تا همین یک ماه پیش کسی فکرش را نمی‌کرد که ماسک‌های ساده و دستکش‌های یکبار مصرف پلاستیکی روزی به کالای نایاب در بازار کشور تبدیل شود. به این دو کالا باید الکل و ژل‌های ضد عفونی کننده را هم بیفزاییم که این روزها دست‌نیافتنی شده‌اند.
کافی است که سری به داروخانه‌ها و فروشگاه‌های تجهیزات پزشکی در شهرهای مختلف مازندران بزنیم تا خلاف اظهارنظرهای برخی مسئولان در مورد تأمین کالاهای بهداشتی مورد نیاز این روزها اثبات شود. ماسک و دستکش و محلول ضد عفونی را تقریبا در هیچ کدام از داروخانه‌های مرکز مازندران نمی‌توان یک جا یافت. بعضی داروخانه‌ها با نصب یک کاغذ روی در ورودی با این متن که «ماسک، دستکش و ضد عفونی کننده نداریم» خیال خودشان را بابت پاسخگویی به شهروندان راحت کرده‌اند و برخی داروخانه‌ها و فروشگاه‌های تجهیزات پزشکی هم یکی از این محصولات را در تعداد محدود دارند و عرضه می‌کنند؛ البته با قیمت خیلی بالاتر نسبت به یکی دو هفته گذشته.
برای بررسی وضعیت بازار این محصولات در مازندران، علاوه بر پیگیری تلفنی از برخی شهروندان در شهرهای مختلف استان، گشتی در شهر ساری و پیگیری برای خرید این محصولات را در کنار شهروندان از نخستین ساعات کار بازار در روز شنبه ۱۰ اسفند آغاز می‌کنم.
زیر پوستِ شهر
خیابان قارن ساری یکی از پرترددترین خیابان‌های مرکز مازندران است که چند داروخانه و فروشگاه تجهیزات پزشکی در آن قرار دارد. ساعت حدود ۸ و ۳۰ دقیقه است و مغازه‌ها و داروخانه‌ها کم‌کم باز می‌شوند. به نظر می‌رسد تعداد افرادی که با ماسک در شهر دیده می‌شوند نسبت به چند روز قبل کمتر شده است. احتمالا دلیل این کاهش استفاده از ماسک، کم شدن آن در بازار و در دسترس نبودن آن است. از یکی دو روز قبل زمزمه‌هایی در برخی رسانه‌ها مبنی بر برنامه‌ریزی برای توزیع ماسک و دستکش و محلول ضد عفونی کننده در سراسر کشور شنیده شده است، اما خروجی این شنیده‌ها هنوز در بازار صفر است.
یکی از داروخانه‌های قدیمی ساری که حدود ۵۰ سال است محصولات بهداشتی و دارویی را به شهروندان این استان عرضه می‌کند نخستین جایی است که برای تهیه ماسک و دستکش به آن مرجعه می‌کنم. با نصب یک کاغذ روی در خیال من و سایر شهروندان را راحت کرده است: «ماسک ساده و فیلتردار و ژل دست تمـــــــــــــــــــــام شد»؛ وارد داروخانه می‌شوم و می‌پرسم که چه زمانی می‌توانم برای تهیه این محصولات مراجعه کنم؟ پاسخ قابل پیش‌بینی است: «این چیزها را همان روز اول تمام کردیم و دیگر نیاوردیم. نمی‌دانیم چه زمانی می‌آورند. چیزی به ما نگفتند. باید بگردید و پیدا کنید. من هم نمی‌دانم کجا دارند.»
همراه من در همین ساعت از صبح چند شهروند دیگر نیز پیگیر تهیه این سه قلم کالا هستند. داروخانه دیگری در همین خیابان ساری تازه کرکره‌ها را بالا کشیده و روز کاری را آغاز کرده؛ منتظر می‌مانم تا مسئول فروش بخش محصولات بهداشتی پشت کانتر قرار بگیرد. خانم جوانی پیش از من برای تهیه محلول ضد عفونی کننده مراجعه کرده و بعد از شنیدن پاسخ منفی از داروخانه خارج می‌شود. پیگیری من برای دریافت دستکش و ماسک هم با این پاسخ مواجه می‌شود: «دستکش نخی داریم، ماسک هم نداریم. محلول ضد عفونی‌کننده ۳۰ میلی‌لیتر داریم، ۲۰ هزار تومان»
خانم مسنی که تازه وارد داروخانه شده رو به من می‌گوید: «عجیب نیست اینجا ماسک و دستکش پیدا نکنی. بچه‌ام در بیمارستان کار می‌کند و امکانات ندارد.»
