«جمهوری خلق چین» با حدود یک میلیارد و چهارصدمیلیون شهروند پرجمعیت‌ترین کشور دنیا است. این کشور البته از نظر وسعت نیز از جمله پنج کشور وسیع جهان است که ۹٫۶ میلیون کیلومتر مربع وسعت دارد و از نظر وسعت خاکی سرزمینی هم در رتبه دوم جهان قرار می‌گیرد.
گذشته از ویژگی‌های طبیعی و جغرافیایی، این کشور از نظر ساختار سیاسی نیز با بسیاری از کشورهای جهان نقاط جهان تفاوت‌های قابل توجهی دارد. در واقع ساختار سیاسی جمهوی خلق چین نظامی تک حزبی دارد که با وجود کمرنگ شدن رویکردهای سوسیالیستی در جهان هنوز حزب کمونیست این کشور، قدرت سیاسی بلامنازعی را در این کشور بزرگ شرق قاره آسیا در اختیار دارد.
کارشناسان نظام سیاسی چین را یک نظام کمونیستی مختلط ارزیابی می‌کنند که بر معجونی از اندیشه‌های کنفوسیوس، مارکس و مائو مبتنی است که علاقه‌مندی‌های لیبرالی را به ویژه در اقتصاد هم دنبال می‌کند. این کشور در چند دهه قبل اصلاحات گسترده‌ای را در چارچوب‌های سیاسی و باورهای کمونیستی خود ایجاد کرد و از این طریق توانست بنیان‌های رشد سیاسی و اقتصادی موفق خود را بنا نهد.
جمهوری خلق چین یکی از معدود دولت‌های سوسیالیستی دنیاست که آشکارا از کمونیسم دفاع می کند؛ دولت این کشور نیز زیر نظر حزب کمونیست چین به اجرای وظایف مشغول است. کارشناسان غربی مسائل چین نظام سیاسی، ایدئولوژیک و اقتصادی این کشور را با اصطلاحات «استبداد دموکراتیک مردمی»، «سوسیالیسم با ویژگی‌های چینی» و «اقتصاد سوسیالیستی بازار» توصیف می‌کنند.
نظامی انتخابی اما متفاوت در چین
سیستم انتخاباتی در چین به صورت سلسله‌مراتبی است و مجالس گوناگونی از سطوح محلی تا ملی در این کشور نقش دارند که در همه آن‌ها رویکردهای پرقدرت کمونیستی برجسته است. اعضای کنگره‌های محلی خلق با رای مستقیم مردم انتخاب می‌شوند، اما اعضای کنگره‌های رده بالاتر فقط با رای اعضای کنگره رده پائین خود انتخاب می‌شوند. نظام سیاسی چین به نحو چشمگیری تمرکززدا توصیف می‌شود و مقامات استانی و محلی از خودمختاری قابل توجهی برخوردار هستند. در عالی‌ترین سطح مجالس چین نیز «کمیته دائمی پولیت‌بوروی حزب کمونیست» قرار دارد که مهمترین رکن تصمیم‌گیری کلان این کشور به شمار می‌رود.
از نظر قانونی «مجلس ملی نمایندگان خلق» عالی‌ترین نهاد قانونگذاری چین است که با نزدیک به ۳ هزار نماینده، بزرگترین پارلمان دنیا محسوب می‌شود. اعضای مجلس ملی برای یک دوره پنج ساله انتخاب می‌شوند و اجلاس سالانه آن‌ها به طور معمول به مدت ۱۰ تا ۱۴ روز برگزار می‌شود. گفتنی است این مجلس فاقد قدرت تصمیم‌گیری واقعی است و در عمل وظیفه تأیید تصمیماتی را بر عهده دارد که پیشتر در نهادهای اجرایی دولت و رده های بالای حزب کمونیست نهایی شده است.
اما از دهه ۱۹۹۰ به بعد، این مجلس تاحدودی جایگاه متناسب‌تری را کسب کرده و به عنوان مرجعی برای میانجی‌گری و حل و فصل اختلافات جناح‌های مختلف حزب کمونیست و دولت نیز ایفای نقش می‌کند.
