ظریف: باید دیپلماسی را از مهجوریت خارج کنیم

«محمدجواد ظریف» عصر امروز در آیین گشایش انجمن علمی دیپلماسی ایران فرارسیدن دهه فجر و چهل و دومین آستانه سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی را گفت و اظهار داشت: بعید می‌دانم از زمانی که ارتباطات میان اقوام و ملت‌ها شروع شد، این ارتباطات بدون استفاده از فنی به نام دیپلماسی، روش ارتباط‌گیری و کاستن از هزینه‌ها و نهادینه کردن دستاوردها توانسته باشد نظم و نسقی میان اقوام و گروه‌ها بدهد.  
وی با بیان اینکه هر ابزاری که برای پیشبرد اهداف استفاده شده در نهایت بدون گفت‌وگو و نوعی مذاکره و دیپلماسی نتوانسته نتیجه آن تلاش‌ها را نهادینه کند، اظهار داشت: دیپلماسی ابزار به ثمر رساندن همه تلاش‌ها و همزمان ابزار کاستن از هزینه‌ها است. در دنیای امروز با توجه به این واقعیت که ابزار قدرت متنوع شده است و از نظر مفهومی، در جهان در حال گذار است،  ابزار نمی‌تواند فقط ابزار مادی باشد.  
این دیپلمات عالیرتبه با بیان اینکه زمانی تنها ابزار قدرت، ابزار نظامی و جنگ بود، تصریح کرد: دولت‌ها هم انحصار ابزار نظامی را داشتند. حتی در تعریف دولت توانمندی استفاده از ابزار خشونت سازمان‌یافته یکی از ضرورت‌های دولت بیان شده است. طبیعی بود در آن زمان، میزان قدرت یک کشور، تعداد ارابه و کشتی باشد. دیپلماسی هم در آن زمان وجود داشت اما دیپلماسی وسیله‌ای برای استفاده از آن قدرت بود.  

 در قرارداد ترکمنچای، دیپلماسی مرز کشور را به جای قزوین به مرز ارس برد

ظریف ادامه داد: آنچه از دیپلماسی استفاده می‌شد، دیپلمات‌ها آنها را به واقعیت‌ها تبدیل می‌کردند هر چند دیپلمات‌ها در بسیاری از مواقع می‌توانستند شکست قطعی را به کمتر از شکست تبدیل کنند. بنابراین دیپلماسی به شدت مورد توجهی و ظلم واقع شده  است.
وزیر امور خارجه با اشاره به قرارداد ترکمنچای اظهارداشت: ترکمنچای به عنوان قرارداد ننگین شمرده می‌شود اما باید توجه شود مرز کشور را به جای قزوین، به مرز ارس بردند.  در آن زمان ابزار نظامی در میدان حکومت می‌کرد و دست دیپلماسی را می‌بست اما دیپلماتی که توانست در کنار جنگ شکست خورده در قزوین، مرز کشور را در ارس قرار دهد، تلاش کرد قدری قدرت را تعدیل کند.
وی افزود: این برای آن بود که قدرت با ارابه‌ها و کشتی‌ها و تانک و توپ تعریف می‌شد. اما به تدریج منابع قدرت متکثر شد. قدرت اقتصادی به میان آمد که دیپلماسی اقتصادی هم رشد کرد و با قدرت فرهنگی دیپلماسی فرهنگی رشد کرد.
وزیر امور خارجه ابزار داشت: در دهه ۷۰ یکی از ابزارهای آمریکا در برابر شوروی، دیپلماسی آموزشی بود. تعداد موسسات آموزشی آمریکا در روسیه نشان‌دهنده تکثر منابع دیپلماسی بود. در دنیای امروز، منابع قدرت به شدت دچار تحول شده است. میزان هزینه‌ای که  ارتش آمریکا برای فائق آمدن بر قلب‌ها و مغزها می‌کند، بسیار سنگین است و شاید از بودجه نظامی بسیاری از کشورها بیشتر باشد.
وی اظهارداشت: آموزشی که به یک سرباز آمریکایی در عرصه فرهنگ و سیاست داده می‌شود، علیرغم آنکه در این حوزه آنها بسیار فقیر هستند، بسیار قابل توجه است. این نشان می‌دهد که دنیا پذیرفته ابزار و منابع قدرت بسیار متکثر است و حتی کسی که تفنگ دستش است، نیاز دارد به این تکثر قدرت باورمند باشد و از این تکثر و تنوع منابع قدرت استفاده کند.  
ظریف یادآورشد: امروز دیپلماسی نه تنها ابزار کاستن هزینه‌های شکست و نهادینه کردن دستاوردها، بلکه خود یک عامل قدرت است و بدون دیپلماسی نمی‌توان دستاوردهای قدرت را نهادینه کرد. علاوه بر آن، بدون دیپلماسی نمی‌توان قدرتمند بود. یعنی به دیپلماسی نیاز دارید که دستاورد میدانی داشته باشید. این واقعیت، نه به معنای تسلیم است و نه به معنای پذیرش سلطه و نه به معنای قبول نظرات دیگران است.  
این استاد دانشگاه با بیان اینکه کشورهای کم‌قدرت می‌توانند در عرصه جهانی با استفاده از ابزار دیپلماسی که نیازمند قدرت مادی نیست، حضور جدی‌تری داشته باشند، یادآور شد: چند نفر اسم کشور دماغه سبز را شنیده است ولی وجود یک دیپلمات قوی از این کشور، نقش جدی و مهمی در تدوین کنوانسیون‌ دریاها داشته است.

