از زمان قدرت یابی «ولادیمیر پوتین» در روسیه به علت در پـیش‌گـرفتن رویکـرد اوراسیایی در سیاست خارجی این کشور، منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا در سیاست خـارجی روسـیه اهمیت مضاعف پیدا کرده است. از این زمان روسیه تلاش کرده تا ضمن گسترش رابطـه بـا کشورهایی چون ایران، ترکیه و حتی رژیم صهیونیستی، گسترش رابطه با کشورهایی کـه درگذشـته جزء حوزه نفوذ اتحاد جماهیر شوروی بودند یعنی مصر، عراق، سوریه، یمن را نیز در دسـتور کـار قـرار دهد تا از این راه بتواند، جایگاه خویش به عنوان یک قدرت بزرگ را بازیابد. در معادلات جدید خاورمیانه، روسیه تلاش می‌کنند تا به ایفای نقش جدی بپردازد و سهم خود را از این تحولات بگیرد و نشان دهد که خارج از اراده روسـیه معادلـه‌ای شـکل نخواهـد گرفت.
قدرت‌یابی روسیه در منطقه خاورمیانه
نقش روسیه در منطقه خاورمیانه بسیار پر رنگ شده است. پوتین در تمام کنفرانس‌ها و نشست‌هایی که درباره بحران‌های منطقه برگزار می‌شود، نقش دارد. روسیه در تحولات سوریه نقشی مهم را بازی می‌کند و در این کشور دارای پایگاه است. روس‌ها در سوریه به راحتی با نظام این کشور و مخالفان آن تعامل دارند. در بحران لیبی در آفریقا هم روس‌ها تلاش می‌کنند برای حل تنش میان طرف‌های درگیر نقش آفرینی کنند. آنها به راحتی با «خلیفه حفتر» فرمانده نیروهای موسوم به ارتش ملی لیبی که کنترل شرق این کشور را برعهده دارد و «فایز السراج» رئیس دولت وفاق ملی روابط برقرار می‌کنند. در تنش میان رژیم صهیونیستی و فلسطین هم روسیه با «محمود عباس» رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین و «بنیامین نتانیاهو» نخست وزیر رژیم صهیونیستی در تعامل است.
روزنامه «الشرق الاوسط» عربستان در این زمینه نوشت، دخالت نظامی روسیه در سوریه در روز ۳۰ سپتامبر سال ۲۰۱۵ میلادی آغاز نوعی تغییر در نقش روسیه در منطقه خاورمیانه بود. به دنبال این رویداد نقش روسیه در تحولات منطقه پر رنگ شد و روسیه توانست زمام امور را در منطقه به ویژه در پرونده سوریه به دست گیرد. مسکو توانست یک تغییر ریشه در معادلات سوریه ایجاد کند که تاثیر گسترده‌ای در سوریه و سراسر منطقه داشته باشد. در تحولات اخیر لیبی نیز روسیه با ترکیه به تفاهم رسید و این کشور در ۱۳ ژانویه گذشته میزبان مذاکرات میان هیات های لیبی هوادار فایز السراج و خلیفه حفتر بود و از این طریق روسیه به عنوان یک کنشگر بین المللی تاثیر گذار با قدرت در معادله لیبی وارد شود. روسیه روابط راهبردی را با کشورهای منطقه برقرار کرده است.
این کشور با ایران، عربستان، مصر، ترکیه، الجزایر، مغرب دارای روابط است. روسیه همواره بر احترام به حق مشروع مردم فلسطین تاکید می‌کند. ارتباط امنیت ملی روسیه با مفهوم فراگیر آن در ابعاد اقتصادی و امنیتی با منطقه خاورمیانه سبب شده است برقراری روابط با کشورهای منطقه در راهبرد روسیه اولویت روز افزونی داشته باشد. مسکو معتقد است که امنیت ملی آن با امنیت و ثبات منطقه و نابودی تروریسم در سوریه، لیبی و سراسر منطقه در ارتباط است. آشفتگی در سیاست آمریکا درباره منطقه در دوران «دونالد ترامپ» رئیس جمهوری آمریکا سبب شده است روسیه فرصت تحرک بهتری در منطقه داشته باشد. این موضوع با اشفتگی‌هایی در کشورهای اروپایی که در نتیجه خروج انگلیس از اتحادیه اروپا و اختلاف کشورهای اروپایی درباره موضوع مهاجرت و پناه جویان همزمان شده است. در نتیجه این آشفتگی‌ها خلایی ایجاد شده و مسکو توانسته است زمام امور را در بسیاری از مسائل منطقه به دست گیرد و آمریکا و دیگر قدرت‌ها را در منطقه خاورمیانه به چالش کشد و منافع خود را پیش برد.
روزنامه القدس العربی نیز نوشت، می توان گفت که مسائلی مانند جنگ علیه تروریسم، رسیدن به آب‌های گرم، برقراری روابط نظامی با هدف جلوگیری از گسترش ناتو و آمریکا در مرزهای روسیه، تامین منافع اقتصادی روسیه و هماهنگی با کشورهای منطقه درباره صادرات نفت و گاز و بازاریابی برای سلاح‌ها و محصولات کشاورزی روسیه و گسترش منافع شرکت های روسیه از جمله اهداف مسکو در منطقه است.