رئیس جمهوری چین به عنوان عالیرتبه‌ترین مقام، ریاست کشور را در اختیار دارد. نخست‌وزیر نیز رئیس حکومت است و هیات دولتی را تعیین و اداره می‌کند که از وزیران و پنج معاون نخست‌وزیر تشکیل می‌شود.
در عمل معمولا دبیرکل حزب کمونیست به عنوان رئیس جمهوری انتخاب می شود که رهبر واقعی این کشور است. همچنین مهمترین تصمیمات کشور در کمیته دائمی «پولیتبورو» حزب کمونیست گرفته می‌شود.
«شی جین پینگ» رئیس‌جمهوری فعلی چین رهبر قدرتمند این کشور است که همزمان دبیرکل حزب کمونیست و ریاست کمیسیون مرکزی نظامی (ارتش) را بر عهده دارد. نخست‌وزیر کنونی «لی که‌کیانگ» نیز از اعضای ارشد کمیته دائمی پولیتبورو است.
مجلس ملی نمایندگان خلق مرکب از نمایندگان ولایت‌ها، مناطق خودمختار، شهرهای تابع مرکز و ارتش است که برای مدت ۵ سال انتخاب می‌شوند. در اجلاس سالانه گزارش کار یک ساله دولت ارائه می‌شود و قطعنامه‌هایی در مورد برنامه‌های دولت مورد تصویب قرار می‌گیرد.
جایگاه پولیت‌بوروی چین
برخی کارشناسان پولیتبورو را نام دیگر دفتر سیاسی کمیته مرکزی حزب کمونیست می‌دانند که مهمترین نقش را در تدوین سیاست‌های چین دارد. این شورا بین ۱۹ تا ۲۵ نفر عضو دارد و نقش اصلی آن نظارت بر عملکرد حزب کمونیست تعریف شده است. کمیته دائمی پولیتبورو که به عنوان نهاد بالادستی این شورا فعالیت می‌کند، بالاترین جایگاه را در ساختار سیاسی چین دارد و متشکل از اعضای برگزیده پولیتبورو است که به طور معمول بین ۵ تا ۹ عضو آن هستند.
در پولیتبورو قدرت سیاسی در داخل کمیته دائمی متمرکز شده است و در واقع تمام تصمیمات مربوط به سرنوشت شهروندان و نظام جمهوری خلق چین ابتدا از سوی اعضای پولیتبورو گرفته می‌شوند. ۲۵ عضو پولیتبورو از چهره های شاخص سیاسی این کشور به شمار می آیند که از سوی کمیته مرکزی حزب انتخاب می‌شوند، اما قدرت واقعی در دست همان کمیته دائم قرار دارد که نقش یک کابینه داخلی را ایفا می کند و اعضای آن مهمترین و بانفوذترین رهبران چین هستند.
نوزدهمین پولیتبورو
تصمیم‌گیری‌های کمیته دائمی و پولیتبورو درواقع خط‌مشی کلان و راهبردی چین را تعیین می‌کند. نوزدهمین پلیت‌بورو از اکتبر سال ۲۰۱۷ فعالیت خود را آغاز کرد و به عنوان قدرتمندترین نهاد چین دارای ۲۵ عضو است که هفت نفر از آن‌ها عضویت کمیته دائم را در اختیار دارند. بسیاری از اعضای کمیته دائم دارای چند مقام یا منصب رسمی دولتی هستند.
اندیشکده «بروکینگز» به طور خلاصه مناصب و مسئولیت های عمده ۷ عضو کمیته دائمی نوزدهمین پولیتبورو را اینگونه ذکر کرده است:
شی جین پینگ (Xi Jinping) متولد سال ۱۹۵۳ و پرقدرت‌ترین فرد در ساختار سیاسی چین به شمار می‌رود. وی از سال ۲۰۱۲ تاکنون دبیرکل حزب کمونیست چین است و در سال ۲۰۱۳ نیز به عنوان رییس جمهوری این کشور انتخاب شد. وی همچنین رئیس کمیته‌های نظامی و امنیت ملی است. شی علاوه بر این، از سال ۲۰۱۳ رئیس گروه مرکزی تعمیق اصلاحات جامع و گروه امنیت ملی امور خارجی چین منصوب شده است ضمن آنکه مسئولیت اصلی رسیدگی به تحولات مربوط به تایوان را نیز در اختیار دارد.
