دانشنامه تبرستان و مازندران که کار تدوین و گردآوری آن از حدود ۱۰ سال پیش به طور رسمی در فرهنگخانه مازندران آغاز شد، در آخرین روزهای اسفند بالاخره از چاپخانه خارج شد.
این مجموعه پنج جلدی نخستین دائرة‌المعارف جامع مازندران است و با تلاش بیش از هزار و ۲۰۰ مؤلف و دانشور طی حدود یک دهه فعالیت گردآوری شده است و اکنون از سوی نشر نی آخرین مرحله چاپ آن نیز انجام شد و آماده عرضه به بازار کتاب است.
جلد نخست مجموعه دیباچه آن است که در آن به طور کامل درباره دانشنامه شرح داده شده است. در جلد دوم سرفصل‌های تاریخ، اقوام، جغرافیای طبیعی و محیط زیست، باستان‌شناسی و معماری قرار دارد.
جلد سوم به سرفصل‌های شهرستان‌ها و شهرها، نظام‌های اداری، آموزشی و فرهنگی، اقتصاد و نام‌آوران پرداخته شده است. جلد چهارم مربوط به سرفصل فرهنگ و مردم‌نگاری در حوزه فرهنگ ناملموس و فرهنگ ملموس است و جلد پنجم به سرفصل‌های زبان، ادبیات، موسیقی، رسانه و ارتباطات و افزوده‌های دیگر اختصاص دارد.
سرپرست دانشنامه مازندران و تبرستان بعدازظهر چهارشنبه در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: خوشبختانه این مجموعه ارزشمند بالاخره پس از چند سال تلاش و انتظار با کمک تعدادی از خیران و همراهی مؤلفان و همکاری نشر نی مرحله چاپ را نیز پشت سر گذاشت و اکنون آماده عرضه به علاقه‌مندان است.
در انتظار رونمایی
«جهانگیر نصری اشرفی» با بیان این که این مجموعه پنج جلدی با تیراژ سه هزار دوره منتشر شده است، گفت: برنامه‌ریزی ابتدایی ما انتشار مجموعه در پنج هزار دوره بود که در مجموع ۲۵ هزار جلد کتاب می‌شد. اما با توجه به افزایش چند برابری قیمت کاغذ و هزینه‌های چاپ، امکان چاپ سه هزار دوره از این دانشنامه میسر بود. در مجموع ۱۵ هزار جلد کتاب است که اکنون در تهران نگهداری می‌شود تا پس از گذراندن شرایط خاص کنونی به بازار عرضه شود.
وی با اشاره به برنامه‌ریزی برای برگزاری مراسم رونمایی دانشنامه تبرستان و مازندران در تاریخ ۲۱ اسفند، خاطرنشان کرد: از اوایل بهمن ماه تقریبا همه کارهای مراسم رونمایی را انجام داده بودیم و قصد داشتیم در سالن ورزشی سید رسول حسینی ساری مراسم باشکوهی را برای این اتفاق بزرگ فرهنگی برگزار کنیم. حتی سه انبار بزرگ در ساری، تهران و آمل را برای مستقر کردن کتاب‌ها در نظر گرفتیم و با تمام فروشگاه‌های شهر کتاب و کتابفروشی‌های سرو برای توزیع این مجموعه جلساتی داشتیم.
این پژوهشگر برجسته فرهنگ عامه اظهار کرد: اما پس از شیوع بیماری کرونا در کشور و به ویژه مازندران، جلسه‌ای با حضور اعضای شورای راهبردی دانشنامه و آقای «جعفر همایی» مدیر نشر نی در ساری برگزار کردیم و پیش از این که تعطیلی سراسری برنامه‌های فرهنگی اعلام شود، متفق‌القول به این نتیجه رسیدیم که برگزاری رونمایی و عرضه کتاب به بازار را به زمان دیگری موکول کنیم. امیدواریم پس از رفع این مشکل در کشور که احتمالا بعد از خرداد خواهد بود مراسم رونمایی را برگزار کنیم.
سرپرست دانشنامه تبرستان و مازندران گفت: کتاب‌ها در حال حاضر به صورت قفسه‌بندی شده در یکی از انبارهای کتاب تهران قرار دارد و پس از برطرف شدن شرایط کنونی برای توزیع در اختیار کتابفروشی‌ها قرار می‌گیرد.
بدهی چهار میلیارد تومانی دانشنامه
نصری اشرفی درباره قیمت این مجموعه پنج جلدی گفت: قیمت ابتدایی که پیش از گران شدن کاغذ و هزینه‌های انتشار برای این دانشنامه در نظر گرفته بودیم ۵۰۰ هزار تومان بود. اما افزایش چندین برابری قیمت کاغذ سبب شد که نتوانیم دانشنامه را با همان قیمت منتشر کنیم. قیمت هر دوره این مجموعه ارزشمند یک میلیون و ۵۷۵ هزار تومان در نظر گرفته شده است که امیدواریم نهادها، ادارات، مجموعه‌های فرهنگی و علاقه‌مندان به فرهنگ و بوم مازندران با خرید آن، هزینه چند میلیاردی تهیه و تولید این دانشنامه نفیس را تأمین کنند.
