شب یلدا یا بلندترین شب سال یکی از زیباترین شبها در میان ایرانیان است، در این شب افراد خانواده با گرد هم آمدن کنار یکدیگر، شب زنده داری و خوردن هندوانه، آجیل و بسیاری خوراکی های دیگر اقدام به حافظ خوانی و برگزاری شب شعر می‌کنند. این رسم باستانی سالهاست در میان ایرانیان وجود دارد اما گویی امروزه بیش از گذشته وجود این دورهمی ها احساس می شود.
احساس تنهایی انسان قرن ۲۱ در شرایطی که شاهد رشد سرسام‌آور فناوری‌های ارتباطی و تعدد و تنوع شبکه‌های اجتماعی در جهت تسهیل برقراری ارتباط در دنیای کنونی هستیم هنوز از چالشهای بزرگ قرن و نیازمند درمان و مدیریت است.
در این میان آیین‌ها و سنتهای کهن برجای مانده از گذشتگان و اجداد که وجه مشترک همگی آنها ایجاد همدلی، همراهی و تحکیم بنیان خانواده با محور احترام به بزرگان است همچنان راهی موثر و قطعی برای درمان چالش "انسان تنها" در قرن حاضر است. آیین‌ها و سنتهایی که اگرچه عمر هزاران ساله دارند اما ضرورت و کاربرد آنان در دنیای کنونی نشان از اوج آینده نگری و بلند نظری گذشتگان ما و عمق تمدن ایرانیان دارد.
معرفی، افزایش شناخت جوانان و نیز آشنایی دادن آنان با مراسم و آیینهای کهن ایرانی و تاریخی ضرورتی به رسم امانت داری نسبت به میراث برجای مانده از گذشتگان و اجداد ماست و شب یلدا یا همان شب چله یکی از صدها سنت و آیین کهن در ایران است که اگرچه مورد توجه و بزرگداشت است اما همچنان آشنایی نسل جوان با حقیقت و نیت این مراسم نیازمند کار اطلاع‌رسانی است.
یلدا سنتی به بلندای تمدن ایران زمین
یک پژوهشگر حوزه ایران شناسی درباره شب یلدا و تاریخچه آن به خبرنگار ایرنا گفت:یلدا و جشن هایی که در این شب برگزار می‌شود یک سنت باستانی است و مردم دوران باستان که با دانش نجوم آشنایی داشتند می‌دانستند که کوتاه‌ترین روزها، آخرین روز پاییز و طولانی ترین شبها شب اول زمستان است و پس از آن روزها به تدریج بلندتر و شبها کوتاه‌تر می‌شوند از همین رو آن را شب زایش خورشید نامیدند.
رضا سلیمان نوری افزود:پیش تر ایرانیان روز پس از یلدا (یکم دی ماه) را "خور روز" یا روز تولد خورشید و "دی گان" می‌خواندند و به استراحت و تفریح می‌پرداختند و فردوسی نیز به استناد منابع، یلدا و خورروز را به هوشنگ از شاهان پیشدادی ایران نسبت داده است.
وی ادامه داد: هنوز در بسیاری از نقاط ایران به ویژه در جنوب و جنوب شرقی کشور برای نامیدن بلندترین شب سال، به جای شب یلدا از واژه شب چله یا شب سیاه و سرد استفاده می شود.
این پژوهشگر گفت: ایرانیان باستان با این باور که فردای شب چله با دمیدن خورشید، روزها بلندتر می‌شوند و تابش نور ایزدی فزونی می‌یابد آخر پاییز و اول زمستان را شب زایش مهر یا زایش خورشید می‌خواندند و برای آن جشن بزرگی برپا می‌کردند.
سلیمان نوری افزود: آداب شب یلدا در طول زمان تغییر نکرده و ایرانیان در این شب به خوردن میوه، خشکبار و تنقلات می پردازند و تا سپیده دم آتش روشن کرده و دور هم می‌نشینند.
وی با اشاره به اهمیت دورهم بودن خانواده در این شب ادامه داد: امروزه برگزاری شب یلدا، گام را از دور هم بودن خانوادگی فراتر نهاده و به صورت گردهمایی خویشاوندی و دوستان برگزار می‌شود.
این پژوهشگر گفت: این روزها صرف میوه، تنقلات و غذاهای شب یلدا همه جنبه نمادین دارند و استفاده معقول از آنها نشانه برکت، تندرستی، فراوانی و شادکامی است.
