نخستین دوره این جشنواره ملی آذر ۱۳۹۵ با ائه ۶۰۰ مقاله پیرامون کرسیهای آزاداندیشی در دانشگاه علامه طباطبایی تهران برگزار شده بود. دومین جشنواره با رشدی سه برابری در مقالات وارده رو به رو شد و هزار و ۸۹۷ اثر از ۱۱۸ دانشگاه و مرکز آموزش عالی زیرنظر وزارت علوم تحقیقات و فناوری به دبیرخانه آن رسید. از این میان ۱۸ اثر در جشنواره مشهد به عنوان برترینها معرفی شدند.
آثار ثبت شده در پورتال وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در سه بخش گفت‌وگوی آزاد و مناظره دانشجویی، میزگرد دانشجویی، کرسی نقد و نظر و کرسی مطالبه‌گری بود.
پیشینه
ایده ایجاد "کرسی آزاداندیشی در مراکز علمی دانشگاهی و حوزوی" نخستین بار از سوی رهبر فرزانه انقلاب اسلامی و در نامه دی ماه ۱۳۸۱ ایشان به جمعی از دانش‌آموختگان حوزه علمیه و سپس به صورت موکد در بیانات معظم‌له در دیدار با نخبگان علمی کشور با مضمون ضرورت راه‌اندازی کرسیهای مناظره، نقد، نظریه‌پردازی و آزاداندیشی در دانشگاهها و مووسسات آموزش عالی مطرح شد.
به منظور اجرای منویات رهبر معظم انقلاب اسلامی در این زمینه و نیز مستند به ماده ۲ نظامنامه هیات حمایت از کرسیهای نظریه‌پردازی، نقد و مناظره شورای عالی انقلاب فرهنگی "آیین نامه کرسیهای آزاداندیشی در دانشگاهها و مراکز آموزش عالی" را تدوین و ابلاغ کرد.
بر این اساس "کرسی آزاداندیشی" نشستی در محیطهای دانشگاهی است که در آن به صورت آزاد نظام‌مند، محترمانه، عقلانی، منطقی و شجاعانه در باب موضوعی معین و از پیش اعلام شده به اظهار نظر، پرسش و پاسخ عمیق، گفت و گو، تبادل و تضارب آراء، همراه با استدلال و ارائه مستندات در قالب کرسی مناظره، کرسی نقد و نظر و همچنین کرسی پرسش و پاسخ پرداخته می‌شود.
همچنین سیاستگذاری و نظارت کلان بر حسن انجام کرسیهای آزاداندیشی بر عهده "شورای اسلامی شدن دانشگاهها و مراکز آموزشی" گذاشته شده و وظیفه پیگیری امور اجرایی آن بر عهده "هیات نظارت، هیات نظارت بر فعالیتهای تشکلهای اسلامی و نیز دبیرخانه هیات نظارت بر تشکلهای اسلامی در هریک از دانشگاهها و موسسات آموزش عالی کشور است.
بر این اساس مجموعه‌ها و اشخاصی شامل تشکلهای اسلامی دانشگاهیان(دانشجویی و استادی)، گروههای علمی و آموزشی، انجمنهای علمی، کانونهای فرهنگی و شوراهای صنفی، حداقل سه نفر از دانشجویان و نیز هر یک از اعضای هیات علمی دانشگاههای کشور می‌توانند کرسی آزاداندیشی را با موضوع مشخص در محیط دانشگاهی برگزار کنند.
فضای امنیتی در دانشگاهها
دادستان‌کل کشور در مراسم آغازین جشنواره کرسیهای آزاداندیشی در دانشگاه فردوسی مشهد گفت: حضور مقامات، مسوولان، مراجع قضایی و انتظامی در محیط علمی هیچ وجهی ندارد زیرا فضای دانشگاهی نباید امنیتی شود. آنچه در حوزه دانشگاه، استاد، دانشجو و کرسی آزاداندیشی مورد توجه است اینکه دانشگاه باید صد در صد خالی از فضای امنیتی باشد.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدجعفر منتظری خطاب به دانشگاهیان اظهار کرد: هرجا دیدید دستگاهی برای شما محدودیتهایی به وجود می‌آورد من به عنوان مدعی‌العموم آن را تعقیب خواهم کرد.
