به گزارش پژوهشگر ایرنا، «جیمز دیویس» (James J. Davis) نظریه‌پرداز انگلیسی (۱۹۴۷- ۱۸۷۳)، برای انقلاب سه مرحله را ترسیم می‌کند:
در مرحله نخست رشد سریع اقتصادی در جامعه رخ می دهد، در مرحله دوم افزایش انتظارات و توقعات فزاینده را شاهدیم و در مرحله آخر رکود اقتصادی و شکلگیری محرومیت نسبی در جامعه صورت می‌دهد (۱).
در مرحله افزایش انتظارات و توقعات فزاینده‌های سیاسی احزاب می‌توانند نقش خود را برای شکل دهی افکار و نگاه های سیاسی ایفا کنند. همچنین در مرحله آخر که به افزایش نارضایتی شدید مردم منجر می‌شود، باز این گروه های سیاسی‌اند که می‌توانند نقش رهبری را بر عهده بگیرند و حتی در صورت تشکیل یک دولت جدید، برنامه‌های خود را ارائه کنند و به بدیلی برای نظام پیشین تبدیل شوند.
این ویژگی‌ها در مورد تونس که ۹ سال پیش با انقلاب خود موسم به «یاسمین» پیشگام تغییرات و تحولات جهان عرب شد دیده می‌شود.
برای بررسی جایگاه احزاب سیاسی در این کشور در وهله نخست در مطلبی با عنوان «تونس؛ سرزمین احزاب سرنوشت ساز» (۲) که چهاردهم بهمن‌ماه در ایرنا منتشر شد، به تشریح ساختار اندیشه، گفتمان و وضع فعالیت چهار حزب «الدستوری الحر جدید»، «النهضه»، «ندای تونس» و «قلب تونس» پرداختیم.
در زیر چند حزب شاخص دیگر که فعالیت ملموسی در عرصه سیاسی و اجتماعی تونس دارند، بررسی می‌شود.
«تحیا تونس»؛ ثمره اختلاف داماد و پسر رییس‌جمهوری
پس از آنکه دی ماه امسال «الحبیب الجملی» گزینه حزب النهضه، برای تشکیل دولت شکست خورد (۳) آنکه اکنون «الیاس الفخفاخ» نامزد ۲ حزب «تحیا تونس» و «التیار الدیمقراطی» مامور تشکیل دولت شده است.
«الباجی قائد السبسی» رییس جمهوری پیشین تونس و بنیانگذار حزب حاکم «ندای تونس»، کوشش بسیار کرد بین «حافظ السبسی» پسر خود و «یوسف الشاهد» دامادش که جایگاه نخست‌وزیری را نیز در اختیار داشت، صلح برقرار کند اما موفق نشد.
در نتیجه حدود یک سال پیش در پی تشدید اختلاف‌های داخلی، برخی اعضای قدیمی از آن جدا شدند و به رهبری الشاهد، حزب سکولار «تحیا تونس» را تاسیس کردند که شمار احزاب سیاسی فعال در این کشور را به ۲۱۵ عدد رساند (۴) و به دومین تشکل قدرتمند سیاسی بعد از النهضه در مجلس تونس تبدیل شد (۵).
پس از آنکه السبسی سوم مردادماه ۱۳۹۸ به سبب بیماری درگذشت، الشاهد با همین حزب به رقابت‌های انتخابات ریاست جمهوری پا گذاشت.
برخلاف پیش‌بینی بسیاری از صاحبنظران درباره درخشش الشاهد در انتخابات به سبب روابط خانوادگی با رییس‌جمهوری فقید و همچنین یاری اعضای باتجربه حزب حاکم، وی ۷.۴ درصد آرا را به دست آورد و پنجم شد.
این حزب در انتخابات مجلس نیز با کسب ۱۴ کرسی، هفتم شد.
«التیار الدیمقراطی»؛ جهش خیره‌کننده در مجلس
«التیار الدیمقراطی» یا جریان دموکراتیک در سال ۱۳۹۲ خورشیدی تاسیس شد.
دبیرکل این حزب ناسیونالیست، «محمد عبو» است که دبیرکلی حزب «کنگره‌ی جمهوری» (المؤتمر من أجل الجمهوریه) را نیز بر عهده دارد. وی پس از انقلاب یاسمین، در دوره ریاست جمهوری «منصف المرزوقی» و نخست وزیری «حمادی الجبالی» مسئولیت وزارت امور اصلاح اداری را (۱۳۹۰ تا ۱۳۹۱) بر دوش گرفت.
محمد عبو در انتخابات ریاست جمهوری که شهریورماه ۱۳۹۸ در پی درگذشت رییس‌جمهوری برگزار شد، ۳.۶ درصد آرا با به دست آورد.
نکته چشمگیر مربوط به جهش حزب التیار الدیمقراطی در انتخابات مجلس می شود که سهم خود را از سه کرسی در انتخابات ۱۳۹۳ به ۲۲ کرسی رساند و به عنوان سومین حزب دارای اکثریت شناخته شد (۶).