روسیه و برگهای برنده ژئوپلتیک در خاورمیانه
به نوشته روزنامه الکترونیکی «رای الیوم»، جهان عرب از مکان‌های رهبردی در جهان است که به کنترل درآوردن آن زمینه به کنترل در آوردن سراسر جهان را فراهم می‌کند. این منطقه گذرگاهی تاریخی برای منطقه غرب آسیا و اوراسیا می‌باشد و کشوری که می‌خواهد زمام امور را در مرکز اوراسیا داشته باشد نخست باید جایگاه خود را در جهان عرب تقویت سازد. جایگاه ژئوپلتیک ایران و ترکیه برای آمریکا و روسیه مهم است. جهان عرب هم دارای کلیدهای اساسی رقابت ژئوپلتیک میان آمریکا و روسیه است. کشورهای عربی در سواحل تنگه های مهمی نظیر هرمز، باب المندب و کانال سوئز قرار دارند که حلقه های اتصال اروپای شرقی با جهان عرب را تشکیل می‌دهند. این تنگه‌ها به دلیل نقش سرنوشت سازی که در وضعیت ژئوپلتیک و حرکت دریانوردی جهان عرب دارند سبب ارتباط قاره‌ها به یکدیگر می شوند و در تجارت جهانی میان این قاره ها نقش اساسی را بازی می‌کنند. این موقعیت سبب شده است که جهان عرب به مرکز رقابت قدرت‌های بزرگ تبدیل شود.
جهان عرب برای روسیه از اهمیت ژئوپلتیک برخوردار است. این منطقه دارای جایگاه برجسته‌ای در راهبرد اوراسیایی روسیه است. از این رو، روسیه تنها به مرزهای جغرافیایی سوریه بسنده نکرده است. روسیه خود را در جایگاه دفاع از مفاهیم و اصولی می‌بیند که از نفوذ این کشور در منطقه خاورمیانه و جهان عرب دفاع می کند. مسائلی مانند حمایت و استفاده از گذرگاه‌های آبی و خشکی این منطقه سبب است که روسیه حضور و قدرت خود را در موازنه جهانی حفظ کند. این کشور بیشتر سیاست‌های خود را در منطقه خاورمیانه و اطراف دریای سرخ با نگاه به صادرات روسیه از طریق این مناطق تنظیم می‌کند. مسائل دینی، حمایت از صادارات روسیه در این مناطق، حمایت از منابع نفتی و مسائل اقتصادی راهبرد جدید روسیه در این مناطق را شکل می‌دهند.
ترکیه دارای اهمیت راهبردی برای آمریکا و ناتو است. جایگاه متمایز ترکیه در راهبرد آمریکا تنها به دلیل مسائل ایدئولوژیک نیست، بلکه به دلیل مسائل ژئوپلتیک و قرار گرفتن ترکیه در مرکز اوراسیا است. آمریکا این منطقه را برای به کنترل درآوردن جهان یک موضوع اساسی می‌داند. زیرا آمریکا با حضور در این منطقه می‌تواند مانع از گسترش حضور روسیه در آب‌های منطقه‌ای شود. ترکیه یکی از کلیدهای اساسی برای درک سیاست خارجی آمریکا در منطقه خاورمیانه است. این موضوع تنها به دلیل جایگاه ژئوپلتیک ترکیه نیست.
برای اینکه برنامه‌های روسیه برای حضور در آب‌های گرم و تامین امنیت خطوط انتقال گاز عملی شود روسیه باید برای تشکیل یک محور ژئوپلتیک تلاش می‌کرد. این محور زمینه را برای حضور روسیه در آب‌های گرم و همچنین خلیج فارس فراهم می‌کند. هنوز هم روسیه برای رسیدن به این هدف ژئوپلتیک تلاش می‌کند. جایگاه ژئوپلتیک ایران در منطقه خاورمیانه اقتضا می‌کند که روسیه با ایران دارای ارتباط باشد و از جایگاه ایران برای رقابت با آمریکا استفاده کند.
مخالفت ایران با سیاست های آمریکا در این زمینه تاثیر گذار است. مسکو تلاش می‌کند از جایگاه ایران در چارچوب تنش با واشنگتن استفاده کند. روسیه به ایران به عنوان یک رقیب نگاه نمی‌کند بلکه به عنوان یک شریک و همپیمان راهبردی نگاه می‌کند که با کمک آن می‌تواند با گسترش نفوذ منطقه‌ای و بین‌المللی خود قدرت آمریکا را به چالش بکشد. در این راهبرد شکل‌دهی به نظام چند قطبی به عنوان یک اصل مطرح است که ایران و روسیه از طریق کاهش حضور آمریکا در منطقه و تضعیف ناتو و تشکیل یک ائتلاف سیاسی و نظامی تلاش می‌کنند.