تالاب میانکاله با مساحت ۶۸ هزار هکتاری یکی از ذخیرگاه‌ها زیست کره جهان در ایران است و بین ۱۳۰ تا ۱۵۰ گونه پرنده بومی و غیر بومی را با حداقل یک میلیون بال جمعیت میززبانی می کند.
این منطقه در سال های اخیر گذشته از آسیب دیدن از خشکسالی ، با مشکلات عدیده دیگری مانند آتش سوزی های زنجیره ای ، تصرف های غیرقانونی ، کاهش حق آبه و غیره مواجه بوده است.
اگرچه محیط زیست استان مازندران از نگاه عامه و حتی کارشناسان زیست محیطی و تشکل های مرتبط متولی اول و تا آخر این تالاب بین المللی و پناهگاه حیات وحش محسوب می شد، ولی مخاطرات تهدیدی بر پیکره آن نشان داده که این سازمان با وجود این که خود را متولی اصلی بر این زیست بوم می داند، ولی به دلایلی مختلف از جمله دلیل کمبود امکانات و تجهیزات ( آتش نشان، لودر، بولدزرو سایر ادوات ) و تکنولوژی روز ( دوربین های نظارتی )، نیروی انسانی مورد نیاز ( متناسب با وسعت تالاب و پناهگاه) و از همه مهمتر نداشتن ضمانت اجرایی لازم برای انجام وظایفش با انواع و اقسام تهدیدها مواجه شد که کم ترین نتیجه آن مرگ دسته جمعی پرندگان در هفته های اخیر و خشک شدن حدود ۲۰ درصد از مساحت این پهنه زیست محیطی بوده است.
طرح جامع حفاظت میانکاله
تهدیدهای پیش روی تالاب بین المللی میانکاله به عنوان یکی از ذخیرگاههای زیست کره جهان در شمال ایران موجب شد تا پس از موفقیت دولت در احیای دریاچه ارومیه و کاهش مخاطرات آن پهنه آبی به عنوان یکی از زیست بوم های مهم ایران و جهان، احیاء تالاب بین المللی میانکاله نیز در دستور کار قرار گیرد ، ولی بروز نقاط ضعفی در اجرای تمام و کمال این طرح که طبق مصوبه شورای عالی محیط زیست در ابتدای دولت تدبیر و امید نیز اجرایی می شد، این بار با ورود مجدد دولت، طرح جامع حفاظت از این تالاب با حضور وزارتخانه های جهادکشاورزی، نیرو، صنایع و معادن، سازمان محیطزیست به ریاست معاون اول رییس جمهوری به تصویب برسد که به نظر می رسد می تواند در صورت اجرای کامل این تالاب بین المللی را از تهدیدهای پیش رو نجات دهد.
کارشناسان زیست محیطی نبود طرح جامع حفاظت را مهمترین نقطه ضعف و علت اصلی بروز برخی مخاطرات سال های اخیر بر پیکره این زیست بوم ایران در شمال کشور دانستند و خشک شدن حدود ۲۰ درصد از مساحت این پهنه آبی در یک دهه گذشته به دلیل صدور مجوزهای بی رویه پرورش ماهی ، حفر چاه، افزایش سطح مزارع کشاورزی آبی در بالا دست، ورود آلاینده های کشاورزی و صنعتی به داخل تالاب و بسیاری از تهدیدهای دیگر بیان کردند.
این کارشناسان بر این باروند طرح جامع حفاظت از تالاب میانکاله در صورتی می تواند موثر باشد که ضمن تببین مسئولیت هر دستگاه ، بر عملکرد دستگاهها نیز متناسب با وظایفشان نظارت عالیه صورت گیرد و تخطی هر دستگاه از وظایفش با برخورد قانونی مواجه شود.
ضرورت ورود دستگاههای ذینفع
یکی از کارشناسان زیست محیطی در مازندران در این باره گفت : پناهگاه حیات وحش و تالاب بین المللی میانکاله حدود ۲.۸ درصد از مساحت این استان را تشکیل می دهد که ۷۴ درصد از مساحت آن را پهنه آبی و ۲۶ درصد را خشکی تشکیل می دهد و در این منطقه ۱۷۹ گونه گیاهی و حدود ۱۵۰ گونه پرنده زیست دارند که ۱۱ گونه از پرندگان و ۲ گونه گیاهی در خط قرمز ( انقراض ) قرار دارند.
روح الله اسماعیلی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود : در منطقه میانکاله ۳۸۷ واحد زیست محیطی وجود دارد که با تقسیم این واحدها به چهار زون امن، حفاظتی، تفرجگاهی و احیاء و بازسازی نشان می دهد صرفا ۲۴ درصد از مساحت منطقه در نقطه امن و ۳۲ درصد در زون حفاظتی دارد، ۲۸ درصد در زون آسیب دیده واقع است که نیاز به احیاء و بازسازی دارد و ۱۸ درصد نیز مربوط به زون تفرجگاهی است.
وی تهدید اصلی میانکاله را مربوط به سه اشتغال دامداری، کشاورزی و صید و صیادی معرفی کرد و اظهار داشت : طرح جامع حفاظتی میانکاله به عنوان یک طرح کلان ملی دارای ابعاد مختلفی برای مدیریت تالاب است که در ۶ مرحله در دست اجرا قرار گرفت که نیازمند شناسایی ذینفعان و عوامل تاثیر گذار در زیست بوم این منطقه است.
این کارشناس گفت : در این طرح هر یک از دستگاههای اجرایی ذینفع شامل جهادکشاورزی، صنعت و معدن ، وزارت نیرو، سازمان مدیریت برنامه ریزی دارای وظایف مشخصی هستند که باید به وظایف خودشان عمل کنند و اجرای درست وظایف می تواند تا حد زیادی مشکلات موجود را کاهش دهد.
