاری فضاهای مجازی به‌خصوص برای کودکان و نوجوانان بیشتر و دنیای آن‌ها، خلاصه در گوشی‌های موبایل و تبلت‌ها شده است، تشویق آن‌ها به کتابخوانی با کتاب‌های چاپی نیاز به همتی مضاعف دارد.
وی ادامه داد: فعالیت نویسندگان، تصویرگران، شاعران و ترانه‌سرایان حوزه کودک و نوجوان در چهل سال اخیر رو به رشد بوده همچنین در حوزه تشکیل نهادهای مدنی و صنفی از پیشتازترین حوزه های کتاب بوده اند و شاید از ماندگارترین تشکل‌های حوزه نویسندگان، ناشران و تصویرگران بوده‌اند که سعی کرده‌اند همان حس کودکانه را بین خود نیز رعایت کنند و بدون دخالت مسائل سیاسی به تلاش در حوزه صنفی خود بپردازند؛ اما برای موفقیت نیاز به هماهنگی بقیه نهادها نیز هست.
مدیرعامل موسسه خانه کتاب با اشاره به آمار تولید کتاب در ایران افزود: پس از انقلاب آمار تألیف نسبت به ترجمه همواره فزونی داشته و معمولا دوبرابر بوده است اما در مقایسه با سایر حوزه‌های دانشی، نسبت ترجمه به تألیف در حوزه کودک و نوجوان بیشتر بوده که جای نگرانی دارد.
وی گفت: پرسش این است که چرا در حوزه کودک و نوجوان، این نسبت بیشتر است، آن هم در صورتی‌که ما نویسندگان خلاق و داستان‌پرداز پرمایه‌ای داریم و فرهنگ غنی ایران نیز ذخیره ارزشمندی است؛ برای بازآفرینی داستانی برای کودکان و نوجوانان، اما این فرآیند ترجمه هر ساله فزونی می‌گیرد.
مدیرعامل موسسه خانه کتاب بیان کرد: آیا باید در سیاستگذاری تجدیدنظر کرد؟ یا ناشران ما الان سیاستگذاری می‌کنند در این حوزه؟ و نظام آموزشی ما چه نقش و وظیفه‌ای دارد؟ و آیا این نظام آموزشی می‌تواند دانش آموز کتابخوان و خلاق تربیت کند.
حسینی‌پور ادامه داد: به قول دکتر مهدی حجوانی، (نویسنده کودک و نوجوان) ساختار آموزش و پرورش ایران ضد خلاقیت و جسارت است و اصل را بر «گوش دادن، نوشتن و ازبر کردن» می‌گذارد. پیداست در چنین نظامی، دانش‌آموز نه می‌تواند و نه نیاز دارد پا از دایره کتاب‌های درسی بیرون بگذارد و کتاب غیردرسی مطالعه کند؛ حتی در زمانه جدید که آمال خانواده‌ها در کنکور خلاصه شده، آیا کتابخوانی به عنوان یک رفتار و عادت در خانواده‌ها و فرزندان نهادینه شده که انتظار تولید و انتشار اثر ایرانی به‌عنوان یک مطالبه جدی در جامعه وجود داشته باشد؟
به گفته وی، علاوه بر نظام آموزشی،خانواده‌ها هم متأسفانه اجازه نمی‌دهند کودکان و نوجوانان به سمت کتاب‌های غیردرسی بروند، چون از درس عقب می‌مانند! بنابراین خانواده‌ها هم در این خصوص بی‌تأثیر نیستند که باز متأثر از نظام آموزشی ماست.
مدیرعامل موسسه خانه کتاب بیان کرد: کتاب خواندن در کودکان باید به عادت ثانویه تبدیل شود. قسمتی از زندگی روزانۀ آن‌ها باید کتاب خواندن باشد و برای آن‌ها زندگی بدون کتاب مثل زندگی بدون عروسک و در دنیای جدید بدون موبایل باشد. معرفی کتاب‌های مفید یا خوب برای کودکان هم نکته مهمی است زیرا خواندن کتاب‌های مضر آن‌ها را از راه صحیح منحرف می‌کند.
حسینی‌پور بیان کرد: همان‌قدر که والدین و مدرسه باید کودک را به مطالعه عادت دهند، باید در انتخاب کتاب هم دقت کرد و حتی نامحسوس این کار انجام بگیرد زیرا به قول ایتالیایی‌ها «بدترین دزدها، کتاب بد است» زیرا سارقی که عقل و قوه تشخیص و تمیز شخص را بدزد خطرناک‌ترین و بی‌رحمانه‌ترین دزدها بوده و غیرقابل اغماض است.
کتاب در ایام کودکی، شیرازه و استخوان‌بندی افکار شخص را شکل می‌دهد و اندیشه شخص زاییده کتاب‌هایی است که مطالعه می‌کند و در واقع آن کتاب‌ها هستند که منشا تراوش فکر و مغز اشخاص می‌شوند و به قولی برای شناختن اخلاق و روحیات یک ملت و سنجیدن میزان ذوق و پایه تفکر افراد آن باید کتاب‌هایی را بررسی کرد که میان آن ملت بیشتر رواج داشته و دارد. متأسفانه هنوز در نظام آموزشی ما آن چنان‌که باید و شاید شیوه‌های مؤثری برای عادت دادن کودکان و نوجوانان به مطالعه و خواندن کتاب وجود ندارد.
رتبه ایران در مهارت کتابخوانی قابل قبول نیست
مشاور برنامه‌ریزی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در آیین پایانی دومین دوره مسابقه بزرگ کتابخوانی «پوپک دانا» گفت: هر ساله آزمونی به نام «پِرس» در آموزش و پرورش کشور برگزار می‌شود که طی آن سواد خواندن دانش‌آموزان پایه چهارم دبستان سنجیده می‌شود و متاسفانه در این آزمون که به صورت بین‌المللی برگزار می‌شود، رتبه ایران در ردیف‌های سوم یا چهارم پایانی قرار دارد.
علی اصغر سیدآبادی ادامه داد: مهارت خواندن، یک مهارت پایه است و اگر کسی این مهارت را به‌خوبی کسب نکرده باشد، در آینده نیز نمی‌تواند در سایر رشته‌ها موفق شود.
سیدآبادی در رابطه با نتایج مطالعات انجام شده در مورد آزمون «پِرس» گفت: تحقیقات نشان می‌دهد، مهارت کتابخوانی و درک مطلب در کودکانی که در خانه بیش از صد عنوان کتاب دارند یا دارای والدین اهل مطالعه هستند، بیش از سایر کودکان است. همچنین دانش‌آموزانی که در آزمون «پِرس» نمره بالاتری دارند، در آزمون «تیمز» که مختص ریاضی و هوش است، نیز نتیجه بهتری کسب می‌کنند.
وی، یکی از کم‌هزینه‌ترین و اثربخش‌ترین راه‌های اصلاح آموزش و پرورش را توجه به مطالعه کتاب‌های غیردرسی اعلام کرد و افزود: کتاب تنها رسانه و کالای فرهنگی است که تمام میراث بشری را در خود جای داده است. مسیر رشد و توسعه جوامع با کتاب و کتابخوانی هموار می‌شود.