تونس، سرزمین احزاب سرنوشت ساز

به گزارش پژوهشگر ایرنا، احزاب را چرخ دنده ماشین دموکراسی و از ضروریات زندگی جوامع بشری در دوره مدرن می‌دانند که در جایگاه حلقه رابط بین مردم و حاکمیت سیاسی عمل می‌کنند. در تونس که ۹ سال پیش انقلاب یاسمین، نقطه پایان را بر به اصطلاح ریاست جمهوری بیست‌وسه‌ساله «زین‌العابدین بن‌علی» گذاشت، نقش احزاب سیاسی و نخبگان این کشور بویژه پس از پیروزی انقلاب و در مرحله دولت‌سازی روشن شد.

در آن دوران با وجود آسیب شدید گروه‌های سیاسی از سال‌ها سرکوب و همچنین نابسامانی‌های سیاسی و اختلاف‌های عمیق عقیدتی، نخبگان این گروه‌ها به حساسیت‌های زمانه پی بردند و با دوراندیشی با فراز و نشیب‌های پس از انقلاب روبرو شدند. تنظیم قانون انتخابات تونس بر اساس نظام حزبی، کشوری و تناسبی یکی از همین تدابیر بوده که از بیشترین همخوانی با شیوه‌های دمکراتیک و جامعه متنوع تونس برخوردار است و مهمترین شکاف سیاسی در این کشور یعنی اختلاف گروه‌های اسلامگرا و سکولار را مهار کرد.

یکی از علت های پایداری انقلاب تونس همین اجماع گروه‌های سیاسی و احزاب بر سر منافع و مصالح کشور برای حفظ یکپارچگی آن و ایجاد فرصت بازسازی و کاهش شکاف‌های اجتماعی و سیاسی و ایدئولوژیک موجود در جامعه بود. 

در متن زیر شماری از مهمترین گروه‌های سیاسی فعال در تونس را به خوانندگان ایرنا معرفی می‌کنیم.

حزب تاریخی و دولت ساز

حزب «الدستوری الحر جدید» (مشروطه آزاد جدید) در مبارزات استقلال‌طلبانه تونس از فرانسه به شهرت رسید. «صالح بن یوسف» یکی از مهمترین چهره‌های این حزب بود که با برخی تصمیم‌های «حبیب بورقیبه» هم‌حزبی خود و نخستین رییس‌جمهوری تونس پس از استقلال، مخالفت کرد که به تنش‌های خونین و درگیری‌های شدید بین هواداران دو طرف انجامید و دولت تازه استقلال‌یافته را به لبه پرتگاه کشاند.

وی پس از برکناری از حزب و تبعید به مصر، مورد حمایت «جمال عبدالناصر» رییس جمهوری وقت آن کشور قرار گرفت اما هنگامی که در سال ۱۹۶۱ میلادی با همسر خود قاهره را برای درمان در آلمان ترک کرد، در فرانکفورت ترور شد (۱). بورقیبه و پس از او بن‌علی به عنوان رییسان جمهوری تونس در سال‌های حکومت خود ریاست این حزب را در اختیار داشتند.

پس از سقوط دولت بن‌علی و انقلاب یاسمین تونس در سال ۲۰۱۱ میلادی (دی‌ماه ۱۳۸۹ خورشیدی)، فعالیت این حزب در محاق رفت تا اینکه دوباره به دست «حامد القروی» وزیر دولت بورقیبه و نخست وزیر بن‌علی در سال ۲۰۱۳ میلادی جان گرفت تا از مرگ حزب در فضای سیاسی تونس و پراکندگی نیروهای طرفدار خود جلوگیری کند.

از سال ۲۰۱۶ تاکنون ریاست حزب بر عهده خانم «عبیر موسی» است که یکی از دو بانوی تایید صلاحیت شده برای شرکت در انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۲۰۱۹ تونس (۱۳۹۸ خورشیدی) بود، اما رای نیاورد که یکی از دلایل آن، دشمنی آشکار با اسلامگرایان بود (۲).

با  این همه، وی مهرماه ۱۳۹۸ همراه با ۱۶ نفر از هم‌حزبی‌های خود به مجلس تونس وارد شد و تاکنون در مخالفت با بسیاری از طرح‌های مورد حمایت دولت یا دیگر احزاب اسلامگرا بویژه «حزب النهضه» نقش‌آفرینی کرده است (۳).