دادستان‌کل کشور افزود: گاهی افراد، جناح و جریانی می‌خواهند از محیط دانشگاهی و فضای دانشجویی سوءاستفاده کنند. این مورد را باید جدا کرد. در این گونه موارد مدیران و مسوولان دانشگاه باید ورود کرده و اجازه ندهند خطوط قرمز اسلام و نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران مورد هجمه قرار گیرد.
وی ولایت ائمه اطهار(ع) را خط قرمز توصیف و بیان کرد: دادستان یا هر مقام مسوولی، خط قرمز نیست. ولایت‌فقیه هم می‌تواند از نظر علمی مورد بحث و نظر قرار گیرد.
حجت‌الاسلام والمسلمین منتظری ادامه داد: باید خطوط قرمز، عبارات اهانت‌آمیز، تعابیر و مفاهیمی را که در قالب آنها به حریم مقدسات توهین می‌شود مشخص کنیم. محیط دانشگاه نباید مرکزی برای اهانت به خدا و پیامبر(ص) باشد. با این وجود از منظر قضایی به خود و ضابطان قضایی اجازه نمی‌دهیم به آنچه که عنوان "جرم" ندارد ورود کنیم.
وی در ادامه بیان کرد: این کرسیها ریشه در تعالیم قرآنی دارند. تعالیم اسلام و قرآن کاملا برای ما بیان می‌کنند که در برخورد با مسائل مختلف چه باید بکنیم. بهترین جا برای تشکیل این کرسیها حوزه و دانشگاه است. در مباحث مختلف بدون اهانت به اعتقادات طرف مقابل باید آنچه را مطابق با عقل است پذیرفت و تعصب نداشت.
دادستان کل کشور، فرهنگ قرآن کریم را آزاداندیشی و مباحثه توصیف و بیان کرد: ائمه معصومین از جمله امام صادق و امام رضا (ع) در این زمینه تلاش کردند. بسیاری از مطالب نهفته جوانان باید در این نشست ها گفته شود و مدیران اجرایی و مسوولان نگذارند در سینه جوانان تراکم به وجود آید. کسی که مسوولیت پذیرفته، باید آماده شنیدن تعریف و حتی فحش هم باشد.
دانشگاه و آزاداندیشی
معاون فرهنگی، سیاسی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها هم گفت: دانشگاه وظیفه‌ای جز آزاداندیشی ندارد و مدافع رسیدن به موضوعات پس از تحقیق است.
حجت‌الاسلام محمدمهدی صالحی افزود: در گزارش ارسالی به دفتر رهبر معظم انقلاب اسلامی به ۱۱ مورد آسیب جدی و ۱۳ پیشنهاد کاربردی برای اجرای بهتر کرسیهای آزاداندیشی به عنوان یکی از مطالبات مهم رهبر فرزانه انقلاب در حوزه دانشگاهها، اشاره شده است.
وی ادامه داد: هنوز با نقطه مطلوب کیفی در طراحی و اجرای کرسیهای آزاداندیشی در دانشگاههای کشور فاصله داریم.
معاون نهاد رهبری در دانشگاههای گفت: قید و بند آزاداندیشی جوانان کمتر از استادان به نظر می‌رسد لذا به همین دلیل وظیفه اصلی در بحث کرسیهای آزاداندیشی باید برعهده خود جوانان باشد.
وی افزود: بسیاری از موانع برگزاری کرسیهای آزاداندیشی قبل از آن که بیرونی باشد درونی است و بسیاری از موضوعات آزاداندیشی، مساله محور نیست و موضوعاتی مورد مطالبه قرار می‌گیرد که به نتیجه نمی‌رسد.
حجت‌الاسلام صالحی ادامه داد: صیانت آزاداندیشی باید به گونه‌ای باشد که معاندان نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران نتوانند بر آن موج‌سواری کنند بنابراین برعهده ما است که از این جریان فرهنگی دانشگاهی مراقبت نماییم.
معاون فرهنگی، سیاسی نهاد رهبری در دانشگاههای سراسر کشور گفت: یکی از بحران‌هایی که وجود دارد شناخت و تفکیک بین آزاد اندیشی و باور به یک عقیده است یعنی ممکن است شخصی فکری را بیان و پرسشی را مطرح کند تا در مسیر اندیشه ورزی مورد تحلیل قرار گیرد ولی باور او با سوال و پرسش او متفاوت باشد.
