صدای مادر همان اوایل صبح قطع شد و صدای پدر هم کمی بعد از آن، من منتظر مرگ خودم بودم که صدای دایی بلندتر و نزدیک‌تر شد،« جواب بدین هر کی صدامو می‌شنوه جواب بده»، من با زحمت صدایم را بالا آوردم و گفتم «من اینجام» و این جمله را بارها تکرار کردم تا دایی و دیگران جای مرا پیدا کردند.
پنجم دی ماه سال ۸۲ آخرین شبی بود که محبوبه در جمع خانواده ۱۱ نفری‌اش همچون دیگر شب‌ها زندگی کرد و صبح روز بعد از آن جمع تنها او بود که پیکر نیمه جانش از زیر آوار بیرون آمد.
بعداز حدود ۶ ساعت زیر آوار بالاخره چشمانش روشنایی را دید اما هیچگاه آن صحنه بسیار درناک و باورنکردنی را از یاد نبرد، خانواده‌ای که شب قبل در کنارشان خوابیده بود امروز زیر خروارها خاک در کنار هم آرمیده بودند و او از آن پس باید زندگی را به تنهایی در این دنیا ادامه دهد.
هر ساله با رسیدن پنجم دی ماه خاطرات درناک زلزله بم در خاطر بازماندگان زنده شده و چه تلخ است آن بخشی از خاطرات که در قالب کلمات دردآور بر صفحه رسانه‌ها جاری می‌شود.
طعم واقعه تلخ زلزله را فقط مردمان بم نچشیدند بلکه خاطر مردمان خراسان جنوبی نیز از لرزه‌هایی که زمین لرزه خضری دشت بیاض، طبس یا زیرکوه و زهان بر تن خانه ها زد آزرده است و چه بسیار قربانیانی که به دست بازماندگان در خاک دفن نشدند.
اما دردناکتر از این وقایع تلخ آن است تراژدی زلزله هر چند سال در ایران و خراسان جنوبی تکرار می‌شود اما بازهم تجربه‌ای برای ایمن شدن خانه‌های مسکونی نیست.
مسکن یکی از نیازهای اساسی بشر بوده که در کیفیت زندگی انسان به طور مستقیم دخیل است از همین رو تامین مسکن مناسب جایگاه بسیار مهمی در برنامه‌ریزی‌های توسعه اقتصادی و اجتماعی دارد.
خراسان جنوبی سومین استان زلزله خیز کشور است و مردم این استان بارها شاهد زمین لرزه‌های بالای ۶ ریشتر بوده‌اند که به طور میانگین هر ۱۲ سال یکبار روی می‌دهد.
احتمال وقوع زلزله در خراسان جنوبی زیاد و خیلی زیاد
تجربه‌های تلخ زلزله دشت بیاض و فردوس در سال ۴۷، طبس در سال ۵۷، اردکول در سال ۷۶ و زیرکوه در سال ۹۱ ایجاب می‌کند که مردم این استان خطر زلزله را بیش از پیش جدی گرفته و در مقاوم‌سازی واحدهای مسکونی بیشتر همت داشته باشند.
در همین رابطه رییس سازمان نظام مهندسی ساختمان خراسان جنوبی با تاکید بر لرزه‌خیز بودن استان احتمال وقوع زلزله در خراسان جنوبی را از نوع زیاد و خیلی زیاد دانست.
محمد رضا عباسی با بیان اینکه بارها در طول تاریخ شاهد زمین‌لرزه‌هایی با شدت‌های مختلف در خطه خراسان جنوبی بوده‌ایم به خبرنگار ایرنا گفت: این زمین لرزه‌ها خسارت‌های فراوانی به زیرساخت‌ها و مردم استان وارد کرده است.
وی ادامه داد: زلزله مخرب ثبت شده در خراسان جنوبی در سال ۴۷ در دشت بیاض رخ داد که گفته شده حدود هفت ریشتر قدرت داشت و فردای آن روز هم فردوس با زمین لرزه‌ای دیگر لرزید. در این 2 روز، 2 منطقه دشت بیاض و فردوس در خراسان جنوبی ویران شد و ستون‌های ۱۲ هزار خانه مسکونی در هم شکست که نزدیک به ۷۰ هزار نفر بی‌خانمان شدند.