دیپلماسی منبع قدرت است 

وی خاطرنشان کرد: بنابراین دیپلماسی منبع قدرت است و نه فقط ابزار قدرت، ابزار تبدیل قدرت، نهادینه کردن قدرت و ابزار کاهش هزینه ناکامی.  
ظریف عنوان کرد: البته جنگ‌افزار و موشک مهم است. هیچ کس اندازه من از موشک در دنیا دفاع نکرده است. اما اگر قرار بود ملاک تعیین‌کننده یک کشور هزینه نظامی باشد، چه می‌شد. هزینه نظامی آمریکا ۶۰۰ میلیارد و عربستان ۷۶ میلیارد دلار بود، آنگاه عربستان از ایران که هزینه نظامی‌اش حدود ۶ میلیون دلار است، قوی‌تر بود.  
وی با بیان اینکه ابزار قدرت ما تکیه بر مردم است، گفت: اینکه کسی به شما نگوید اگر من از شما حمایت نکنم، بعد از دو هفته زبانتان عوض می‌شود، این ابزار قدرت است. اینکه شما برادر شهیدی مانند شهید سلیمانی داشته باشید که بعد از شهادتش قدرتش دو برابر می‌شود، ابزار قدرت است. البته سلیمانی بی‌نظیر بود اما بعد از شهادت بی‌نظیرتر بود که این نشان می‌دهد ابزار مادی تنها ابزار و ملاک قدرت نیست.  
وزیر امور خارجه اضافه کرد: اگر قبول داریم که شهادت قدرت می‌آفریند چرا باور نداریم که دیپلماسی، مقاومت، گفت‌وگو و مذاکره هم می‌تواند قدرت ایجاد کند. جهان در حال گذار است و دیگر تحت تسلط غرب نیست. دیگر همه تصمیمات در غرب گرفته نمی‌شود. اینطور نیست اگر توافقی شد، باید آمریکا را آن تائید کند.
ظریف یادآورشد: ترامپ می‌گوید ۲ تریلیون دلار هزینه کرده اما بعد از ترور سلیمانی، متوجه اشتباهش شده و می‌فهمد خروجش از منطقه را رقم زده است،
رییس دستگاه دیپلماسی گفت: دیپلمات خوب می‌تواند کشور ضعیف را در عرصه بین‌المللی قدرتمندتر معرفی و نشان دهد و از محیط بین‌المللی بهره‌مندتر کند همانطور که یک دیپلمات ضعیف می‌تواند کشور را ضعیف‌تر کند. البته نباید از دیپلمات توقع داشت.  دیپلمات کارش این است که قدرت را تعدیل کند.

وی تصریح کرد: اگر از دیپلماسی می‌خواهیم به عنوان ابزار قدرت استفاده کنیم باید دیپلماسی را از این مهجوریت خارج کنیم. برخی فکر می‌کنند دیپلماسی در برابر قدرت نظامی است. دیپلماسی در کنار قدرت نظامی است.  همین ساختمان هر سه‌شنبه شاهد جلسات من و شهید سلیمانی بود هر گاه لازم بود دیپلماسی از میدان نیاز دارد، از میدان برای دیپلماسی استفاده کنیم و بالعکس.

