جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر بدون هیچ تردیدی بزرگترین، مهمترین و جریان‌سازترین رخدادی است که با شکل رقابتی در حوزه هنرهای نمایشی کشورمان شناخته و برگزار می‌شود.
جشنواره‌ای که ردپای آن در توسعه، تعالی و جهت‌دهی عرصه فعالیت هنرهای نمایشی کشورمان توانسته اثرگذاری خود را هر سال بیش از پیش افزایش دهد.
چربش رفاقت به رقابت
حضور در این جشنواره برای هنرمندان جوان به مثابه سکوی پرتابی برای قرارگرفتن در مسیر صحیح تئاتر به شکل حرفه‌ای آن شناخته می‌شود و از سوی دیگر هنرمندان شناخته‌شده این‌بار با زاویه دید اعضای هیات داوران تلاش می‌کنند تا توانمندی‌های حرفه‌ای خود را به بوته داوری و ارزیابی بگذارند.
هرچند هرساله این جشنواره با رنگ و بوی رقابتی تلاش می‌کند تا شور و حال آثار حاضر در این جشنواره و هنرمندان را افزایش دهد؛ اما آنچه بیش از پیش سایه خود را بر این جشنواره گسترده است رفاقتی است که در کنار رقابت هنرمندان خودنمایی می کند.
داوری آری یا خیر؛ مساله این است!
یکی از مهمترین مسائلی که طی دو، سه سال اخیر از زبان کارشناسان، منتقدان و هنرمندان خبره و کارآزموده تئاتر کشورمان در ارتباط با جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر مطرح می‌شود؛ هم‌گرایی و تلاش این جشنواره برای رسیدن به استانداردهای جشنواره‌های بزرگ و بین‌المللی تئاتر در دنیاست.
یکی از مهمترین ویژگی‌ها و مختصات جشنواره‌های بزرگ و جریان‌ساز عرصه هنرهای نمایشی بین‌المللی در کشورهای صاحب تئاتر؛ عدم حضور و انتخاب بخشی به‌عنوان آثار برگزیده است. بر این اساس اتفاقی به نام داوری و برگزیده شدن تعدادی از هنرمندان نمی‌تواند در شکل حرفه‌ای جایگاه تعریف شده‌ای چه برای هنرمندان و چه برای مخاطبان در رویدادی که نام جشنواره و جشن هنرهای نمایشی را به خود دارد، داشته باشد.
گام مهم در مسیر استاندارسازی جشنواره تئاتر فجر
اتفاقی که از دوره گذشته یعنی در سی‌وهفتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر در صحبت‌های نادر برهانی‌مرند دبیر جشنواره مطرح بود و بنا بود تا در سی‌وهشتمین گام شاهد تحقق آن اتفاق باشیم به حذف بخش داوری جشنواره بازمی گشت؛ اما رویدادها و حوادثی که در دی‌ماه سال ۱۳۹۸ جامعه ایران را متأثر خود کرد؛ تاثیرش را بر جشنواره بین‌المللی سی‌وهشتم تئاتر فجر نیز گذاشت.
به همین سبب شاهد برخی از تغییرات از جمله حضور پررنگ بخش رقابتی در این دوره جشنواره بودیم؛ اما گام مهمی که برهانی‌مرند در راستای اجرایی کردن وعده‌های خود برای کم‌رنگ کردن فضای رقابتی و داوری آثار و تلاش برای پررنگ کردن مفهوم جشنواره برای این رویداد تئاتری کشورمان برداشت به تفکیک آثار بخش صحنه‌ای به دو بخش رقابتی و غیر رقابتی بازمی گردد.
به گونه‌ای که شاهد حضور هنرمندان نامدار و پرسابقه تئاتر کشورمان در بخش غیر رقابتی بودیم و میدان و عرصه رقابت بیشتر به حضور هنرمندان جوان و دیگر اعضای خانواده تئاتر که آثار خود را از استان‌ها و شهرستان‌های کشورمان میهمان این رویداد در پایتخت کشورمان کرده بودند، سپرده شده بود.
