به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش‌های خبری ایرنا، سازمان پیمان آتلانتیک شمالی بعد از تکیه «دونالد ترامپ» بر کرسی ریاست جمهوری آمریکا و همچنین ورود «امانوئل مکرون» رئیس جمهوری فرانسه به کاخ الیزه بیش از پیش با چالش‌های جدی مواجه شد؛ موضوعی که تنها یکی از مسائل و مصائب ناتو به شمار می‌رود. از این رو در روزهای اخیر و با فرارسیدن هفتادمین سالروز تاسیس این ائتلاف نظامی، کمتر تحلیل و گزارشی را می‌توان دید که در آن به شکاف‌ها و چالش‌های ناتو اشاره نکرده‌باشد.
با هدف واکاوی چالش‌های درونی و بیرونی ناتو و بررسی چشم‌انداز و افق پیش‌روی این ائتلاف با «علی جعفری» کارشناس مسائل اروپا و بین‌الملل و همچنین نویسنده کتاب «ناتو در خاورمیانه و خلیج فارس؛ منافع و امنیت ملی ج. ا. ایران» به گفت وگو نشستیم که شرح آن در ادامه می آید؛
ناتو در هفتادمین سال تاسیس با چه چالش‌های درونی و بیرونی مواجه‌است؟
هفتاد سال از حیات ناتو می‌گذرد و اکنون پس از هفت دهه، به صراحت می‌توان گفت که سازمان پیمان آتلانتیک شمالی با کلکسیونی از چالش‌های جدی و متنوع رو به رو است. در بُعد درونی «اختلاف نظر اعضا» در طیف وسیعی از موضوعات و در بُعد بیرونی «روسیه و چین» به عنوان مهمترین چالش‌های ناتو مطرح‌اند.
اگرچه ناتو از زمان فروپاشی شوروی از بحران هویت رنج می‌برد و با توسل به ماموریت‌ها و کارکردهای جدید ادامه حیات داده‌است اما از زمانی که رییس جمهوری فرانسه پیشنهاد ایجاد ارتش واحد اروپایی برای مقابله با تهدیدات احتمالی را مطرح کرد، آتش اختلاف به عنوان یک چالش جدی، در میان اعضای اروپایی ناتو از یک طرف و در بین قدرت‌های اروپایی و ایالات متحده آمریکا از طرف دیگر از زیر خاکستر برآمد. از یک سو برخی در اروپا مخالف تشکیل ارتش واحد بودند و به ایجاد دودستگی در این خصوص دامن زدند و از سوی دیگر آمریکا نیز به صراحت این پیشنهاد را توهین‌آمیز دانست و از آن انتقاد کرد. در همین مرحله بود که اختلاف دیگری بر سر سهم کشورهای عضو در تخصیص بودجه ناتو ایجاد شد و رییس جمهوری آمریکا کشورهای اروپایی را به جای برنامه‌ریزی برای تشکیل ارتش واحد به پرداخت سهم ۲ درصدی از بودجه ملی خود فراخواند. به اعتقاد ترامپ، کشورهای اروپایی کمتر از یک درصد از بودجه داخلی خود را به ناتو اختصاص داده‌اند.
تحولات اخیر در سیاست خارجی ترکیه به عنوان عضوی از اعضای ناتو در حمله به شمال سوریه، چه تاثیری بر روابط بازیگران درون ناتو گذاشته است؟
توقع ترکیه از اعضای ناتو برای به رسمیت‌شناختن حمله این کشور به کردها در شمال سوریه و تلقی کردن کردها به عنوان تروریست، باعث ایجاد اختلافی جدید بین یک عضو مهم و فعال ناتو (ترکیه) با سایر اعضا شد. اردوغان معتقد است ناتو کارکرد خود را از دست داده و دیگر نمی‌تواند دغدغه‌های امنیتی و نیازهای ترکیه را تامین کند و تهدید کرده که در صورت عدم‌حمایت اعضای ناتو از ترکیه در قضیه سوریه، در سازوکارهای امنیتی ناتو در شرق اروپا و در مجاورت مرزهای روسیه اختلال ایجاد خواهدکرد.