صالحی افزود: دانشگاه همان قدر که مسوول پاسخگویی به سوالات است به شک و پرسش هم نیاز دارد و همان گونه که شهید بهشتی گفته اند: شک از آن جهت که مقدمه رسیدن به علم است، مقدس است.
شاخصه بالندگی
معاون فرهنگی و اجتماعی وزیرعلوم تحقیقات و فناوری هم گفت: کرسیهای آزاد اندیشی و نظریه‌پردازی از شاخص‌های مهم بالندگی یک دانشگاه است.
غلامرضا غفاری افزود: دانشگاه محل تفکر و اندیشه است و وجود دانشگاه به‌این خاطر است که اندیشه و فکر را تعمیق ببخشیم و در عالم نظر و تدبیر به حوزه سیاستگذاری کمک کنیم.
وی با بیان اینکه نظریه‌پردازی و آزاداندیشی در دانشگاه نشان از این دارد که دانشگاه به وظایفی که برایش تعیین شده عمل می‌کند ادامه داد: آزاداندیشی نیازمند بستر و زمینه‌هایی است که مایه و ریشه در ساختار بیرون و داخل دانشگاه و همچنین کنشگران و عاملانی برای عمل به این موضوع دارد.
معاون فرهنگی و اجتماعی وزیر علوم و تحقیقات فناوری گفت: کرسیهای آزاد اندیشی فرصت هستند و تهدید به شمار نمی‌روند و باید ببینیم که چه محدودیتهایی در مقابل آزاد اندیشی وجود دارد که باید برطرف شوند.
غفاری افزود: تشکیل جشنواره‌های ملی کرسی آزاد اندیشی برای آسیب‌شناسی و شناخت موانع و شناخت بهتر فرصت‌هایی است که وجود دارد و قبلا کمتر استفاده می‌شده و امروز باید بیشتر از آنها استفاده کرد.
وی ادامه داد: کرسیهای آزاداندیشی شیوه درست اندیشیدن و گفت و گو درباره یک موضوع و همچنین قدرت و توانایی شنیدن سخنان مخالف را به ما می‌آموزد تا سعه صدر بیشتری پیدا کنیم و بتوانیم در طرح یک مساله به خوبی پیگیر باشیم تا به نتیجه برسد.
معاون فرهنگی و اجتماعی وزیر علوم و تحقیقات فناوری گفت: از کرسیهای آزاد اندیشی حل مساله را انتظار نداریم بلکه این کرسیها راه‌های تمرین مواجهه با مسائل و تحمل شنیدن سخنان مخالف و پرهیز از نگاه‌های افراطی و تفریطی است و دانشگاهها بناست که در این زمینه تسهیلگری کنند.
جستجوی حقیقت در کرسی آزاداندیشی
رییس دانشگاه فردوسی مشهد نیز به خبرنگار ایرنا گفت: مناسب ترین نحوه تعامل افکار گوناگون به ویژه در میان جامعه متفکران و دانشگاهیان، در قالب برگزاری کرسیهای آزاداندیشی امکان پذیر است.
دکتر محمد کافی افزود: برپایی کرسی آزاداندیشی دارای ضوابط مشخصی است. افرادی که به دنبال حقیقت هستند در این چارچوب نظرات خود را طرح می‌کنند و مناسب‌ترین نظری که با عقل و منطق هماهنگ باشد مورد انتخاب قرار می‌گیرد.
وی ادامه داد: زمینه و شرایط برگزاری کرسیهای آزاداندیشی در همه دانشگاههای کشور به طور کامل فراهم است و قوانین موجود از برگزاری این کرسیها حمایت می‌کند. دانشگاهیان و دانشگاهها نیز تمایل دارند این نشستها به بهترین نحو ممکن برگزار شوند.
رییس دانشگاه فردوسی مشهد گفت: بیشتر برنامه‌های کرسیهای آزاداندیشی در قالب پرسش و پاسخ، گفت و گو و مناظرات صورت می‌گیرد.
کافی افزود: از زمانی که ضوابط اجرایی کرسیهای آزاداندیشی از سوی وزارت علوم ابلاغ شده، دانشگاهها نیز برای اجرای آن دست به کار شده‌اند.
وی ادامه داد: دایره فعالیت کرسی آزاداندیشی باید فراتر از موضوعات فرهنگی و مذهبی باشد.