«الحراک تونس الاراده»؛ فرزند حزب «کنگره‌ی جمهوری»
حزب الحراک تونس الاراده (جنبش اراده تونس) سال ۱۳۹۴ تاسیس شد اما بیش از آنکه به سبب جایگاه فکری و اجتماعی خود شهرت یابد، به سبب نام موسس خود «منصف المرزوقی» خبرساز شد.
پیشینه مبارزاتی المرزوقی در تونس به دوران ریاست‌جمهوری بن‌علی برمی‌گردد؛ وی که مدرک پزشکی خود را از فرانسه گرفته است، در مارس ۱۹۹۴ میلادی برای انتخابات ریاست‌جمهوری و رقابت با بن‌علی نامزد شد اما بازداشت شد و چهار ماه را در سلول انفرادی گذراند تا اینکه با فشار جامعه جهانی و مداخله «نلسون ماندلا» رئیس‌جمهوری آفریقای جنوبی، از زندان آزاد شد.
المرزوقی پس از پیروزی انقلاب یاسمین به کشور بازگشت و در سال ۱۳۹۰ حزب کنگره جمهوری را بنیان گذاشت. مجلس موسسان که پس از پیروزی انقلاب تشکیل شده بود، مرزوقی را برای تشکیل دولت موقت برگزید که وی برای حفظ استقلال خود، از حزب کنگره استعفا کرد.
وی در انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۹۳ نتوانست رای لازم را به دست آورد و پایه‌های حزب الاراده را گذاشت و حزب کنگره جمهوری را در آن ادغام کرد (۷).
المرزوقی در انتخابات ریاست جمهوری شهریور ۱۳۹۸ شکست خورد و پس از کسب نتایج ضعیف در انتخابات مجلس (کسب چهار کرسی؛ آن هم به مدد نمایندگان عضو حزب کنگره جمهوری)، از سیاست کناره‌گیری کرد (۸).
حسن ختام
مروری بر فعالیت‌های هفت حزب مطرح در تونس نشان می‌دهد مردم این کشور بیش از آنکه به نام‌ها یا پیشینه فعالیت‌ها یا نحله‌های فکری و گفتمانی دلبستگی داشته باشند، بر پایه عملکردها تصمیم می‌گیرند.
چرخش جایگاه احزاب در سطوح مختلف قدرت که در مورد برخی به قدرت‌گیری آنها و در مورد گروهی دیگر به ضعف آنها انجامیده است، این موضوع را بخوبی روشن می‌کند.
تونسی‌ها که انقلاب یاسمین را با آرمان‌ها و اهدافی بویژه برای بهبود وضع اقتصادی خود و برقراری عدالت پیگیری کرده بودند، در دوره‌های مختلف انتخابات ریاست‌جمهوری و مجلس این را به دولتمردان خود فهمانده‌اند که با هیچ گروهی عقد اخوت نبسته‌اند.
احزاب و گروه‌های سیاسی نیز با دانستن همین واقعیت است که برای جلب نظر و پاسخگویی به مردم تلاشی دائمی دارند و با توجه به شکلگیری ساختار حزبی لازم، در صورت طرح یک وعده یا برنامه انتخاباتی، خود را به پیگیری آن تا حصول نتیجه و ارایه گزارش به مردم موظف می‌دانند.
به جرات می‌توان گفت همین آزادی انتخاب و انعکاس رضایت یا ناخشنودی مردم در چارچوب انتخابات و کوشش احزاب سیاسی برای پاسخگویی به آنان که یکی از مهمترین نشانه‌های برقراری نظام دموکراتیک به شمار می‌رود، زمینه‌ساز پیشرفت این کشور پس از انقلاب شده است.
..................................................................................................
منابع:
۱- «بررسی تطبیقی انقلاب‌های جهان اسلام بر اساس نظریه جیمز دیویس (مطالعه موردی: انقلاب تونس، مصر و لیبی)»؛ هراتی، محمدجواد و یوسفی، غلامرضا؛ دوفصلنامه علمی جامعه‌شناسی سیاسی دنیای اسلام، دوره ۷، شماره ۱۵، پاییز و زمستان ۱۳۹۸، صص ۲۹۳-۳۱۴
۲- https://www.irna.ir/news/۸۳۶۵۷۸۷۸/تونس_سرزمین_احزاب_سرنوشت_ساز
۳- https://www.irna.ir/news/۸۳۶۲۸۷۸۳/ پارلمان_تونس_به_کابینه_الجملی_نخست_وزیر_رأی_اعتماد_نداد
۴- https://www.babnet.net/cadredetail-۱۷۸۱۴۶.asp
۵- https://www.tasnimnews.com/fa/news/۱۳۹۸/۰۵/۱۰/۲۰۶۶۹۰۰/ تونس_یوسف_الشاهد_نامزد_انتخابات_ریاست_جمهوری_شد
۶- https://www.aljazeera.net/news/politics/۲۰۱۹/۱۰/۹/ تونس_انتخابات_تشریعیات_حرکه_النهضه_قلب_تونس_أحزاب
۷- http://www.moncefmarzouki.com/biography-۲/?lang=en
۸- https://www.irna.ir/news/۸۳۵۶۷۶۴۹/رئیس_جمهوری_پیشین_تونس_از_سیاست_کناره_گیری_کرد