وی درباره مسائل مالی دانشنامه تبرستان و مازندران و میزان بدهی‌های این دانشنامه در حال حاضر گفت: برای تهیه این دانشنامه نفیس حدود ۱۲۰۰ نفر شامل مؤلف، دانشور، عکاس، گرافیست و اعضای تحریریه و کارگروه‌های مختلف همکاری داشتند که با همه این افراد قرارداد بسته شده و طبق قرارداد، سه ماه پس از رونمایی اثر موظف به پرداخت حقوق‌شان هستیم. نزدیک به ۲ میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان مبلغ بدهی به این افراد است که در تولید و تهیه دانشنامه همکاری داشتند و این مبلغ باید از محل فروش دانشنامه تأمین شود.
سرپرست دانشنامه تبرستان و مازندران خاطرنشان کرد: علاوه بر این مبلغ، یک ضمانت مالی نسبت به ناشر نیز داریم که قرار بود تا پایان فروردین پرداخت شود و با مساعدت و همراهی مدیر نشر نی فعلا زمان پرداخت آن به دلیل شرایط موجود به تعویق افتاد. تیم تدوین دانشنامه در قبال ناشر رقم یک میلیارد و ۵۵۰ میلیون تومان تعهد مالی دارد که این مبلغ نیز از محل فروش دانشنامه باید محقق شود. ناشر خیال ما را بابت پرداخت این تعهد مالی در پایان فروردین راحت کرد. اما در زمان مقرر فقط با فروش این سه هزار دوره می‌توانیم همه بدهی‌های دانشنامه را بپردازیم.
چراغِ خاموشِ حمایت‌های رسمی
پژوهشگر شناخته شده فرهنگ عامه تصریح کرد: در تمام کشورهای جهان روال این است که دولت‌ها به شکلی بدیهی هزینه تدوین و انتشار دانشنامه‌ها را می‌پردازند. یعنی یک امر تعریف شده در زمینه فرهنگ برای دولت‌هاست. اما متاسفانه ما پس از ۱۰ سال کار مستقیم و حدود ۲۰ سال پژوهش میدانی برای تدوین این دانشنامه، امروز نزدیک به ۴ میلیارد تومان بدهی داریم و خودمان باید پیگیر فروش این مجموعه خاص و ارزشمند برای تأمین بدهی‌های آن باشیم. این امر نشان دهنده ضعف در سیاستگذاری‌های فرهنگی کشور است. اگر هر سال مبلغی از محل‌های قانونی حمایت از فرهنگ به این طرح اختصاص داده می‌شد، امروز این مشکل را نداشتیم.
سرپرست دانشنامه تبرستان و مازندران با اشاره به وعده‌های استاندار مازندران برای حمایت از این مجموعه فرهنگی اجتماعی خاطرنشان کرد: استاندار مازندران و مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی همواره تأکید کردند که از این اثر حمایت و پشتیبانی شود. قدردان پیگیری‌ها و نگاه مثبت این مسئولان و معاونان‌شان هستیم. اما واقعیت این است که هیچ کدام از وعده‌ها برای پیش‌خرید این دانشنامه تا کنون محقق نشده
نصری اشرفی افزود: هنوز حتی یک دوره از دانشنامه را نیز هیچ نهادی در استان خریداری نکرد. البته مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی مازندران که یکی از حامیان گروه تدوین دانشنامه است، اعلام کرد که ۵۰ دوره دانشنامه توسط این نهاد خریداری می‌شود. اما این وعده هنوز محقق نشد.
وی اظهار کرد: از استانداری به شهرداری‌ها اعلام شده بود که در حد توان‌شان این مجموعه را خریداری کنند. ولی تا کنون هیچ گامی از سوی این نهخادها و حتی مراکز علمی استان برداشته نشد.
سه هزار صفحه نامه‌نگاری
سرپرست دانشنامه تبرستان و مازندران با اشاره به پیگیری‌های مستمر و طولانی برای حمایت از دانشنامه توسط نهادها، گفت: تعداد نامه‌هایی که به مدیران و مسئولان برای حمایت از دانشنامه نوشتیم از سه هزار برگ هم گذشته است و تقریبا به اندازه صفحات خود دانشنامه است. به نظرم این نامه‌ها نشان می‌دهند که چرا در کشور به توسعه متوازن دست پیدا نمی‌کنیم. دلیل‌اش کم‌توجهی به حوزه فرهنگ است. به هر حال امیدوارم که با انتشار دانشنامه شاهد استقبال خوب علاقه‌مندان، نیکوکاران فرهنگی و مدیران و مسئولان سراسر استان برای خرید این مجموعه ارزشمند باشیم.
دانشنامه تبرستان و مازندران به دلیل شکل گردآوری و حتی از نظر ظاهری یکی از متفاوت‌ترین دانشنامه‌های قومی جهان محسوب می‌شود. بر خلاف بسیاری از دانشنامه‌ها که به صورت کتابخانه‌ای گردآوری می‌شوند، محتوای این دانشنامه عمدتا بر پایه پژوهش‌های میدانی تدوین شده و عنصر تصویر نیز در آن نقش بسزایی دارد. گروه عکاسان دانشنامه بیش از ۱۲۰ هزار قطعه عکس از حوزه‌های مختلف فرهنگی و اجتماعی مازندران ثبت کردند که تعدادی از آن‌ها در این مجموعه استفاده شده است. این دانشنامه از نظر گرافیک و صفحه‌آرایی هم ظاهری کاملا متفاوت دارد و به گرافیک در آن نسبت به سایر دانشنامه‌ها توجه بیشتری شده است.
کار تدوین دانشنامه به طور رسمی از حدود ۱۰ سال پیش توسط فرهنگخانه مازندران با پیگیری‌های مستمر استاد فقید «احمد محسن‌پور» و زیر نظر «جهانگیر نصری اشرفی» آغاز شد.