حال در شرایطی که تنها چند ساعت تا اختتامیه سی‌وهشتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر و معرفی برگزیدگان بخش‌های مختلف رقابتی این رویداد با آرای هیات داوران باقی مانده؛ با سرپرستان هیات داوران بخش‌های رقابتی این جشنواره همراه شدیم تا پیش از اعلام آرای قطعی آنها، رویکرد و نظر کلی‌شان را درباره کیفیت آثار حاضر در جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر جویا شویم.
در ادامه حاصل این گپ و گفت با نادر برهانی‌مرند دبیر سی‌وهشتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر؛ ابراهیم حقیقی سرپرست هیات داوران بخش مسابقه پوستر؛ دکتر مسعود دلخواه سرپرست هیات داوران بخش مسابقه صحنه‌ای؛ حسین مسافرآستانه سرپرست هیات داوران بخش مسابقه تئاتر خیابانی و فریدون محرابی از اعضای هیات داوران مسابقه رادیو تئاتر جشنواره تئاتر فجر از خاطر شما می گذرد.
اعمال تغییر ناگهانی آسیب زننده است
نادر برهانی‌مرند در گفت‌وگو با ایرنا با بیان آنکه تغییر مسیر و شیوه برگزاری جشنواره‌ای با عقبه سی‌وهفت ساله تئاتر فجر در یک گام و به شکل ناگهانی میسر نخواهد بود گفت: هرچند طی دو، سه سال اخیر بارها از زبان کارشناسان، منتقدان و هنرمندان شناخته‌شده کشورمان درباره حذف بخش رقابتی و تلاش برای رویدادی هم‌معنی و مترادف با رنگ و بوی اصلی جشنواره را شنیدیم؛ اما امسال بازهم از میان ۲۵۰ اثری که خود را برای بخش آثار صحنه‌ای کاندید کرده بودند بیش از سه چهارم عوامل آن آثار خواستار حضور در بخش رقابتی بودند و تنها عده محدودی از آثار حاضر متقاضی حضور در بخش غیررقابتی شدند.
وی با تاکید بر لزوم آسیب‌شناسی جشنواره خاطرنشان کرد: نباید از این نکته غافل شد که بعد از سی‌وهفت سال رقابت و هیجانی که بخش داوری جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر میان هنرمندان ایجاد کرده تغییر ناگهانی شیوه کلی برگزاری آن مثلا با حذف نگاه رقابتی در تمامی بخش‌ها نمی تواند حرکتی منطقی باشد.
گام اول؛ انتخاب و داوری با نگاه کیفی
دبیر سی‌وهشتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر تصریح کرد: نکته اصلی که در گفتگو با اعضای هیات داوران بخش‌های رقابتی جشنواره سی‌وهشتم مطرح کردیم تاکید بر انتخاب و داوری آثار با نگاه کیفی بود. آنگونه که پیش از برگزاری این جشنواره نیز تاکید کرده بودیم که تئاتر فجر در گام سی‌وهشتم خود با عبور از نگاه کمی‌گرایانه و محدود کردن پذیرش آثار تلاش می‌کند تا کیفی‌ترین، مؤثرترین و درخشان‌ترین آثار را برای حضور در بخش‌های مختلف انتخاب کند که همین مساله را اعضای هیات داوران نیز به‌عنوان مهمترین محور در امر داوری و انتخاب برگزیدگان بخش‌های مختلف مدنظر داشته‌اند که ثمره آنرا در مراسم اختتامیه خواهیم دید.
از بیگانگی تا توجه هنرمندان تئاتر به پوستر نمایش
ابراهیم حقیقی هنرمند پیشکسوت گرافیک و سرپرست هیات داوران بخش مسابقه و نمایشگاه پوستر سی‌وهشتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر نیز در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا گفت: خوب به خاطر دارم که طی دهه نخست برگزاری این جشنواره مفهومی به نام پوستر برای هنرمندان تئاتر دغدغه نبود. ولی با گسترش نگاه و اقبال هنرمندان تئاتر به دیگر هنرها شاهد باز شدن پای هنرمندان طراح و گرافیست به عرصه تئاتر بودیم.