رییس سازمان نظام مهندسی ساختمان خراسان جنوبی با اشاره به اینکه شمار کشته‌شدگان این ۲ زلزله هفت تا ۱۲ هزار اعلام شده بود افزود: زلزله مخرب دیگری سال ۵۷ در طبس رخ داد که بزرگترین زلزله دوران معاصر ایران نام گرفت.
وی با بیان اینکه این زلزله با شدت ۷.۸ ریشتر باعث شد که ۷۰ درصد مردم طبس، یعنی ۱۹ هزار و ۶۰۰ نفر جان خود را از دست بدهند عنوان کرد: از دلایل مهم در آمار بالای تعداد کشته‌ها و زخمی‌ها ناایمن بودن خانه‌ها بود و از همین منظر بعد از زلزله بم نظام مهندسی ساختمان در مقررات ملی خود برای آن سر فصل‌ها و کتاب‌های مفصلی را به چاپ رسانده است.
عباسی یادآور شد: تلاش‌های سازمان نظام مهندسی کشور برای احداث واحدهای مسکونی با نظارت مهندسان باعث افزایش تاب‌آوری ساختمان‌ها در مقابل زلزله شده و تا حدی توانسته آمار تلفات را کاهش دهد.
۴۰ درصد تخفیف برای ایمن‌شدن خانه‌ها
وی از وجود برخی خانه‌های فرسوده در محله های قدیمی بیرجند ابراز نگرانی کرد و گفت: البته بافت‌های فرسوده در دیگر شهرهای استان نیز هنوز بازسازی یا مقاوم سازی نشده که می‌تواند در زلزله‌هایی با ریشترهای زیاد فجایع انسانی زیادی را به بار آورد.
رییس سازمان نظام مهندسی ساختمان خراسان جنوبی با علم به اینکه عده زیادی از مالکان این ساختمان‌ها توانایی بازسازی منازلشان را ندارند پیشنهاد داد؛ این افراد حداقل یک یا ۲ اتاق از خانه‌ای که در آن زندگی می‌کنند را ایمن‌سازی تا حداقل شب را با خیال آسوده‌تر استراحت کنند.
وی طرح تخفیف‌های ۴۰ درصدی در نظام مهندسی ساختمان اشاره کرد و افزود: این طرح برای کمک به شهروندانی است که در بافت فرسوده زندگی می‌کنند و باید خانه شان ایمن‌تر شود.
عباسی وجود شهرک‌های اقماری و روستاهای حاشیه شهر بیرجند که ساخت و سازهای بدون ضابطه در آن انجام شده را بزرگترین مشکل در مرکز استان عنوان کرد و گفت: از دهیاران درخواست کرده‌ایم که در جایگاه مرجع صدور پروانه ساختمانی روستایی توجه ویژه‌تری داشته باشند.
خانه ایمن یا لوکس؟!
وی با گلایه از نگاه عامه به اینکه به جای ساخت خانه‌ای ایمن باید خانه‌ای لوکس داشت گفت: برخی از افراد هزینه‌های زیادی برای کاغذ دیواری و کابینت‌های آنچنانی و نمای شیک می‌کنند اما فلسفه اصلی ساختمان را که مقاوم سازی است از یاد برده‌اند.
رییس سازمان نظام مهندسی ساختمان خراسان جنوبی، آگاهی نداشتن و بی‌توجهی به تبعاتی که این موارد به دنبال خواهد داشت را یکی از دلایل مهم این روند در برخی از ساخت و سازها می‌داند.
البته وی با اشاره به سخت‌گیری شهرداری در ساخت و سازهای شهری خواست تا مقررات سخت‌تری در حاشیه‌های شهر نیز اعمال شود و ابراز امیدواری کرد فرهنگ مقاوم‌سازی به نحوی در جامعه نهادینه شود که نیازی به تذکر و توجیه مالک ساختمان نباشد.
هفت شهر فرسوده در خراسان جنوبی
معاون بازآفرینی شهری اداره کل راه و شهرسازی خراسان جنوبی نیز با اشاره به استقبال کم مردم از بازسازی بافت‌های فرسوده گفت: هدف این است که با درجاسازی و ساخت مسکن‌های جدید در محلات هدف بازآفرینی شهری معضل بافت فرسوده حل شود اما با توجه به توان اقتصادی مردم، استقبال از این طرح در استان کم بوده است.