در تحلیل بُعد بیرونی به نقش و جایگاه کشورهایی چون روسیه و چین اشاره کردید. ارزیابی شما از این چالش چیست؟
روسیه در نبود شوروی همچنان یک رقیب جدی و یک چالش مهم برای ناتو به شمار می‌رود. این مساله با قدرت نمایی و افزایش توان نظامی روس‌ها در سال‌های اخیر شدت گرفته‌است. حضور نظامی روسیه درمنطقه کریمه و درگیری با اوکراین، ناتو را حساس‌تر نیز کرده‌است؛ به خصوص که روسیه پیش از الحاق بخش‌هایی از اوکراین، قسمت‌هایی از گرجستان را به خود ملحق کرده‌بود. ناتو نه تنها در اروپا بلکه از قطب شمال تا منطقه شام در خاورمیانه با روسیه اختلاف داشته و در تقابل نظامی قرار دارد. حمایت سیاسی- نظامی از «بشار اسد» رئیس‌جمهوری سوریه در حالی که ناتو خواهان سقوط او بود به گسترش حضور نظامی روسیه در حوزه مدیترانه انجامیده است. به همین دلیل است که ناتو در بند سوم بیانیه هفتادمین اجلاس خود تاکید کرده «اقدام‌های تهاجمی روسیه تهدیدی برای امنیت منطقه آتلانتیک و یورو محسوب می‌شود.» این در حالی است که روسیه همواره از توسعه جغرافیایی و ماموریت‌های ناتو در مجاورت مرزهای خود انتقاد می‌کند و بر آمادگی خود در برابر اقدامات تحریک‌کننده ناتو تاکید دارد.
از طرفی، روسیه با وجود اقدامات تحریک‌آمیز ناتو بارها بر همکاری خود با این پیمان تاکید کرده‌است و در آخرین موضع‌گیری، وزیر دفاع روسیه این موضوع را یادآور شد. اما این به معنای دست‌بسته بودن روسیه نیست. برای مثال روسیه در یک تصمیم هوشمندانه از فرصت اختلاف ترکیه با اعضای ناتو برای فروش سامانه «اس ۴۰۰» استفاده کرد. تیرماه امسال نخستین محموله از سیستم دفاع هوایی مذکور وارد ترکیه و در پایگاه هوایی «میورتد» در آنکارا تحویل داده‌شد و گویا در مرحله دوم نیز تحویل سامانه به طور کامل انجام می‌گیرد.
در مورد چین نیز لازم به توضیح است که قابلیت‌های نظامی و اقتصادی این کشور از جمله چالش‌های ناتو به شمار می‌رود. به گفته دبیر کل ناتو، چین به عنوان دومین اقتصاد جهان پس از آمریکا و به عنوان یک قدرت نظامی می‌تواند برای این ائتلاف نظامی چالش آفرین باشد. واقعیت این است که چین تا حدی نبض اقتصاد دنیا را در دست گرفته و در کنار توسعه و تولید محصولات و ادوات نظامی نظیر موشک‌های بالتسیک به تهدیدی جدی برای اروپا و آمریکا (ناتو) تبدیل شده‌است.
چین بدون حاشیه‌سازی، خود را در حوزه تجاری، اقتصادی و نظامی تقویت می‌کند و این بهترین واکنش به اقدامات ناتو و و آمریکا است. به همین دلیل، ناتو برای اولین‌بار در اجلاس لندن از چین به عنوان یک تهدید نوظهور نام برد.
توسعه تکنولوژی فضایی و نبرد سایبری رقبا نظیر چین، روسیه و حتی هند و کره‌شمالی از دیگر تهدیداتی است که پیش روی ناتو قرار دارد. فضا عرصه‌ای است که قدرت‌های جهانی و منطقه‌ای از آن برای نمایش جاه‌طلبی‌های نظامی خود بهره می‌برند. از زمانی که چین و روسیه در نبرد ماهواره‌ها قابلیت های خود را بروز داده‌اند به یک رقیب وتهدید جدی برای ناتو تبدیل شدند. این موضوع در خصوص نبرد سایبری نیز مصداق دارد و کشورهایی نظیر چین، روسیه و کره‌شمالی با اقدامات تقابلی در برابر اقدامات ناتو و اعضای آن، باعث شدند ناتو به ایجاد مرکز فرماندهی مدیریت جنگ سایبری متوسل و تهدید جدیدی برای خود متصور شود.