وی ادامه داد: بعد از پشت سر گذاشتن یک دهه از تولید آثار تئاتری در کشورمان و در گام های یازدهم یا دوازدهم به بعد بود که شاهد بودیم هنرمندان تئاتر حاضر در جشنواره تئاتر فجر نسبت به مفهومی به نام اقلام تبلیغاتی مانند پوستر و بروشور برای اطلاع دهی بیشتر اثرشان و ارتباط‌گیری دقیق‌تر مخاطب با نمایش به سمت همکاری، تعامل و همراهی با هنرمندان گرافیست حرکت کردند.
جاماندن پوستر آثار سینمایی در قیاس با هنر تئاتر
حقیقی با بیان آنکه خوشبختانه با وجود فراز و فرودهای مختلف در حوزه طراحی پوستر در هنر نمایش ایران؛ طی یک دهه اخیر شاهد ارتباط تنگاتنگ هنرمندان تئاتر با هنرمندان عرصه گرافیک برای توسعه هرچه بیشتر مفهوم و اقلام تصویری مانند پوستر و بروشور هستیم یادآور شد: طی چند سال اخیر به‌وضوح می‌توان بر این مسئله تاکید کرد که جریان طراحی پوستر در حوزه تئاتر نه‌تنها با خلاقیت فراوانی توأم بود که تلاش کرده تا بازتاب دهنده نگاه هنرمندانه طراح و در آن روی سکه، هنرمندان تولیدکننده اثر نمایشی باشد.
طی چند سال اخیر هرچقدر پوسترهای سینمایی حرکت معکوس را طی کرده‌اند و از نگاه خلاق و هنرمندانه دور شده‌اند؛ اما در حوزه تئاتر شاهد شکوفایی، خلاقیت و نوآوری‌های کم‌نظیری بودیم که برخی از مهمترین آنها را در خلال آثار حاضر در مسابقه پوستر سی‌وهشتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر شاهد هستیم.
بلوغ، پختگی و حرکت رو به جلو در طراحی پوستر
به گفته حقیقی، پوستر نخستین مواجهه مخاطب با اثر هنری است که تلاش می‌کند تا زمینه‌های برقراری ارتباط و همذات‌پنداری مخاطب با اثر هنری مانند تئاتر را فراهم آورد. امسال نیز در بخش مسابقه پوستر نه‌تنها با آثار متعدد و خلاقانه‌ای از سوی هنرمندان مواجه بودیم که ارسال آثار پوستر از تمامی استان‌ها و شهرستان‌ها نشان‌دهنده بلوغ، پختگی و حرکت رو به جلوی اهمیت و جایگاه پوستر در تولید هنر نمایشی هستیم.
وی افزود: البته دراین‌میان بیشترین خلاقیت و نوآوری را بین هنرمندان استانی و شهرستانی شاهد بودیم که این خود نوید دهنده فراگیری مفهوم اهمیت پوستر در هنر تئاتر کشورمان است.
ویژگی جشنواره؛ نبود آثار متوسط و ضعیف
دکتر مسعود دلخواه کارگردان، مدرس دانشگاه، مترجم و منتقد هنری به‌عنوان سرپرست هیات داوران بخش مسابقه صحنه سی‌وهشتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا با ابراز خشنودی از نگاه کیفی‌گرایانه دبیر جشنواره تئاتر فجر فارغ از کمی‌گرایی در انتخاب بهترین آثار برای حضور در جشنواره گفت: آنچه که نکته مهم و بارز آثار حاضر در بخش صحنه‌ای جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر در گام سی‌وهشتم شناخته می شود عدم وجود کارهای ضعیف و متوسط بود. آنگونه که قاطبه آثار در این عرصه آثاری متوسطِ رو به بالا، خوب و عالی به شمار می‌رفتند.
به همین سبب کار داوری آثار بخش مسابقه صحنه سی‌وهشتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر با سختی‌ها، وسواس و آرای نزدیک اعضای هیات داوران همراه بود. می‌توان به‌وضوح گفت که داوری آثار صحنه‌ای این دوره برای اعضای هیات داوران با چالش‌هایی سخت و توامان شیرین با توجه به کیفیت بالای آثار در ارتباط بود.