وی افزود : باید نسبت به اصلاح بسیاری از طرح هایی که در گذشته در بالادست اجرایی شد همانند پرورش ماهی، احداث سدسازی و سایر طرح های ناهمگن با منطقه تجدید نظر اساسی صورت گیرد که این کار بر عهده جهادکشاورزی و وزارت نیرو( شرکت آب منطقه ای ) است و در این راه جهاد کشاورزی باید نسبت به تمدید پروانه طرح های پرورش ماهی تجدید نظر اساسی داشته باشد و به آن دسته از واحدهایی که زمان پروانه کاریشان به اتمام رسیده در صورت تمدید باید بررسی اساسی صورت گیرد که به تالاب لطمه وارد نکند و چنانچه این وضعیت وجود داشت نسبت به لغو آن اقدام کند.
اسماعیلی تاکید کرد : استفاده از سموم کشاورزی در بالادست نیز باید از سوی جهاد کشاورزی مورد نظارت موشکافانه قرار گیرد.
وی با اشاره به فریز شدن یک هزار هکتار از اراضی بانک زمین برای اجرای طرح های صنعتی در این منطقه ، گفت : این اراضی در اختیار شرکت شهرکهای صنعتی برای استقرار واحدهای صنعتی قرار گرفته و این کار به نوعی طرح ناهمگن محسوب می شود و در راستای طرح جامع میانکاله باید در این بخش نیز از سوی وزارت صمت تجدید نظر اساسی صورت گیرد.
او افزود : همچنین در داخل اراضی میانکاله ۳۰ واحد دامی پروانه فعالیت دارند که باید ممیزی از سوی منابع طبیعی در مورد دامهای این واحدهای دامی صورت گیرد به گونه ای چنانچه تعداد دامها بیش از مجوز بوده، نسبت به اخراج این دامها اقدام قانونی صورت گیرد.
این کارشناس اختصاص حق آبه مورد نیاز تالاب از سوی شرکت آب منطقه، تجدید نظر در سد سازی و سایر طرح های آبی در بالا دست را از دیگر راهکارها برای حفاظت از تالاب بین المللی میانکاله در قالب طرح حفاظتی بیان کرد.
وی گفت : به نظر می رسد باید این سند از سوی سازمان مدیریت و برنامه ریزی نیز برای گرفتن ردیف اعتباری مورد تایید قرار گیرد و ناظر بالاسری نیز برای آن تعیین شود که بر عملکرد تمام دستگاهها نظارت داشته باشد و در چنین مواردی می توان امید داشت که این تالاب می تواند از وضعیت فعلی خارج شود.
طرح جامع گامی رو به پیش
مدیرکل محیط زیست استان مازندران هم گفت : در دولت تدبیر و امید برای احیاء و بازسازی تالاب بین المللی میانکاله ستاد احیاء تشکیل شد که با تخصیص اعتبار کارهای زیادی برای احیاء از جمله بازسازی و نوسازی کانال های آبرسانی، تالاب های محلی صورت گرفت که اجرای این برنامه توانست از افزایش خشکی تالاب جلوگیری کند.
حسینعلی ابراهیمی کارنامی افزود : همچنین در سال های اخیر به دلیل بارش مناسب در منطقه و اختصاص حق آبه، حدود هفت هزار هکتار از اراضی خشکیده تالاب بار دیگر احیاء شد که توانست جلوی انتشار احتمال ریزگردها را در منطقه بگیرد.
وی ادامه داد : اگر طرح احیاء تالاب بین المللی میانکاله به درستی اجرا نشود، می تواند منشاء ریزگردهای زیادی در منطقه شود که حداقل ۲ استان مازندران، گلستان و حتی امکان دارد استان سمنان را تحت تاثیر قرار دهد و با چنین وضعیتی طرح جامع حفاظت از میانکاله که بیشترین نگاه به تالاب بین المللی است، از سوی معاون اول رییس جمهوری مطرح شد.
مدیرکل محیط زیست مازندران یکی از مزیت های طرح جامع میانکاله را تببین وظایف دستگاه های ذینفع شامل جهادکشاورزی، صنعت، معدن و تجارت، وزارت نیرو و سایر دستگاههای دیگر دانست و توضیح داد : در این طرح وظایف هر دستگاه در حفاظت از میانکاله مشخص شد و این برای نخستین بار است که تمام ذینفعان در این مساله درگیر شدند و این ورود می تواند سرانجام خوبی داشته باشد.
وی مهم ترین مشکل تالاب میانکاله را عدم تخصیص حق آبه دانست و گفت : در این طرح وزارت نیرو موظف شد تا نسبت به اختصاص حق آبه اقدام اساسی را صورت دهد که در شرایط فعلی این کار از محل آب نکاء رود از سوی شرکت آب منطقه ای صورت گرفت و دایمی بودن این کار می تواند بخشی از مشکلات را کاهش دهد.
ابراهیمی افزود : طرح حفاظتی از سوی مشاور در دست بررسی است و در صورت تدوین ، وظایف تمامی دستگاهها در آن مشخص می شود و بر کار این دستگاهها نیز از سوی ستاد احیاء که زیر نظر معاون اول رییس جمهوری کار می کند، نظارت خواهد شد.
اول بهمن ماه در نشست ستاد احیاء تالاب بین المللی میانکاله و خلیح گرگان به ریاست معاون اول رییس جمهوری و با حضور رییس سازمان محیط زیست، وزاری جهادکشارزی، صنعت ، نیرو و استانداران استان های مازندران و گلستان در تهران، طرح جامع حفاظتی میانکاله نیز به تصویب رسید و سازمان محیطزیست موظف به تدوین این طرح حفاظتی شد .