مجاز به فروش ماسک نیستیم
چند قدم دورتر یک داروخانه دیگر هم تازه روز کاری را آغاز کرده است. پیگیری برای تهیه دستکش در این داروخانه به نتیجه می‌رسد. متصدی فروش داروخانه یک کارتن پشت کانتر را نشان می‌دهد و می‌گوید: «دستکش پلاستیکی داریم. یک بسته ۱۰ تایی پنج هزار تومان. قبلا بیشتر داشتیم. اما برخی شهروندان همان روزهای اول هجوم آوردند و کارتنی خریدند و تمام شد. الان هم همین یک بسته مانده که در بسته‌های ۱۰ تایی آماده کردیم و می‌فروشیم تا به افراد بیشتری برسد.»
یک بسته دستکش تهیه می‌کنم و درباره ماسک و محلول می‌پرسم. می‌گوید: «مجاز به فروش ماسک نیستیم. باید از مراکز دولتی تهیه کنید. سهمیه‌ای است. محلول هم نداریم. فقط پد الکلی داریم.» خانم میانسالی که این حرف‌ها را می‌شنود و از تهیه این ماسک و محلول ناامید شده، پیش از این که از داروخانه خارج شود می‌گوید: «اگر ماسک و دستکش و محلول به دست‌تان رسید به تعداد کمتر بفروشید تا همه بتوانند تهیه کنند. ما اصلا نتوانستیم پیدا کنیم.»
پس از پیشنهاد فروشنده این داروخانه مبنی بر عرضه ماسک و دستکش در مراکز دولتی، به مرکز بهداشت ساری مراجعه می‌کنم. اما آن‌جا هم خبری از این محصولات نیست و می‌گویند: «نداریم.»
تمام شد، نیاوردیم
مقصد بعدی یکی از داروخانه‌های شبانه‌روزی ساری است. داروخانه‌ای پررفت‌وآمد که این روزها ورود به آن در برخی ساعات به دلیل تعداد بالای مراجعه‌کنندگان ترس از احتمال ابتلا به این ویروس مرموز را ممکن است ایجاد کند. پاسخ یکی از کارکنان این داروخانه به درخواست ماسک و دستکش فرقی با سایر داروخانه‌ها ندارد: «هیچ کدام را نداریم. محلول هم نداریم. همه چیز همان روز اول تمام شد و دیگر نیاوردیم.»
خیابان امیر مازندرانی در ساری بیشترین فروشگاه‌های تجهیزات پزشکی این شهر را دارد و به نوعی بازار اصلی تجهیزات پزشکی مرکز استان محسوب می‌شود. چندین داروخانه هم در این خیابان فعال هستند. پزشک داروخانه ماسک به صورت و دستکش به دست در حال تحویل چند دارو به مشتری است. از او درباره دستکش و و ماسک و محلول می‌پرسم. می‌گوید: «نداریم. همان روزهای اول هر چه در انبار داشتیم تمام شد. به ما گفتند خودمان توزیع می‌کنیم. اما خبری نشد. اصلاً توزیع نشد که داشته باشیم. ما هم خسته شدیم از بس روزانه به صدها نفر گفتیم این کالاها را نداریم.» هنوز پاسخ‌اش به من تمام نشده که سه مراجعه‌کننده دیگر از او همین کالاها را می‌خواهند.
