زمین‌لرزه بم، زمین‌لرزه‌ای بود با بزرگی ۶.۶ ریشتر که در ساعت ۵ و ۲۶ دقیقه بامداد روز جمعه پنجم دی ۱۳۸۲ به مدت ۱۲ ثانیه شهر بم و مناطق اطراف آن در شرق استان کرمان را لرزاند.
این زمین لرزه بعد از زمین لرزه رودبار، منجیل و طارم بیشترین تلفات انسانی (حدود ۳۰ هزار نفر) را در میان زمین لرزه های سده ۱۴ داشته است.
ضمن یادآوری این روز در تاریخ ایران، تعداد پایان نامه های دفاع شده با موضوع زلزله در این گزارش مورد بررسی قرار می دهیم.
جامعه هدف مسائلی مانند زلزله، سیل، ترافیک، آلودگی هوا، تورم یا رکود، مردم هستند و از سوی دیگر، دست اندرکاران آموزش عالی کشور مدام بر مسأله محوری دانشگاه ها و لزوم ورود مراکز آموزش عالی و پژوهشی حتی دانشجویان به بررسی و حل مسائل جامعه تاکید می کنند.
منصور غلامی وزیر علوم، تحقیقات و فناوری ۲۴ مهرماه امسال در مراسم بازگشایی دانشگاه ها در دانشگاه تهران بر این موضوع تاکید کرد که تمام تلاش این وزارتخانه آن است که دانشگاه جامعه محور و مسوول در قبال مسایل و مشکلات کشور باشد.
به تاکید دیگر مقام مسوول در نظام آموزش عالی اشاره می کنیم. علی اکبر ولایتی رییس هیأت موسس و رییس هیات امنای دانشگاه آزاد اسلامی در آیین تودیع و معارفه رییس دانشگاه آزاد استان آذربایجان شرقی به این نکته اشاره کرد که دانشگاه ها امروزه باید مسأله محور عمل کنند و توجه به حل مسائل برای دانشگاه ها از ضروریات است.
با این حال در بررسی هایی که از پایگاه اطلاعات علمی ایران(گنج) وابسته به پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران(ایرانداک) درباره موضوع زلزله به دست می آید، به نتیجه ای شاید قابل تأمل برسیم؛ به نظر می رسد دانشگاه ها و دانشجویان علاقه چندانی به بررسی مسائل جامعه ندارند.
با توجه به اینکه فردا - پنج شنبه - شانزدهمین سالگرد وقوع زلزله بم است، در این گزارش پایان نامه ها، رساله ها و پروپوزال های بارگذاری شده در پایگاه گنج مورد بررسی قرار گرفته است.
تحلیل آماری متفاوتی از این تحقیقات به دست می آید و نکته حائز اهمیت یا شاید تأسف بار این است که دانشگاه های قرار گرفته در استان های زلزله خیز با تلفات بالا، کمتر به مسأله زلزله ورود کرده اند.
زلزله بم
بر اساس اطلاعات به دست آمده از گنج، در فاصله زمانی سال های ۱۳۸۳ تا ۱۳۹۷ تعداد ۷۸ پایان نامه در داخل کشور و ۲۲ پروپوزال مرتبط با زلزله بم به ثبت رسیده است.
نکته حائز اهمیت این است که دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی کرمان فقط چهار پایان نامه روی زلزله بم داشت.
رکورد بعدی از آن موسسه آموزش عالی علوم و فناوری آریان با چهار پایان نامه، پردیس بین المللی ارس دانشگاه تبریز با چهار پایان نامه، پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله با سه پایان نامه و دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی با سه پایان نامه است.
در این بازه زمانی در مقطع کارشناسی ارشد ۹۰ پایان نامه، دکتری تخصصی چهار پایان نامه، پایان نامه دکتری سه پایان نامه، دکتری حرفه ای ۲ پایان نامه و دکتری حرفه ای یک پایان نامه به نگارش درآمده است.
بررسی وضعیت سلامت روان و کیفیت زندگی در والدینی که در زلزله بم فرزند خود را از دست داده اند، ارزیابی نقش میانقابهای بنایی در عملکرد ساختمان های فولادی تحت زلزله بم، مدیریت آوار ناشی از تخریب زلزله، رابطه ویژگی های شخصیتی و حمایت اجتماعی با نشانه های تنیدگی پس از سانحه و تعالی پس از ضربه ای در بازماندگان زلزله بم، مقایسه راهبردهای مقابله ای، امید به آینده و شادکامی در نوجوانان بازمانده از زلزله بم با نوجوانان عادی برخی از موضوعات بررسی شده در پایان نامه ها عنوان شد.
زلزله ورزقان
زلزله آذربایجان شرقی در روستای ورزقان سال ۹۱ به وقوع پیوست. بر اساس اطلاعات به دست آمده از پایگاه گنج، در سال های ۱۳۹۳ و ۱۳۹۶ فقط ۲ پایان نامه به این موضوع اختصاص داده شده بود و در فاصله بین این سال ها هیچ پایان نامه مرتبط با زلزله ورزقان تهیه نشده بود. در سال ۱۳۹۷ هم فقط ۲ پایان نامه دفاع و در پایگاه گنج به ثبت رسیده است.
هر چهار پایان نامه در مقطع کارشناسی ارشد دفاع شده است و دانشگاه آیت الله العظمی بروجردی، دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه هنر اسلامی تبریز و پردیس بین المللی ارسد دانشگاه تبریز به این چهار پایان نامه پرداخته اند.
کنترل غیرفعال سکوهای فراساحلی درمعرض بارگذاری دینامیکی _ مطالعه موردی سازه سکوی دریایی فاز ۱۴ میدان گازی پارس جنوبی، خرابی پیش رونده قاب خمشی فولادی با هدف حذف ستون داخلی با عمال بار جانبی دو موضوع از چهار موضوع مرتبط با این پایان نامه ها است که در سایت گنج قابل مشاهده است.
زلزله کرمانشاه
زلزله کرمانشاه ۲۱ آبان ماه ۱۳۹۶ به بزرگای ۷.۳ ریشتر به وقوع پیوست که ۶۲۰ نفر در آن جان باختند.
در فاصله سال های ۱۳۹۶ تا ۱۳۹۷ بدون احتساب سال ۹۸ که هنوز تعداد پایان نامه ها و پروپوزال های ثبت شده در پایگاه گنج کامل نشده است، ۱۸ پایان نامه داخل کشور، یک پایان نامه دکتری و چهار پروپوزال ثبت شد.
بررسی عوامل موثر بر کمک رسانی مردم شهر تهران در زلزله کرمانشاه، ارزیابی عملکرد شبکه خبر در مدیریت رسانه‌ای بحران زلزله کرمانشاه (۱۳۹۶)، نحوه پوشش خبری زلزله کرمانشاه برخی از موضوعات مطرح شده در این پایان نامه ها هستند.
دانشگاه رازی کرمانشاه با سه پایان نامه، دانشگاه زنجان با ۲ پایان نامه، دانشگاه صدا و سیما با ۲ پایان نامه، دانشگاه صنعتی شیراز با یک پایان نامه و دانشگاه علامه طباطبایی با یک پایان نامه رکورددار بررسی زلزله کرمانشاه هستند.
چنین به نظر می رسد منشاء ریل گذاری نادرست در مسیر تهیه پایان نامه های مسأله محور، به روز رسانی نشدن آیین نامه ها و دستورالعمل های مرتبط با این امر است. این در حالی است که مسوولان همواره به دنبال گشایش کلاف سردرگم ارتباط دانشگاه با جامعه هستند.