حسن علیزاده از وجود هفت شهر دارای بافت فرسوده در استان خبر داد و افزود: از همین رو به میزان یک هزار و هفت هکتار محدوده مصوب بازآفرینی شهری وجود دارد که سهمیه استان در طرح بازآفرینی ۳۵۰ واحد بوده اما تاکنون ۳۴ نفر متقاضی نوسازی بوده‌اند.
وی تسهیلات ۹ درصد برای دوران مشارکت را از جمله مشوق‌های طرح نوسازی بافت‌های فرسوده عنوان کرد و گفت: ساخت مسکن در این قبیل بافت‌ها برای انبوه سازان توجیه اقتصادی ندارد از طرفی هم توان اقتصادی ساکنان این محلات پایین است لذا آنطور که انتظار می‌رفت طرح پیشرفت خوبی نداشته است.
علیزاده اظهار داشت: راه و شهرسازی در تلاش است با واگذاری زمین‌هایی در این قبیل محلات به ساخت و ساز رونق دهد تا در نهایت منجر به تولید مسکن برای اقشار کم درآمد باشد.
معاون بازآفرینی شهری اداره کل راه و شهرسازی خراسان جنوبی یکی از برنامه‌های راه و شهرسازی برای محلات هدف بازآفرینی را واگذاری زمین به سرمایه‌گذاران عنوان کرد و گفت: از ورود سرمایه‌گذاران برای ساخت واحدهای مشارکتی استقبال می‌کنیم که در همین راستا پروژه هشت بهشت در محله فرزان بیرجند شروع شده و انتظار می‌رود با این طرح منجر به رونق ساخت و ساز در محلات هدف شود.
وی با اشاره به انعقاد تفاهم نامه‌هایی با ستاد اجرایی فرمان حضرت امام(ره) و خیران مسکن ساز یادآورشد: در قالب این تفاهم‌نامه‌ها پروژه‌هایی تعریف شده که خیران مسکن ساز ۲۰۰ واحد و ستاد اجرایی فرمان حضرت امام(ره) یک هزار واحد مسکن را تقبل کرده‌اند.
علیزاده با بیان اینکه از سهمیه خیران مسکن ساز هشت واحد در مرحله تهیه نقشه قرار گرفته و به‌زودی عملیات اجرایی آن شروع می‌شود اضافه کرد: ستاد اجرایی فرمان حضرت امام(ره) نیز در شهرستان‌های بیرجند، نهبندان و طبس مسکن مناسب را احداث و به متقاضیان واجد شرایط واگذار خواهد کرد.
خطر آوار در ۴۰ درصد خانه‌های روستایی
وضعیت واحدهای مسکونی روستایی نیز چندان مناسب نیست و آنطور که مدیرکل بنیاد مسکن انقلاب اسلامی خراسان جنوبی در آمارها اعلام کرده است؛ طبق سرشماری نفوس و مسکن واحدهای مسکونی روستایی که در استان شناسایی شده‌اند ۸۸ هزار و ۸۳۵ واحد بوده که از این تعداد ۴۶.۱ درصد معادل ۴۱ هزار واحد مستحکم هستند و نگرانی از آن بابت نیست.
آسمانی مقدم ادامه داد: اما ۱۲ هزار و ۳۰۰ واحد معادل ۱۳.۹ درصد از مصالح کم‌دوام و نیمه‌دوام استفاده شده که تا حدودی می‌توانند دوام بیاورند و ۴۰ درصد مسکن روستایی فاقد استحکام لازم هستند که شامل ۳۵ هزار و ۵۰۰ واحد می‌شود.
وی گفت: با افتتاح فاز اول مسکن محرومان حدود ۲ هزار واحد به واحدهای مقاوم اضافه می‌شود لذا پیش‌بینی این است که تا دهه فجر از سهمیه بنیاد مسکن ۵۰۰ واحد دیگر به این آمار اضافه شود و تا پایان سال نیز تمامی پنج هزار واحد به بهره‌برداری برسد.