النهضه؛ نماد رواداری و انعطاف

پیشینه حزب اسلامگرای النهضه که اکنون اکثریت مجلس تونس را در اختیار دارد، به سال ۱۹۷۲ برمی‌گردد که با نام «الجماعه الاسلامیه» فعالیت خود را آغاز کرد و پس از آن نیز نام «حرکه الاتجاه الاسلامی» را برگزید. در سال ۱۹۸۹ نام آن به «حرکه النهضه» تغییر کرد اما بن‌علی مانع فعالیت این حزب شد.

رهبران این حزب که به سبب ریشه‌های اخوانی خود، نام جنبش را ترجیح می‌دهند بارها به زندان و تبعید محکوم شده بودند. «راشد الغنوشی» بنیانگذار و رهبر این جریان، ۶ سال در دوران ریاست جمهوری بورقیبه زندانی بود و ۱۹ سال در دوره بن‌علی به الجزایر، سودان و انگلیس تبعید شد.

وی پس از پیروزی انقلاب یاسمین در سال ۱۳۸۹ خورشیدی به کشور بازگشت و النهضه را بازآفرینی کرد. با توجه به شرایط دگرگون انقلابی در آن زمان، النهضه این فرصت را داشت که در میانه فقدان رهبری مشخص انقلاب و کسب اکثریت در مجلس موسسان، به یکدست سازی فضای سیاسی و تسلط بر همه سازمان‌ها و نهادها دست بزند اما به سبب تعامل با دیگر احزاب، مانع بروز هرگونه تنش سیاسی و اجتماعی جدی در تونس شد.

همانگونه که راشد الغنوشی اعلام کرده بود النهضه راه تغییر شیوه‌های اخوان را در پیش گرفت، تا جایی که سال ۱۳۹۵ خورشیدی در دهمین کنگره حزب، تصمیم شورای رهبری برای جدایی فعالیت های سیاسی و عمومی از بخش اعتقادی و واسپاری این بخش به «جامعه مدنی» اعلام شد. پس از اتخاذ این تصمیم که رهبران جنبش آن را تغییر تاکتیک به سبب برکناری نظام توتالیتر و حاکمیت ساختار جمهوری نامیدند، النهضه بسیار به حزب «عدالت و توسعه» در ترکیه شباهت یافت (۴). 

حزب النهضه که پس از انقلاب، همواره در رقابت با حزب «ندای تونس» برای کسب جایگاه اول و دوم بود، در آخرین دوره انتخابات مجلس با کسب ۵۲ کرسی پیروز شد و همین امر، راشد الغنوشی را بر صندلی ریاست مجلس نشاند (۵) اما «عبدالفاتح مورو» نماینده این حزب در آخرین دوره انتخابات ریاست جمهوری رای لازم را به دست نیامد.

امضای توافقنامه سال ۲۰۱۳ رهبران النهضه و «ندای تونس»، نقطه آغازین مشارکت احزاب در ساختار سیاسی تونس و زمینه‌ساز استحکام دولت نوپای انقلابی به شمار می رود.

ندای تونس؛ ستاره کم‌فروغ

حزب سکولار ندای تونس در سال ۲۰۱۲ اندکی پس از انقلاب به رهبری «الباجی قائد السبسی» رییس مجلس تونس در زمان بن‌علی، شکل گرفت و دولتمردان پیشین کشور، لیبرال‌ها و اعضای تشکل‌های کارگری و صنوف کارفرمایی را متحد کرد.

این حزب در سال ۱۳۹۳ اکثریت نخستین انتخابات مجلس را با کسب ۸۰ کرسی به دست آورد. السبسی همان سال با رای مردم سکان ریاست جمهوری کشور را به دست گرفت. با این همه، اختلاف داخلی بر سر چگونگی اداره کشور و پاسخگویی به مردم، سبب جدایی برخی نمایندگان این فراکسیون در مجلس شد و این حزب را از اکثریت انداخت (۶).

السبسی سوم مردادماه ۱۳۹۸ به سبب بیماری درگذشت و حزبی که بنیانگذار آن بود همان سال در آخرین دوره انتخابات مجلس، با کسب فقط ۲ درصد آرا در مکان دهم قرار گرفت و «عبدالکریم الزبیدی» وزیر دفاع و نامزد این حزب در انتخابات ریاست جمهوری نیز با اقبال عمومی روبرو نشد (۷)؛ به گونه‌ای که اکنون این حزب را رو به فروپاشی می‌دانند.