در فهرست مسئولیت‌های شی، علاوه بر مهمترین عضو پولیتبورو، مدیریت تصمیم‌گیری در امور مربوط به فناوری اطلاعات و امنیت شبکه، ساختار اصلاحات نظامی و دفاع ملی و کمیته توسعه نظامی و مدنی بیان شده است.
«لی که کیانگ» (Li Keqiang) متولد سال ۱۹۵۵ نخست وزیر و دبیر حزبی شورای دولتی چین است که به عنوان نفر دوم پولیتبورو و حزب کمونیست شناخته می‌شود. وی از سال ۱۹۹۷ عضو کمیته مرکزی حزب کمونیست و از سال ۲۰۰۷ کمیته دائمی پولیتبورو انتخاب شد.
لی در بسیاری از کمیته‌ها و گروه‌هایی که شی ریاست را عهده دار است منصب معاون یا جانشینی او را یدک می‌کشد. وی تحصیلکرده رشته اقتصاد است و به اعتقاد تحلیلگران ردپای شی در بسیاری از تصمیم‌گیری‌های اقتصادی و تجاری پکن قابل مشاهده است. ریاست کمیته بسیج دفاعی، مدیریت کمیسیون انرژی، کارگروه تغییرات اقلیمی و گروه اصلاح سیستم درمانی چین از جمله مسئولیت‌های دیگر وی است. نخست وزیر همچنین مسئولیت اصلی در کمیته‌های مختلف مربوط به توسعه و به‌سازی مناطق مختلف چین را بر عهده دارد.
«لی ژان شو» (Li Zhanshu) متولد سال ۱۹۵۰ است که از سال ۲۰۱۷ به عضویت پولیتبورو درآمده است. با این حال وی از سال ۲۰۱۲ مدیر دفتر کمیته مرکزی حزب کمونیست بود. وی از همان زمان دبیر کمیته مرکزی هم تعیین شد. البته وی از بعضی جهات به عنوان رئیس قوه مقننه یا مجلس چین نیز به شمار می‌رود.
«وانگ یانگ» (Wang Yang) متولد ۱۹۵۵ است که از سال ۲۰۱۷ به عنوان عضو کمیته دائمی پولیتبورو انتخاب شده است. وی نایب رئیس شورای ایالتی و عضو کامل کمیته مرکزی حزب کمونیست هم می‌باشد.
«وانگ هونینگ» (Wang Huning) از سال ۲۰۱۷ عضو کمیته دائم پولیتبورو شد. وی دبیر اجرایی دبیرخانه کمیته مرکزی حزب کمونیست، مدیر مرکز تحقیقات کمیته مرکزی و دبیرکل ستاد گروه اصلاحات عمیق و جامع چین است.
وی که متولد سال ۱۹۵۵ است از سال ۲۰۰۲ به عضویت کمیته مرکزی حزب در آمده است.
«ژائو لیجی» (Zhao Leji) متولد سال ۱۹۵۷ و دبیر کمیسیون مرکزی بازرسی است که از سال ۲۰۱۲ عضو کمیته دائمی شده است. وی همچنین مدیریت دپارتمان سازمان مرکزی حزب، جانشین گروه‌های پیشرو ساخت حزب و بازرسی کمیته مرکزی را عهده‌دار است.
«هان ژنگ» (Han Zheng) در سال ۱۹۵۴ متولد شد و از سال ۲۰۱۷ به عضویت کمیته دائمی پلیت‌بورو در آمد. وی اگرچه از سال ۲۰۰۲ عضویت کامل کمیته مرکزی را کسب کرد اما از سال ۲۰۱۲ دبیر حزب کمونیست در شانگهای بوده است و از همان سال عضو پلیت‌بورو شد.
در گزارش دوم از این پرونده به برنامه‌های اصلاحات سیاسی و اقتصادی چین که موجب رشد اقتصادی بی‌بدیل این کشور گردید، به صورت خلاصه پرداخته می‌شود. امید است که اصول مورد توجه پکن از دهه 1970 میلادی به بعد، بتواند راهنمای تصمیم‌گیران کشورمان در تدوین برنامه‌های مناسب، قابل اجرا و نتیجه‌بخش گردد.