دکتر کافی همچنین پیرامون تاخیر نسبی در اجرای توصیه رهبر فرزانه انقلاب اسلامی ظرف دو دهه اخیر اظهار کرد: به طور کلی اجرای مقولاتی مانند کرسیهای آزاداندیشی تا ایجاد زمینه مناسب، فرهنگ‌سازی و گفتمان‌سازی زمانبر است لذا دانشگاه فردوسی مشهد با برگزای این همایش امیدوار است تا در این زمینه نیز پیش قدم باشد.
کرسی آزاداندیشی، گفتار درمانی نیست
مدیرکل دفتر سیاستگذاری و برنامه‌ریزی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری هم در مراسم اختتامیه این جشنواره گفت: برگزاری کرسیهای آزاداندیشی مورد رضایت طراح، مجری و مخاطبان آن نبوده است.
فریدون رحیم زاده افزود: یکی از دلایل ایجاد عدم رضایت، به آئین نامه اجرایی آن باز می‌گردد که به جای سهل کردن مسیر اجرا، آن را پیچیده‌تر کرده است و مفهوم ساده آزاداندیشی به مقوله‌ای سخت تبدیل شده که از هدف اولیه خود دور شده است.
وی ادامه داد: یکی دیگر از مواردی که در آئین نامه به آن اشاره شده این است که شخص بتواند بدون ترس به بیان مواضع خود بپردازد و سوال این است که مگر چه مطلبی قرار است بیان شود که درون آن ترس از گفتار وجود دارد؟
مدیر کل دفتر سیاستگذاری و برنامه ریزی وزارت علوم گفت: شرایط برگزاری کرسیهای آزاد اندیشی باید به گونه‌ای باشد که انسان‌های متوسط الحال و ترسو هم توان طرح نظرات خود را داشته باشند زیرا بیشتر افراد جامعه از این گروه هستند، نه اینکه شخصی که می‌خواهد در کرسی آزاداندیشی شرکت کند پیشاپیش باید به صفت شجاعت مشهور باشد.
وی افزود: آزادی بعد از اندیشه نیز به این معنی است که ممکن است در آینده برای دانشجو یا استاد به واسطه مطرح کردن نظر خود، پرونده‌ای درست شده باشد. آزاد اندیشی و تضارب آرا نباید به سوی پرونده سازی برود.
رحیم زاده ادامه داد: اگر توانستیم خودمان به عنوان مجری در مورد اجرای شرایط ایجاد کرسی آزاداندیشی به راحتی گفت و گو کنیم پس امکان برگزاری آن نیز پیدا می‌شود و به عبارتی خود باید ملتزم به آزاداندیشی باشیم.
وی گفت: اگر برای برگزاری کرسی آزاداندیشی از افرادی دعوت شود که به یک نوع تفکر تعلق داشته باشند، با مفهوم اصلی تضارب آرا تفاوت دارد، بلکه باید از دیدگاه‌های مختلف، موضوع مورد بحث و برسی قرار گیرد.
وی افزود: کرسی آزاداندیشی، گفتار درمانی و روان درمانی نیست که بگوئیم زمینه‌ای فراهم شود تا دانشجویان و اساتید حرف بزنند تا خالی شوند، بلکه آزادی اندیشه به معنی آزاد کردن تفکر است همانند پولی که در جریان اقتصاد اگر جاری شود به تولید ثروت می‌انجامد.
مدیر کل دفتر سیاستگذاری و برنامه ریزی وزارت علوم تحقیقات و فناوری گفت: آزاداندیشی از رکن‌های اصلی امنیت است، زیرا زمانی که فرد نظر خود را بیان کند و شاهد تاثیر آن در جامعه باشد، خود به خود در مورد امنیت ملی دغدغه بیشتری خواهد داشت ولی زمانی که فرد نتواند حرف خود را به صراحت بیان کند زمینه حضور او به کف خیابان منتقل می‌شود و آن وقت چه کسی از امنیت ملی دفاع خواهد کرد؟
رحیم زاده افزود: هر سیستم و نظامی که خطوط قرمز بسیار داشته باشد و مدام این خطوط در حال جا به جایی و تغییر باشد آسیب پذیر خواهد بود زیرا هر نظری که مطرح شود به راحتی می‌تواند از خطوط قرمز متغیر عبور کند.
وی ادامه داد: در این کرسیها اگر خطایی هم صورت گرفت، فواید تضارب آرا و نتایجی که به دست خواهد آمد بسیار بیشتر از مضرات آن خواهد بود.