قلب تونس

«نبیل القروی» بنیانگذار حزب قلب تونس، یکی از جداشدگان از حزب ندای تونس بود که به سبب مالکیت رسانه‌های متعدد مانند شبکه تلویزیونی «نسمه» به غول رسانه‌ای تونس مشهور است. وی که کوشیده است با توزیع کمک‌های مالی در مناطق محروم چهره‌ای نیکوکار از خود به نمایش گذارد، برای انتخابات ریاست جمهوری اعلام نامزدی کرد اما به اتهام فرار مالیاتی و پولشویی بازداشت شد و «سلمی سماوی» همسر وی که در شرکت مایکروسافت کار می کند، ستاد انتخاباتی را هدایت کرد.

او خود را قربانی یک توطئه سیاسی با هدف دور نگاه داشتن از قدرت می‌دانست اما از سوی مخالفان به «عوام‌فریبی» و «رفتارهای پوپولیستی» متهم می‌شد. از آنجا که محکومیت القروی به طور رسمی تایید نشده بود، منع قانونی برای ادامه فعالیت‌های انتخاباتی وی وجود نداشت (۸) و همین امر، جایگاه خاصی را به او بخشید؛ به گونه ای که با کسب ۱۵.۵۸ درصد آرا، پس از «قیس سعید» نامزد مستقل که ۱۸.۴ درصد رای مردمی را به دست آورده بود، قرار گرفت اما در دور دوم انتخابات شکست خورد.

با این همه، حزب وی در انتخابات مجلس با کسب ۳۲ کرسی (۱۵.۶ درصد) در جایگاه دوم پس از النهضه قرار گرفت. اهمیت این حزب در مجلس زمانی روشن‌تر می شود که «الحبیب الجملی» گزینه حزب النهضه برای تشکیل دولت شکست خورد (۹) و طبق قانون اساسی احزاب دیگر، نامزدهای پست ریاست جمهوری را معرفی کردند.

اکنون «الیاس الفخفاخ» نامزد ۲ حزب «تحیا تونس» و «التیار الدیمقراطی» مامور تشکیل دولت است اما در صورت شکست، رییس‌جمهوری دستور برگزاری انتخابات پارلمانی جدید را صادر می‌کند.

جالب اینکه هم الجملی و هم الفخفاخ دو حزب لیبرال قلب تونس و الدستوری الحر را به سبب همراهی نکردن برای دستیابی به اجماع، از مشارکت در کابینه کنار گذاشتند (۱۰).

..............................................................................................................................................

منابع:

۱- http://www.mawsouaa.tn/wiki/صالح_بن_یوسف

۲- https://www.tap.info.tn/en/Portal-Politics/۱۱۸۱۵۰۵۴-presidential

۳- http://www.arabesque.tn/ar/article/۶۲۱۵۴/عبیر_موسی_ما_عمد_الیه_الغنوشی_یرتقی_إلی_التخابر_مع_دولة_أجنبیة

۴- «تجربه حکومت‌داری حزب عدالت و توسعه ترکیه و جریان‌های اخوانی در مصر و تونس؛ الگوی واحد، تجربه‌ای متفاوت»؛ قاسمی، مصطفی؛ مجله مطالعات سیاسی جهان اسلام؛ زمستان ۱۳۹۷- شماره ۲۸؛ صص ۱۶۹- ۱۴۱

۵- https://www.dw.com/ar/انتخاب_راشد_الغنوشی_رئیسا_للبرلمان_التونسی-۵۱۲۳۱۹۱۳

۶- https://www.aljazeera.net/encyclopedia/movementsandparties/۲۰۱۴/۱۱/۸/نداء_تونس

۷- https://www.tap.info.tn/en/Portal-Politics/۱۱۸۱۸۷۶۷-۲۰۱۹-presidential

۸- https://www.tap.info.tn/en/Portal-Politics/۱۱۸۱۸۱۴۹-court-of-cassation

۹- https://www.irna.ir/news/۸۳۶۲۸۷۸۳/پارلمان_تونس_به_کابینه_الجملی_نخست_وزیر_رأی_اعتماد_نداد

۱۰- http://www.kapitalis.com/anbaa-tounes/۲۰۲۰/۰۱/۲۴/الفخفاخ_لا_یری_قلب_تونس_و_الحزب_الدستور