یکی دیگر از داروخانه‌های این خیابان نیز شرایط مشابهی دارد. فروشنده این داروخانه می‌گوید این محصولات در این داروخانه موجود بود، اما دیروز تمام شد. چند قدم آن‌طرف‌تر داروخانه دیگری هم هست که رفت‌وآمدها به آن سریع انجام می‌شود. از دور می‌توان تشخیص داد که شهروندان بلافاصله پس از ورود با پاسخ منفی مواجه می‌شوند و برمی‌گردند. وارد داروخانه می‌شوم و بی آن که اسمی از ماسک و دستکش و محلول بیاورم می‌گویم: «تمام شد؟» به نشانه تایید سری تکان می‌دهد و از پشت ماسک به من و یه مراجعه کننده دیگر می‌گوید: «به فروشگاه تجهیزات پزشکی کنار داروخانه سر بزنید، شاید داشته باشد.»
پرواز قیمت‌ها
فروشنده واحد کناری این داروخانه مشغول بسته‌بندی دستکش‌های پلاستیکی است. شهروندی همراه من وارد فروشگاهش شده و پیگیر خرید ماسک می‌شود. فروشنده یک ماسک فیلتردار را روی میز می‌گذارد و می‌گوید: «همین ماسک را داریم. ماسک ساده در بازار نیست. همین ماسک هم الان شده ۲۷ هزار تومان.»
وقتی با اعتراض خانم شهروند مواجه می‌شود اظهار می‌کند: «تقصیر ما که نیست مادرِ من! به ما گران می‌فروشند، ما هم ناچاریم گران بفروشیم. همین هم در بازار پیدا نمی‌شود.» در نهایت شهروند چاره‌ای جز خرید با همین قیمت ندارد و مبلغ را می‌پردازد تا با ماسک به آرامش روانی بیشتری برسد.
از فروشنده در حالی که همچنان مشغول بسته‌بندی دستکش‌هاست می‌پرسم فکر می‌کند بازار این سه کالا چه زمانی عادی می‌شود؟ پاسخ می‌دهد: «بیش از یک هفته است که می‌گویند به زودی این محصولات را به بازار تزریق می‌کنیم. اما خبری نیست. ما هم مثل شما بی‌خبریم. مردم فکر می‌کنند ما داریم کلاهبرداری می‌کنیم. نمی‌دانند ماسک ۴۰۰ تومانی را الان اگر پیدا شود و به ما بدهند کمتر از ۳ هزار تومان نمی‌توانیم تهیه کنیم. یک بسته دستکش پلاستیکی صد تایی که ۱۶ هزار تومان می‌خریدیم را دیروز ۲۸ هزار تومان خریدم و امروز قیمت خرید برای ما به ۳۵ هزار تومان رسیده است.»
سرنگ، چاشنیِ دستکش
او معتقد است که این ماسک‌ها در برخی انبارها وجود دارد، اما به خاطر برخی مسائل مالی بین شرکت‌های پخش و دانشگاه‌های علوم پزشکی عرضه نمی‌شود. این فعال بازار تجهیزات پزشکی به یک موضوع عجیب دیگر نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: «بعضی شرکت‌های پخش این روزها محصولاتی که در انبارشان مانده را همراه با ماسک و دستکش می‌فروشند. مثلا شرط گذاشتند که اگر دستکش می‌خواهم باید به ازای ۳۰ کارتن دستکش، ۱۵ کارتن سرنگ هم بخرم. ناچار شدم برای این که دستکش داشته باشم و عرضه کنم، ۱۵ کارتن سرنگ بخرم. وقتی هم می‌گویم این سرنگ‌ها را چطور باید بفروشم می‌گویند دستکش را طوری بفروش که پول سرنگ را هم در بیاوری!»
یک فعال بازار تجهیزات پزشکی که در مکان دیگری فروشگاه کوچکی دارد درباره عرضه ماسک با قیمت کمتر می‌گوید: «ماسک‌های فیلتردار را در برخی فروشگاه‌های ابزار یراق یا تجهیزات کشاورزی هم می‌توان یافت. برخی فروشگاه‌های معتبر، بنا بر نفوذ و روابطی که دارند تعداد کمی از این ماسک‌ها برای عرضه می‌آورند که معمولا هم زود تمام می‌شود.»