مدیرکل بنیاد مسکن انقلاب اسلامی خراسان جنوبی، ارایه زمین با تسهیلات مناسب را از جمله اقدامات بنیاد مسکن برای ساخت خانه‌های مقاوم روستایی دانست و افزود: تسهیلات ۲۵ میلیون تومانی به روستاییان برای مقاوم‌سازی در نظر گرفته شده اما به دلیل توانایی نداشتن مردم در بازپرداخت، سالانه ۲ هزار واحد بیشتر بازسازی نمی‌شود.
وی با بیان اینکه شهرستان‌های قاینات و بیرجند هر کدام ۲۰ درصد از واحدهای نامقاوم را دارا هستند افزود: درمیان با ۱۴ درصد، سربیشه ۱۲ درصد، خوسف هشت درصد، نهبندان ۶ درصد، طبس و فردوس پنج درصد، بشرویه و سرایان چهار درصد و زیرکوه با یک درصد واحدهای غیر مقاوم در ردههای بعدی هستند.
از سال گذشته دولت و ۲ نهاد بنیاد مسکن و کمیته امداد پویش مسکن محرومان را در کشور راه اندازی کرده که سهم استان خراسان جنوبی از این مسکن‌های مقاوم ۱۰ هزار واحد است.
آسمانی مقدم در ارتباط با شاخص‌های توزیع واحدهای مسکونی ویژه محرومان نیز گفت: از این تعداد پنج هزار واحد مربوط به بنیاد مسکن و پنج هزار واحد مربوط به کمیته امداد امام خمینی (ره) است که در بخش بنیاد مسکن واحدهای نامقاوم در اولویت قرار دارند.
وی با اشاره به افتتاح ۲ هزار واحد از این سهمیه در سفر اخیر نوبخت به خراسان جنوبی اظهار داشت: به ازای هر واحد ۴۰ میلیون تومان تسهیلات با بازپرداخت ۱۵ ساله به صورت قرض‌الحسنه و هر واحد تا سقف ۲۵ میلیون تومان کمک بلاعوض پرداخت شده است.
دلبستگی به منازل قدیمی
کمیته امداد امام خمینی (ره) خراسان جنوبی نیز که ساخت پنج هزار مسکن محرومان را در استان برای مددجویان خود تعهد کرده تاکنون ۵۰۰ واحد را تکمیل و تحویل داده است اما در این بین برخی مشکلات روند ساخت مسکن مقاوم برای مددجویان روستایی را با کندی مواجه کرده است.
مدیرکل کمیته امداد امام خمینی (ره) خراسان جنوبی یکی از مشکلات فراروی ساخت مسکن مددجویی را دلبستگی این افراد به منازل قدیمی عنوان کرد و گفت: تلاش‌های زیادی از سوی مددجویان انجام می‌شود تا بتوانیم آنها را متقاعد کنیم که برای ساخت مسکن مقاوم اقدام کنند.
رضا سلم آبادی اظهار داشت: همه تلاش‌ها بر این است که قیمت تمام شده مسکن برای مددجویان پایین باشد و اغلب این مددجویان در ساخت و ساز به عنوان نیروی انسانی به کار گرفته شده‌اند تا در هزینه‌های کارگری صرفه‌جویی شود.
وی با بیان اینکه کمبود یا نبود زمین در برخی روستاها روند ساخت مسکن مددجویی را با کندی مواجه کرده است گفت: عده‌ای از مددجویان که وضعیت مالی ضعیفی دارند، در روستاهای کوهستانی ساکن مسکن نامقاوم هستند که بنیاد مسکن در این روستاها زمین برای واگذاری ندارد و تسطیح اراضی ملی نیز هزینه زیادی در برمی‌گیرد.
با وجود ۳۸ گسل در خراسان جنوبی می‌توان گفت خطر در بیخ گوشمان قرار دارد و این امر نشان می‌دهد که وقوع زلزله در این استان دور از ذهن نیست بنابراین می‌توان با اقدامات پیشگیرانه و برنامه‌های علمی با این رخداد طبیعی تا حد زیادی مقابله کرد.
بی‌تردید اگر دست اندرکاران و مردم مقاوم‌سازی در ساخت و سازها و استحکام بنا را مورد توجه جدی قرار دهند، خسارت‌های جانی و مالی ناشی از زلزله بسیار محدود می‌شود.