 حمایتهای سردار سلیمانی نبود توفیقات اجلاس بن را به دست نمی آوردیم

وزیر امور خارجه با بیان اینکه اگر در مذاکرات بن، حمایت‌های سردار سلیمانی نبود، توفیقات اجلاس بن را به دست نمی‌آوردیم، خاطرنشان کرد: میزان کمکی که سلیمانی برای دستیابی به توافق مذاکرات بن کرد، از میزان هر کس دیگری بیشتر بود حتی به شمول بنده. دیپلماسی و توان میدانی، مکمل همدیگر هستند و نه تضعیف‌کننده همدیگر.  
ظریف با بیان اینکه دیپلماسی ما برآمده از باور و فرهنگ شهادت و ایثار است، ابزار داشت: همان کسی که موشک می‌سازد، برادرش هم دیپلمات می‌شود. چهل درصد همکاران وزارت خارجه ایثارگر هستند. شاید یکی از بالاترین درصدهای ایثارگری را وزارت امور خارجه داشته باشد. همه ما باید از بطن مردم آمده باشیم.  
وی ادامه داد: اینکه می‌گویم که قدرت ما از بطن مردم است به خاطر آن است صنایع نظامی ما را مردم ساخته‌اند. ما که صنایع نظامی خود را از جای دیگر، از روسیه و چین و غرب که نیاورده‌ایم بلکه همین مردم آن را ساخته‌اند. بپذیریم همه چیز ما مردم هستند. اگر مبنای قدرت ما مردم باشد، دیپلماسی ما می‌شود تبلور این مردم، اقتصاد هم می‌شود تبلور این مردم، نظامیان ما هم می‌شوند تبلور این مردم. همه می‌شویم یک کل واحد چراکه ما کثرث را در وحدت می‌بینیم.  
این دیپلمات عالیرتبه با بیان اینکه ما بدون مردم چیز دیگری نداریم، عنوان کرد: روحانیت ما نیروهای نظامی و دیپلماسی ما از مردم هستند. قشر اشرافی نداریم که گروهی از آن برآمده باشند. ما می‌خواهیم از این وحدت کثرت ایجاد کنیم. بپذیریم همه باهم هستیم. هیچ توافقی چه خوب و چه بد بدون دیپلماسی و مذاکره به دست نیامده است.

 کسی هم که جنگ می کند در انتها باید مذاکره کند

ظریف با تاکید بر اینکه مذاکره ابزار است و چیز بدی نیست، یادآور شد: قرار است همه از این ابزار استفاده کنیم. کسی هم که می‌جنگد چه ببرد و چه ببازد، باید در انتها مذاکره کند. یک مذاکره می‌تواند کشوری را برای همیشه وابسته کند یا نوع روابط را متفاوت کند. در میدان جنگ همه چیز تعیین می‌شود ولی آینده تعیین نمی‌شود. آینده در مذاکره تعیین می‌شود.  
وی افزود: باید مهجوریت دیپلماسی که به خاطر دوگانگی مذاکره و مقاومت را از بین برد. مذاکره و دیپلماسی یک نوع مقاومت است. در برجام عده‌ای از همکاران ما ترجیح می‌دادند در جبهه باشند تا در پشت میز مذاکره و در جبهه بیشتر به آن خوش می‌گذشت.  
وزیر امور خارجه با تاکید بر اینکه در دیپلماسی، در اقتصاد، در جبهه و در فرهنگ هم می‌توان مقاومت کرد، بیان کرد: حتی برای گفت‌وگو بدون باور کردن خودتان گفت‌وگو کنید. برخی از کشورها و همسایه‌ها می‌گویند. چرا کسی ما تحویل نمی‌گیرد این به خاطر آن است که شما خودتان را باور نمی‌کنید.  
ظریف افزود: دنیای کنونی دنیای دیگری است. ابزارهای دنیای کنونی ابزارهای دیگری هستند که دیپلماسی یکی از این ابزارها است. تسلط بر دیپلماسی قدرت در یکی ازمنابع قدرت است.  
وی در پایان درباره وضعیت دانشکده روابط بین‌الملل وزارت امور خارجه گفت: وقتی وزیر شدم می خواستم دانشکده روابط بین المللی را به دانشگاه علوم دیپلماسی تبدیل کنم ولی ممکن است این دانشکده روزهای آخرش را سپری کند. ما به هر وسیله‌ای متوسل شدیم. اگر اینگونه شد، فکر نکنید تلاش نکردم بلکه ناکامی در تلاش بود.