محمدحسن طالبیان شامگاه یک‌شنبه در شب شهر سوخته از مجموع شب های بخارا در موزه ملی ایران گفت: تپه‌های اطراف شهر سوخته از اهمیت تاریخی باستانی زیادی برای آغاز کاوش‌های جدید برخوردار است و با وجود این که با کمبود و گاه نبود اعتبارات روبرو هستیم، چون این محوطه برای ما اهمیت دارد به آن توجه می کنیم و در اولویت وزارتخانه قرار دارد.
وی یکی از فعالیت های مطلوب در کاوش در محوطه شهر سوخته را بکارگیری علوم بین‌رشته‌ای عنوان کرد و افزود: در کسب اطلاعات از محوطه شهر تاریخی شهر سوخته علوم بین‌رشته‌ای کمک زیادی به ما کرد.
شهر سوخته نام بقایای دولت‌شهری باستانی در ۱۲۰ کیلومتری جنوب زابل و حاشیه جاده زابل-زاهدان در استان سیستان و بلوچستان (منطقه سیستان -شرق ایران) است. شهر مزبور در سی و هشتمین اجلاس یونسکو در سال۱۳۹۳ به عنوان میراث جهانی یونسکو ثبت شد. این محوطهٔ باستانی هفدهمین اثر تاریخی ایران در فهرست یونسکوست که با قدمت حدود شش‌هزار ساله اکنون به‌عنوان یکی از پیشرفته‌ترین شهرهای باستانی دنیا شناخته می‌شود.
هزاران سال تداوم زندگی در شهر سوخته
جبرئیل نوکنده رئیس موزه ملی ایران در این مراسم با بیان این که محوطه شهر سوخته از ویژگی‌های خاصی برخوردار است، گفت: شهر سوخته در بستر زمانی خود مدرکی از ارتباطات فلات ایران با حوزه رود سند و آسیای مرکزی است. همچینن مدارک ایجاد پیچیدگی‌های اجتماعی و شهرنشینی در ایران را در این محوطه مستندنگاری کرده‌ایم و بیش از هزار سال تداوم زندگی را آن مشهود است.
این محوطه از سوی یک تیم بین‌المللی ایرانی و ایتالیا کاوش و در نهایت این شهر دوره مفرغ در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد. از این محوطه یافته‌های فراوانی در موزه ملی ایران نگهداری می‌شود که هر کدام در نوع خود ویژه هستند. قدیمی‌ترین تصویر انیمیشن روی یک ظرف سفالی شهرسوخته نمایش داده شده و یکی از قدیمی‌ترین پارچه‌های ایران از این محوطه به دست آمده است. گالری آغاز دوران تاریخی و دوره شهرنشینی موزه ملی ایران با وجود آثار شهرسوخته غنای خاصی دارد.
رئیس کل موزه ملی ایران اضافه کرد: اما جدای از این ویژگی‌های باستان‌شناختی، شهرسوخته از نظر من ویژگی دیگری هم دارد و آن رفتار پژوهشی ما با این محوطه است. این محوطه، تنها محوطه‌ای است که تقریباً به طور مداوم در پیش و پس از انقلاب پژوهش وکاوش شده و نتایج آن را ملموس می‌بینیم. تداوم کاوش‌ها در این محوطه باعث شده متخصصان زیادی در این حوزه آغاز شهرنشینی تربیت شوند و به اشراف علمی و اطلاعاتی در این دوره برسیم. پیگیری انتشارات یافته‌ها و نتایج کاوش‌ها نیز از بهره‌های دیگر تداوم پروژه است. فهرست انتشارات پروژه شهرسوخته در قیاس با محوطه‌ها و کاوش‌های همزمان چشمگیر است و شاید در مقام نخست بین سایر محوطه های دوره مفرغ کشور باشد.
وی افزود: نکته آخر اینکه کاوش‌های مستمر باعث سلامت محوطه شده است. پایگاه علمی فعال در کنار محوطه، شکل‌گیری گروه آموزشی باستان‌شناسی در منطقه از نتایج ارزشمند تداوم پروژه شهرسوخته است. در حالی که محوطه‌ها و پروژه‌هایی مثل حسنلو ، تورنگ تپه، و غیره رها شدند، متأسفانه حال و روز خوبی ندارند و اخبار خوبی از آنها دریافت نمی‌کنیم.
کشف شهر سوخته، هویت‌ساز شد
حسین مرادی باستان‌شناس با اشاره به این که باستان‌شناسان ایرانی و خارجی در این محوطه کاوش های زیادی انجام داده اند، گفت: کاوش‌گران خارجی بیشتر بر وجهه علمی کاوش‌ها تاکید داشتند در حالی که از سال ۷۶ وقتی باستان‌شناسان ایران در این محوطه شروع به کار کردند بیشتر به عنصر فرهنگی تاکید شد و می توان به تاثیرات اجتماعی و فرهنگی کاوش‌ها در منطقه نیز توجه کرد.
مرادی با بیان این که توجه به عنصر فرهنگی و اجتماعی به دلیل رشد طبقه تحصیل‌کرده نیز بودده است، گفت: پس از کشف یافته‌ها شهر سوخته و داشتن تاریخ ۶ هزار ساله در منطقه، نگاه‌ها به منطقه تغییر و جوان ساکن در این منطقه هویت شش‌هزار ساله پیدا کرد و مطالبه گر شد.