فاصله تئاتر تهران و استان‌ها از بین رفته
به گفته دلخواه نکته دیگر و حائز اهمیت آنکه، آثار حاضر در بخش مسابقه صحنه جشنواره تئاتر فجر این مساله را به‌وضوح ثابت کرده که فاصله میان تئاتر تهران و استان‌ها از بین رفته و در مواردی تئاتر استان‌ها و شهرستان‌های کشورمان به دلیل کمبود امکانات موجود در آن مناطق نسبت به پایتخت؛ خلاقانه‌تر، نوآورانه‌تر و با جذابیت‌های بیشتری همراه است که این خود، فراگیری و رشد و توسعه هنر تئاتر در کشورمان را به‌وضوح نشان می‌دهد.
به گفته این عضو هیات داوران بخش مسابقه صحنه‌ای سی‌وهشتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر؛ ویژگی‌های منحصربه‌فرد هر یک از آثار کار داوری را سخت کرده بود؛ اما تلاش کردیم تا با دقت در تمامی مؤلفه‌های تولید اثر تئاتری مانند بازیگری، کارگردانی و نمایشنامه‌نویسی؛ عادلانه‌ترین و حرفه‌ای‌ترین تصمیم را برای معرفی نفرات برگزیده بگیریم.
دست بالای هنرمندان نمایش خیابانی در فراگیری تئاتر در جامعه
حسین مسافرآستانه کارگردان؛ بازیگر و سرپرست هیات داوران بخش مسابقه تئاتر خیابانی سی‌وهشتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر در گفت‌وگو با ایرنا گفت: تنوع موضوع، گستردگی نگاه و خلاقیت بی‌حدوحصر هنرمندان تئاتر خیابانی حاضر در جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر ثابت کرد که این گونه نمایشی چه در فراگیری هنر تئاتر در جامعه و چه در جذب و استقبال عموم مخاطبان به این هنر می‌تواند دست بالایی در کشورمان داشته باشد.
هرچند به شخصه با واژه نمایش خیابانی موافق نیستم! و احساس می‌کنم که بهترین نام برای فعالیت هنرمندان این عرصه به تئاتر خارج از صحنه یا تئاتر در فضای باز برمی‌گردد، اما تنوع و گستردگی موضوعی در بین آثار حاضر در بخش نمایش‌های خارج از صحنه جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر که از گونه نمایش‌های آیینی و سنتی تا نگاهی مدرن و فرم‌گرا را در قالب اجراها بازتاب می داد از مهمترین ویژگی‌های این دوره جشنواره بود.
درخشش هنرمندان جوان و دغدغه‌مند نمایش خیابانی
به گفته مسافرآستانه؛ حضور بخش نمایش‌های خارج از صحنه در مهمترین جشنواره‌های تئاتر کشورمان و اختصاص جشنواره‌ای بین‌المللی مختص این گونه نمایشی - جشنواره بین‌المللی نمایش خیابانی مریوان - در ارتقاء سطح کیفی، تنوع موضوعی و گسترش دامنه خلاقیت هنرمندان این گونه نمایشی نقشی بی‌بدیل را ایفا کرد که ثمره آن را میان آثار حاضر در بخش نمایش‌های خارج از صحنه جشنواره تئاتر فجر شاهد بودیم.
وی تصریح کرد: می‌توان بر این مسئله تاکید کرد که کار داوری در این حوزه با توجه به گستره نگاه هنرمندان جوان و دغدغه‌مند از یک‌سو و ازسوی دیگر تلاش برای بهره‌مندی از زبانی نو در تولید آثار نمایشی برای جذب بیشترین دامنه مخاطبان از مهمترین مؤلفه‌هایی بود که در کنار تاکید بر نگاه کیفی‌گرایانه؛ مدنظر اعضای هیات داوران در این بخش قرار داشت.
رادیو تئاتر؛ رسانه‌ای جدید در عرصه هنر نمایش است
فریدون محرابی بازیگر و کارگردان نمایش رادیویی و صحنه‌ای و یکی از اعضای هیات داوران بخش رادیو تئاتر سی‌وهشتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر در گفت‌وگو با ایرنا گفت: یکی از مهمترین مؤلفه‌ها در مواجهه مخاطب با رادیو تئاتر رسیدن به معنای دقیق این گونه جدید هنری است.