به نقش و جایگاه دو کشور روسیه، چین اشاره کردید، جمهوری اسلامی ایران چه موضعی در قبال ناتو دارد؟
جمهوری اسلامی ایران اگرچه با ترکیه و برخی کشورهای اروپایی عضو ناتو روابط دوستانه دارد اما اقدامات ناتو و برخی اعضای آن نظیر آمریکا در خاورمیانه و خلیج فارس را تحریک‌آمیز تلقی می‌کند و همواره بر حق خود در دفاع از منافع ملی تاکید کرده‌است. ایران به ایجاد سازوکار همکاری استانبول از جانب ناتو در سال ۲۰۰۴ و جلب همکاری کشورهای حوزه خلیج فارس از این طریق به دیده تردید می‌نگرد و سیاست‌های مداخله‌گرایانه آمریکا و برخی اعضای اروپایی ناتو را در خاورمیانه مردود می داند.
یکی از مهمترین چالش‌های درونی ناتو، اختلاف دیدگاه ترامپ و مکرون است. رئیس‌جمهوری فرانسه به تشکیل ارتش واحد اروپایی بیش از ناتو اهمیت می دهد. این اختلاف چرا ایجاد شده و تا چه اندازه برای بقای ناتو خطرآفرین است؟
واقعیت این است که اروپا اعتماد خود را به آمریکا از دست داده و این مساله از زمان روی کار آمدن ترامپ بیش از هر زمان دیگری خود را نشان داد. ایالات متحده آمریکا همواره منافع خود را مدنظر قرار داده است و حتی در قضایای اخیر همچون حمله ترکیه به سوریه و خروج نظامیان خود از سوریه یکجانبه عمل کرده‌است. از این رو، بخش مهمی از اروپا با محوریت فرانسه خواهان ایجاد سازوکارهای امنیتی اروپایی است به طوری که تحقق آن تنها از طریق ایجاد ارتش واحد اروپایی امکانپذیر خواهد بود. این مساله بر خلاف تصور پیشین، مبنی تامین امنیت قاره سبز توسط ناتو است.
فکر می‌کنید در اتحادیه‌اروپا اجماع‌نظر در مورد طرح مکرون وجود دارد؟
کشورهایی نظیر آلمان هم اگرچه با پیشنهاد مکرون موافق‌اند اما اعلام کرده‌اند که ایجاد ارتش واحد اروپا منافاتی با ناتو ندارد و می‌تواند به عنوان بازوی ناتو عمل کند. البته این پیشنهاد در خود اروپا نیز مخالفانی دارد؛ نظیر کشورهایی چون هلند و اسپانیا. با این وجود، طرح موضوع تشکیل ارتش واحد اروپایی از سوی مکرون، به معنای سستی کارکردهای ناتو، بی‌اعتباری ساختارهای این پیمان و بی‌اعتمادی اعضا به رهبری آمریکا در ناتو است.
اجلاس اخیر ناتو در لندن را چطور ارزیابی می‌کنید؟ با توجه به نتایج این اجلاس، چه افق و چشم‌اندازی را برای این اتحاد نظامی متصورید؟
هفتادمین اجلاس سران ناتو در لندن به جای نمایش همبستگی اعضا، صحنه شکاف‌های فزاینده بود. به گفته دبیر کل پیشین ناتو از زمان تاسیس این پیمان، هیچگاه اختلاف اعضا به اندازه کنونی نبوده‌است. کشورهای عضو با وجود اختلافات متعدد، مشکلات بودجه‌ای، رقبای سرسخت نظیر چین و روسیه، تهدیدات فضایی و سایبری، یکجانبه‌گرایی، طرح ارتش واحد اروپایی، بی‌اعتمادی به رهبری آمریکا و...، راه سخت و طاقت‌فرسایی برای ادامه حیات دارند.
تمام این چالش‌ها تدریجاً به از بین رفتن اراده سیاسی میان اعضای ناتو به عنوان قلب تپنده این پیمان مبتنی بر ماده پنجم پیمان آتلانتیک شمالی منجر خواهدشد و اگر اراده سیاسی نباشد ناتو نیز نخواهد بود. اگر گفته رییس‌جمهوری فرانسه را بپذیریم که ناتو دچار مرگ مغزی شده است، پیش بینی می‌شود ناتو در کوتاه مدت اگر برای مقابله با تهدیدات روسیه هم که شده، به حیات نیم بند و کارکرد حداقلی رضایت دهد.