شرایط بازار تجهیزات پزشکی در مازندران و سراسر کشور متأثر از این ویروس کوچک چینی است و تخلفات پشت پرده زیادی رخ می‌دهد که خروجی آن‌ها فشار به مردم و تهدید سلامت روان و جسم آن‌هاست. قیمت الکل، محلول‌های ضد عفونی کننده، ماسک و دستکش در کمتر از دو هفته چند برابر شده و نظارتی هم بر این بازار آشفته وجود ندارد. البته یکی از فروشندگان تجهیزات پزشکی در فروشگاهی دیگر خبر از پایان احتمالی این کمبود مایحتاج بهداشتی در بازار می‌دهد و اظهار می‌کند: «گفته شده که امروز این وضعیت پایان می‌یابد و حتی شاید این محصولات به صورت رایگان در اختیار شهروندان قرار گیرد.»
این موضوع را یکی دیگر از فروشندگان تجهیزات پزشکی در خیابان امیر مازندرانی ساری نیز عنوان می‌کند و می‌گوید: «گفتند که امروز قرار است در شهرها این محصولات توزیع شود و در اختیار مراکز عرضه قرار بگیرد. حتی شنیدیم که در میادین مرکزی برخی شهرها قرار است به طور رایگان به شهروندان عرضه شود.»
البته ساز و کار عرضه مشخص نیست و اگر واقعیت داشته باشد معلوم نیست که چه برنامه‌ای برای جلوگیری و کنترل هجوم آوردن شهروندان به این مراکز عرضه در نظر گرفته شده است.
قیمت نجومی الکل
از همین فروشنده پیگیر تهیه محلول ضد عفونی کننده می‌شوم. محلول ندارد، اما پیشنهاد خرید الکل را مطرح می‌کند؛ یک شیشه متوسط ۳۵ هزار تومان! خود فروشنده می‌گوید: «اگر نیازتان ضروری است تهیه کنید. وگرنه خودم حاضر نیستم با این قیمت این مقدار الکل بخرم. برای الکلی که ۸ هزار تومان می‌خریدیم امروز باید ۲۸ هزار تومان بپردازیم.»
در همسایگی این فروشگاه، یک واحد مشابه دیگر وجود دارد که سه شهروند در حال خرید ماسک‌های ۳۰ هزار تومانی از آن هستند. فروشنده در حال راهنمایی آن‌هاست که برای بیشتر مصرف کردن ماسک می‌توانند پس از ۱۲ ساعت آن را در الکل قرار دهد و بگذارد تا خشک شود و بار دیگر استفاده کند. این را هم اضافه می‌کند که «البته باید ۳۰ هزار تومان الکل صرف این کار شود.»
شهروند خریدار ماسک می‌گوید: «۱۰ جا رفتم تا بتوانم ماسک پیدا کنم. آن‌ها که بیماران تنفسی دارند این روزها چه کار می‌کنند؟»
محلول ضد عفونی‌کننده در این فروشگاه هم نیاز نیست. به گفته این فروشنده تجهیزات پزشکی از چهارشنبه هفته گذشته منتظر هستند که محلول ضد عفونی کننده وارد بازار شود، اما خبری نیست. اما به جای محلول، دو قوطی کوچک ۴۰ میلی‌لیتر ژل الکل نشان می‌دهد که هر کدام ۲۵ هزار تومان قیمتگذاری شده‌اند.
این وضعیت را در سایر شهرهای استان هم می‌توان به همین شکل دید. داروخانه‌ای در خیابان فردوسی نوشهر یک شیشه کوچک الکل که تا چند روز پیش ۵ هزار تومان قیمت داشت این روزها ۱۵ هزار تومان می‌فروشد.
تماس با یکی از شهروندان در شهرستان نور نیز تایید می‌کند که شرایط در این منطقه نیز با ساری تفاوتی ندارد و بیشتر داروخانه‌ها روی درهای ورودی نوشته‌اند «ماسک و دستکش و محلول ضد عفونی کننده نداریم.»