سلیمان نوری افزود: در مناطق روستایی و شهرهای کوچک، سنت شب چله به صورت کامل حفظ شده است اما در شهرهای بزرگ بیشتر به دورهم بودن تفریحی تبدیل شده است.
به گفته وی در مناطق کوچک، حفظ سنن و ارتباطات مهمترین هدف این گردهمایی هاست و گاهی در حاشیه آن مشکلات خاص پیش آمده بین اعضای خانواده نیز توسط بزرگان حل می‌شود.
وی یادآور شد: در شهرهای بزرگ خاصه کلانشهرها هرچند هنوز در خانواده های ریشه دارتر این سنت به صورت قدیمی رواج دارد اما در خانواده‌های کوچک و جدید این سنت فقط در ظاهر حفظ شده و در برخی موارد دوستان یا همکاران جای خانواده های اصلی را می‌گیرند.
یلدا آیین پیوند نسلها
مدیرکل میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی هم در این خصوص گفت: شب یلدا یکی از آیینهای سنتی و اجتماعی است که در فرهنگ ایران زمین قرار دارد و از جمله آیینهای پراهمیتی است که موجب پیوند و ارتباط نسلهای مختلف با یکدیگر است.
ابوالفضل مکرمی فر افزود: امروزه گسست و افزایش فاصله میان نسل قدیم و جدید در شرایط زندگی مدرن و ماشینی به وضوح قابل مشاهده است و با توجه به کارآیی آیین یلدا و آیینهای مشابه می‌توان گفت، آیین‌ها و سنتهای کهن موجب می‌شود این گسست‌ها و خلاء‌ها مرتفع و به نوعی ارتباط میان نسلهای گذشته و امروز به صورت موثر برقرار شود.
وی ادامه داد: آیینی همچون شب یلدا روشی است برای انتقال آموخته‌های دینی، فرهنگی و اجتماعی نسل گذشته و بزرگترها به نسل جدید از جمله کودکان و نوجوانان.
انسان تنهای امروز نیازمند حضور در جمع خانواده
دانشیار گروه آموزشی روانشناسی دانشگاه فردوسی مشهد نیز در این خصوص گفت: انسان در دنیای امروز دچار پیچیدگی‌ها و شرایط خاصی است که باید راه نجات و تامین بهداشت روان او را شناسایی کرد و به کار بست اما بی‌شک خانواده و دوری از آن مهمترین عامل مشکلات روحی و روانی برای هر انسانی است.
دکتر زهره سپهری شاملو با بیان اینکه قرن ۲۱ به دلیل ویژگی‌هایی که دارد موجب شده است انسان‌ها احساس تنهایی بیشتری کنند افزود: در این شرایط خانواده نقش کمرنگ‌تری نسبت به ۵۰ سال پیش دارد و انتظارات خانواده نیز از فرزندان افزایش چشمگیری یافته است.
وی ادامه داد: تفاوت‌های عمیق ایجاد شده در روابط فرد و خانواده در عصر حاضر موجب شده که کودکان در آینده دچار آسیب‌های فراوان شوند که این قرن را به قرنی عجیب از نظر روابط انسانی بدل می‌کند.
این استاد روانشناسی گفت: علاوه بر این دنیای اطلاعاتی گسترده و گسترش فضای مجازی از دیگر اتفاقاتی است که با توجه به رشد غول آسا و قارچ‌گونه‌ای که دارد موجب شده انسان‌ها مشاهدات و دانسته‌های فراتری نسبت به گذشته داشته باشند و همین امر موجب افزایش و تغییر در تقاضا و درخواست‌های بشر شده است.
سپهری افزود: انسان قرن ۲۱ دنیایی مملو از فشار و استرس را تجربه می‌کند و از دیگر سو هویت گم شده از مهمترین مشکلات انسان عصر حاضر است از این رو جوامعی که دارای تمدن و سابقه تاریخی بیشتری هستند می‌توانند با استفاده از بازخوانی ارزش‌ها و نیز یادآوری این هویت دارای پشتوانه تاریخی تا حدودی با مشکلات انسان امروز مبارزه کنند.
وی ادامه داد: در این میان توجه به سنت‌ها و آیین‌هایی چون شب یلدا نیز می‌تواند بیش از هر چیز بر ایجاد آرامش و تامین بهداشت روان فرد موثر واقع شود.