نمایش رادیویی بهره‌مندی از عنصر صدا برای تصویرسازی نمایشنامه است که نهایت خلاقیت هنرمندان را می‌طلبد؛ اما در رادیو تئاتر هنرمندان علاوه بر استفاده کردن از عنصر شنیداری از دیگر عناصر بصری تئاتر مانند نور، طراحی صحنه، طراحی لباس و اکسسوار برای ارتباط گیری هرچه بیشتر مخاطب و نزدیک شدن به مفهوم صحنه‌ای تئاتر بهره می‌برند.
لزوم آموزش و آشنایی بیشتر با رادیو تئاتر
محرابی با تاکید بر آنکه رادیو تئاتر جهانی متفاوت از نمایش رادیویی و نمایش صحنه‌ای است تصریح کرد: رادیو تئاتر شیوه‌ای نوین و مدرن در قالب تولید آثار نمایشی است که همسو با جهان در ایران نیز طی چند سال اخیر توانسته ردپایی از خود به جا بگذارد. اما نکته اصلی آنست که هنوز میان فعالان و تولیدکنندگان رادیو تئاتر بیشتر شاهد حرکت آنها به سمت تولید نمایش رادیویی و یا در آن روی سکه تاکید بر عناصر نمایش صحنه ای هستیم. درحالی‌که رادیو تئاتر تلفیقی از این دو عنصر با نگاه خلاقانه و رویکردی مجزا است.
به همین سبب اعتقاد دارم تا شکل‌گیری جریان دقیق رادیو تئاتر در قالب شیوه تولیدات نمایشی کشورمان با بهره‌مندی از رسانه‌های مختلف دیگر مانند رادیو و عناصر صوتی، هنوز این گونه نمایشی در مرحله آزمون و خطا به سر می‌برد و البته بیشترین خطاها به عدم آموزش صحیح بازمی‌گردد.
به گفته این عضو هیات داوران مسابقه رادیو تئاتر سی‌وهشتمین جشنواره بین المللی تئاتر فجر؛ هرچند آثار هنرمندان این عرصه دارای خلاقیت بالایی هستند اما به دلیل کمبود شناخت نسبت به این‌گونه نوین نمایشی، برخی آثار با آسیب هایی مواجه است که بی‌تردید با کسب دانش و تجربه بیشتر، آن آسیب‌ها قابل رفع و ارتقا خواهد بود.
سی‌وهشتمین جشنواره بین المللی تئاتر فجر به دبیری نادر برهانی مرند از روز پنجشنبه ۱۰ بهمن آغاز شده و شامگاه ۲۱ بهمن به کار خود پایان می دهد. فراخوان این دوره از جشنواره تیرماه سال جاری منتشر شد که در متن آن آثار را در بخش های صحنه‌ای، نمایش‌های خیابانی، دیگرگونه‌های اجرایی، تئاتر ملل، مسابقه نمایشنامه‌نویسی، مسابقه و نمایشگاه عکس و پوستر تئاتر، کارگاه‌ها و نشست‌های تخصصی و بخش به علاوه فجر به صورت رقابتی و غیررقابتی به صورت تفکیک شده پذیرفت.
بر همین اساس آثار پذیرفته شده در بخش پوستر و عکس تئاتر در نمایشگاه لحظه قطعی از ۵ تا ۱۵ بهمن سال جاری در خانه هنرمندان ایران برپا و ۵۹ عکس از ۴۹ عکاس و ۶۰ پوستر از ۳۵ طراح به نمایش گذاشته شده است.
بعد از حواشی انصراف ها نیز از ۳۰ اثر بخش رقابتی ۲۲ نمایش و از ۲۷ اثر بخش غیررقابتی ۱۵ اجرا در جشنواره حضور دارند. همچنین از هفت اثر بخش بین الملل شش اثر اجرا خواهند کرد.
در این میان دو اثر سردار پرچم دار و #همه همدردیم به بخش های نمایش های خیابانی و دیگرگونه های اجرایی و در بخش رادیو نمایش نیز یک اثر با عنوان سردار عشق به ۱۰ نمایش قبلی اضافه شده است که این سه نمایش جدید به گرامیداشت سردار شهید قاسم سلیمانی و جانباختگان سانحه هوایی (سقوط هواپیمای ایران- اوکراین) اختصاص دارد.