توزیع سهمیه‌ای ژل ضد عفونی کننده
پیگیری‌ها نشان می‌دهد که شرایط در سراسر این استان که درگیری تقریبا پررنگی با کرونا دارد یکسان است. با تکنیسین فنی یکی از داروخانه‌های بابل تماس می‌گیرم تا پیگیر وضعیت تأمین تجهیزات در این شهر شوم. اظهارات او هم تایید می‌کند که شرایط بابل نیز با سایر شهرهای استان یکسان است. می‌گوید: «از سه‌شنبه هفته قبل تا امروز بارها سفارش این محصولات را دادیم، اما شرکت‌های پخش یا نفرستادند یا می‌گویند گران است. پنجشنبه گفتند برای داروخانه ما ۱۲ عدد ژل به صورت سهمیه می‌فرستند، اما امروز هم به دستمان نرسیده است.» این اظهارات با گفته‌های مسئولان مبنی بر تولید محلول ضد عفونی کننده به اندازه چند برابر نیاز کشور در تضاد است.
او می‌افزاید: «ماسک و دستکش اصلا نداریم. اگر هم تهیه شود قیمت‌ها خیلی بالا رفته است. ما هم از مردم شنیدیم که قرار است دولت امروز این محصولات را توزیع کند. اما چیزی ندیدیم.»
به گفته این تکنیسین که نخواست نامش فاش شود، مراجعات به داروخانه‌ها بسیار زیاد است و برخی شهروندان نیز با آن‌ها به این دلیل که گمان می‌کنند داروخانه‌ها در حال احتکار هستند برخورد می‌کنند.
این شائبه‌های شهروندان وقتی با خبرهایی مبنی بر کشف ماسک‌ها و ژل‌ها و دستکش‌های احتکار شده مواجه می‌شوند، برجسته‌تر می‌شود. در حال تنظیم گزارش هستم که خبری در فضای مجازی مبنی بر کشف سه هزار ماسک احتکار شده در نوشهر توسط مأموران پلیس آگاهی این شهرستان منتشر می‌شود. پیش از آن هم در بازرسی از ۴ داروخانه و ۲ فروشگاه عرضه محصولات بهداشتی در نوشهر، ساری، بابل و قائمشهر نیز ۱۱ هزار و ۶۸۰ ماسک، ۲۳۶ عدد ژل ضدعفونی‌کننده و ۳۵۰ شیشه الکل صنعتی احتکار شده کشف و ضبط شده بود.
تخلفات، پشت پرده اما آشکار
آن چه که از روند موجود در بازار تجهیزات پزشکی شهرهای مازندران می‌توان مشاهده کرد، مشهود بودن تخلف‌های پشت پرده در این حوزه است. به گفته بسیاری از فعالان این بازار، برخی شرکت‌های تولیدکننده و توزیع‌کننده این محصولات در حال سود جستن از شرایط موجود در جامعه هستند و به نظر می‌رسد که نظارتی هم بر این وضعیت وجود ندارد. با این حال معاون نظارت، بازرسی و حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان سازمان صمت مازندران به خبرنگار ایرنا می‌گوید: گشت‌های بازرسی در سراسر استان مشغول فعالیت هستند و با متخلفان برخورد می‌کنند.
«حسین اصغرزاده» با بیان آماری از پرونده‌های تشکیل شده طی روزهای اخیر به نوعی گستردگی تخلفات در این زمینه را تایید می‌کند و می‌افزاید: «متأسفانه برخی‌ها در این شرایط به دنبال کسب سود از دغدغه‌های مردم هستند. همکاران ما در گشت‌های مشترک نظارتی که همراه با نیروهای شبکه بهداشت و تعزیرات حکومتی برپاست، تا چهارشنبه هفته گذشته بیش از ۱۰۵ واحد متخلف را در استان شناسایی کردند و ۵ واحد هم با هماهنگی دادستان‌ها پلمب شد.»
وی وزارت بهداشت را متولی اصلی نظارت بر بازار این محصولات می‌داند و می‌افزاید: «توزیع این گونه اقلام تحت نظارت وزارت بهداشت قرار گرفته و ابلاغیه‌ای صادر شده که همه تولیدکنندگان، عرضه‌کنندگان و بنکداران بدون نظارت و دستور این وزارتخانه و دانشگاه‌های علوم پزشکی اجازه خرید و فروش ندارند. طبیعی است که قاعدتاً این محصولات در بازار کمتر یافت شود، جز در جاهایی وزارت بهداشت عنوان و تعیین کرده است.»