هویت ملی ساکنان این منطقه پس از کشف و کاوش‌ها شهر سوخته به شدت تقویت شد آنها به این مهم رسیدند که تاریخ آنها به فلات مرکزی ایران می‌رسد و در نتیجه همگرایی تقویت شد.
وی یکی دیگر از نکات جالب توجه در کاوش های شهر سوخته را پیدا نکردن ابزار جنگی در این محوطه دانست و گفت: بر اساس مشاهدات و کاوش‌های انجام گرفته در این محوطه هیچ ابزار جنگی کشف نشده و این نشان از میراث صلح شهر سوخته دارد.
شهر سوخته شهری بدون ابزار جنگی
سید منصور سیدسجادی رئیس هیات باستان‌شناسی شهر سوخته از سال ۷۶، با اشاره به تاریخچه شهر سوخته گفت: این شهر متعلق به ۵ یا ۶ هزار سال پیش است و در کتاب‌های مقدس پیش از اسلام نیز به عنوان شهری مقدس نام برده شده است.
وی با اشاره به این که پیش از انقلاب ۹ فصل کاوش از سوی باستان‌شناسان خارجی در این شهر انجام شده بود و با وقوع انقلاب اسلامی ۱۸ سال وقفه داشت، گفت: پس از آغاز کاوش‌ها در سال ۷۶ از تمام باستان‌شناسان خارجی خواستیم از ایران بروند چون به این نتیجه رسیدیم کار باستان‌شناسان ایرانی از آنها بسیار بهتر است. کاستی‌های ما بیشتر در حوزه علوم بین‌رشته‌ای در علم باستان‌شناسی است.
این استاد باستان‌شناسی اضافه کرد: یکی از نکات مهم در طول کاوش‌های شهر سوخته این است که ما بیش از ۲۰ هزار شیء ثبتی را در اختیار موزه ها قرار دادیم که یکی از آنها اسلحه نبوده است و این نشان از صلح و همزیستی مسالمت آمیز ساکنان این منطقه است.
سجادی با اشاره به کاوش در محوطه گورستان‌ها، گفت: در بین بیش از ۶۰ هزار فرد فوت شده تنها شاهد یک مرگ غیر طبیعی یعنی اعدام بودیم که در آن نیز با مراسم و تشریفات مذهبی فرد فوت شده بوده است.
شهر سوخته نام بقایای دولت‌شهری باستانی در ایران در ۱۲۰ کیلومتری جنوب زابل و حاشیه جاده زابل-زاهدان در استان سیستان و بلوچستان است. شهر سوخته برای نخستین‌بار در سال ۱۹۱۵ میلادی توسط یک باستان‌شناس انگلیسی مجاری‌الاصل به دنیای باستان‌شناسی معرفی شد. بعدا از سال ۱۳۴۶ شمسی تا سال ۱۳۵۸ با مدت ۹ فصل توسط یک گروه باستان‌شناسی ایتالیایی از موسسه ایزمئو به رهبری باستان‌شناس ایتالیایی ماریتسیو توزی حفاری شد، اما با وقوع انقلاب این حفاری‌ها متوقف شدند.
بعد از حدود ۱۸ سال توقف در سال ۱۳۷۶ این کاوش‌ها توسط سازمان میراث فرهنگی وقت از سر گرفته شد تا امروز که ادامه دارد. در این کاوش‌ها مشخص شد شهر سوخته در حدود ۵۲۰۰ سال پیش به شکل روستایی بزرگ شکل گرفت و در ۶_۷ سده به شکل شهری عظیم‌در آمد که پایتخت و مرکز حوزه تمدن‌های رودخانه هیرمند بود. آثار خانه‌های شخصی، کارگاه‌های صنعتی، بناهای بزرگ یادمانی و کوچه‌های جدا کننده این آثار نیز در این کاوش‌ها پیدا شدند. داخل این ساختارها جزئیات گوناگون مرتبط با زندگی روزمره نیز پیدا شدند. شهر سوخته جمعیتی حدود ۱۴ تا ۱۶ هزار نفر داشته، به همین دلیل گورستان عظیمی بالغ بر حدود چهل هزار نفر داشته است.
مردم شهر سوخته صنعتگران و هنرمندان قابلی بوده‌اند که آثار گوناگون فلزی، سفالی، چوبی و پارچه‌ای حصیری در آن پیدا شده است. با وارد کردن سنگ‌لاجورد از افغانستان و مهره‌سازی آنها را به سواحل جنوبی خلیج فارس و میان‌رودان صادر می‌کردند. مردم شهر سوخته با هنر و صنعت آشنایی خوبی داشته‌اند. از بین آثار گوناگون قابل توجه پیدا شده در این شهر علاوه بر اشیای قبلی و فلزی، می‌توان از بقایای یک خط‌کش چوبی به دقت یک تا یک و نیم میلی‌متر و یک صفحه بازی چوبی که نوعی شطرنج بوده به همراه مهره‌های بازی و جام سفالی نشان‌دهنده نوعی انیمیشن و بالاخره چشم مصنوعی ساخته شده از قیر طبیعی با مویرگ‌های طلایی نام برد.