اصلاح آیین‌نامه
دبیر اجرایی دومین جشنواره کرسهای آزاد اندیشی نیز به خبرنگار ایرنا گفت: جلسه نشست هم اندیشی کارشناسان دانشگاهها برای اصلاح آئین نامه موجود با حضور ۴۵ نفر از کارشناسان دانشگاههای سراسر کشور برگزار شد.
علی باغدار دلگشا افزود: کارشناسان در مدت حضور خود در جشنواره، به تبادل نظر دیدگاه‌های خود در خصوص آئین نامه موجود پرداختند.
وی ادامه داد: محورهای کلی که از جانب همه کارشناسان مطرح شد در مورد حدود وظایف نظارتی شورای اسلامی شدن دانشگاه ها و همچنین اصلاح و تعیین مرز مشخص در بعضی از واژگانهای مطرح شده دراین آئین نامه هشت ماده‌ای بود.
دبیر اجرایی دومین جشنواره کرسهای آزاد اندیشی گفت: به عنوان مثال در ماده هفت این آئین نامه ذکر شده است که هیچ کدام از نهادهای خارج از دانشگاه حق دخالت و لغو برنامه‌های کرسی آزاد اندیشی در دانشگاهها را ندارند ولی کارشناسان دانشگاهها اعلام کرده‌اند که لغو مجوز از سوی سایر مراجع غیر دانشگاهی صورت گرفته است.
دلگشا افزود: در پایان این نشست دو روزه بیانیه هفت ماده‌ای تهیه شد تا به شورای عالی انقلاب فرهنگی و نهاد های مرتبط برای تصویب ارائه شود تا دانشگاهها بتوانند در اجرای رسالت خود، انجام وظیفه کنند.
او بیان کرد: این بیانیه اولین خروجی ساختارمند دومین جشنواره کرسیهای آزاد اندیشی در دانشگاه ها به شمار می‌رود.
دبیر اجرایی دومین جشنواره ملی کرسیهای آزاد اندیشی معتقد گفت: دانشگاه باید خود را به سلاح تفکر مجهز کند و کرسیهای آزاداندیشی باید به مساله یابی و حل مساله بپردازندبه عبارتی شناخت آن چیزی که هست و سنجیدن آن با چیزی که باید باشد و این نقش توسط نهاد دانشگاه به خوبی امکان اجرا دارد.
"دومین جشنواره ملی کرسیهای آزاداندیشی" به همت معاونت فرهنگی، اجتماعی و دانشجویی دانشگاه فردوسی مشهد و همکاری معاونت، فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری طی روزهای ۲۰ و ۲۱ آذر ماه در مشهد برپا شد.
این جشنواره شامل بخشهای گفت‌وگوی آزاد دانشجویی، مناظره دانشجویی، میزگرد دانشجویی، کرسی نقد و نظر و کرسی مطالبه‌گری بود.
دانشگاه مشهد فردوسی مشهد ظرف سالهای ۱۳۹۴ و ۱۳۹۵ در این چارچوب ۴۱ کرسی آزاد اندیشی با موضوعات سیاسی برگزار کرد و طی سال تحصیلی ۹۷- ۹۸ نیز دانشگاه فردوسی پیرامون مسائل فرهنگی ۱۰ کرسی آزاداندیشی برپا نمود. توجه بیشتر به حوزه فرهنگی اجتماعی و پرهیز از سیاست‌زدگی، اولویتهای کرسیهای آزاداندیشی در دانشگاههای مستقر در مشهد است.
دانشگاه فردوسی مشهد که جشن ۷۰ سالگی خود را آذر ماه امسال برپا کرد، هم‌اینک سومین مرکز آموزش عالی دیرقدمت ایران پس از دانشگاههای تهران و تبریز است. این دانشگاه در گستره‌ای ۳۰۰ هکتاری با برخورداری از ۱۳ خوابگاه دانشجویی، امکانات رفاهی و خدماتی ۲۵ هزار دانشجو، ۱۳ دانشکده و هفت پژوهشکده دارد.
همچنین ۸۱۰ عضو هیأت علمی در قالب ۶۰ گروه آموزشی این دانشگاه مشغول تدریس هستند
دانشگاه فردوسی مشهد رتبه ۴۷۰ را در بین ۵۰۰ دانشگاه برتر دنیا در چارچوب نظام رتبه‌بندی لایدن ۲۰۱۹ کسب کرده است.