این مسئول هم به احتمال توزیع این کالاها تا پایان امروز اشاره می‌کند و می‌گوید: «سازمان صمت تا پیش از این موضوع حتی اجازه ورود به داروخانه‌ها را هم نداشت. چون دانشگاه‌های علوم پزشکی در این زمینه متولی هستند. اما بر حسب وظیفه با توجه به حساسیت و اهمیت موضوع اعلام آمادگی کردیم که به تنظیم بازار و نظارت در این زمینه کمک کنیم. ضمن این که از مردم می‌خواهیم با توجه به گستردگی موضوع هر گونه تخلف را به تعزیرات حکومتی، دانشگاه‌های علوم پزشکی یا سامانه ۱۲۴ صمت اطلاع دهند تا به سرعت پیگیری کنیم.»
ماسک و دستکش به مثابه سلاح
شهروندان این روزها هم نگران شیوع کرونا هستند و هم این که اگر شرایط حادتر شود، با این روند بازار محصولات ضروری بهداشتی چطور کنترل خواهد شد؟ این موضوع به دغدغه‌ای روانی در جامعه تبدیل شده و رفت‌وآمد به داروخانه‌ها و فروشگاه‌های تجهیزات پزشکی را به شکل چشمگیری افزایش داده است.
حتی اگر به گفته برخی مسئولان و پزشکان استفاده از ماسک و دستکش برای پیشگیری از شیوع و ابتلا به این ویروس کمتر از شست‌وشوی دست‌ها اثرگذار باشند، آن چه که از نظر روانی بسیاری از شهروندان را در محدوده امنیت قرار می‌دهد، داشتن همین تجهیزات ساده بهداشتی است.
این موضوع را یک روانشناس نیز در گفت‌وگو با ایرنا تایید می‌کند. او که میلی به عنوان شدن نام خود ندارد معتقد است این روزها ماسک و دستکش حکم سلاح‌هایی را دارند که شهروندان را از نظر روانی در امنیت بیشتری قرار می‌دهند.
وی به خبرگار ایرنا می‌گوید: «در روانشناسی و پزشکی اثبات شده که استرس بر سیستم ایمنی بدن تاثیر منفی می‌گذارد. وقتی شخص خود را در این شرایط به یک سری تجهیزات ساده بهداشتی مسلح بداند، قطعا آرامش فکری بیشتری دارد. شهروندان از این که در معرض ابتلا به یک ویروس خطرناک قرار گرفته‌اند مضطرب هستند و حس می‌کنند با دست خالی به جنگ ویروس رفته‌اند. در این وضعیت هر اقدامی که بتوان این اضطراب را به شکلی درست کم کند به صلاح جامعه است.»
این روانشناس به افزایش مراجعات شهروندان طی روزهای اخیر به دلیل اضطراب و نگرانی ناشی از شیوع کرونا اشاره می‌کند و می‌افزاید: «سوی دیگر این نگرانی‌ها شفاف نبودن آمارها و اطلاعات مربوط به کرونا و وجود شایعات متعدد است. این شفاف نبودن در شرایط کنونی میزان استرس را در جامعه بیشتر می‌کند.»
تناقض آماری در اظهارات مسئولان دانشگاه‌های علوم پزشکی مازندران و بابل با آمارهای اعلام شده توسط وزارت بهداشت در مورد تعداد مبتلایان به کرونا در مازندران یا بیان نکردن برخی خبرها مانند فوت یک فرد مبتلا به دیابت در ساری بر اثر کرونا و دفن شبانه او در یکی از آرامستان‌های مرکز استان نمونه‌هایی از این شفاف نبودن آماری در مازندران هستند. وضعیتی که در کنار کمبود تجهیزات بهداشتی اولیه مورد نیاز، هم نگرانی‌ها را در این استان افزایش داده و هم سبب شده که اعتماد به اقدامات انجام شده و در حال انجام توسط مسئولان نیز زیر سوال برود.