به گزارش ایرنا بازدید از عملیات مالچ‌پاشی نفتی در منطقه "بیت کوصر" دشت آزادگان در پی اعتراض شدید فعالان محیط زیست و گزارش‌های رسانه‌ای در این زمینه توسط تعدادی از مسئولان انجام شد.
علی محمد طهماسبی بیرگانی مدیر کارگروه ملی مقابله با گرد و غبار روز سه‌شنبه در بازدید از عملیات مالچ پاشی نفتی در منطقه «بیت کوصر» دشت آزادگان، بیان کرد: میزان ترکیبات آروماتیک (حلقوی) مالچ نفتی از حد استاندارد بالاتر است و سازمان جنگل‌ها و منابع طبیعی به عنوان مجری طرح بیابان‌زدایی در کشور باید در راستای اصلاح آن و بهبود کیفیت مالچ نفتی اقدام کند.
وی افزود: پارسال برای نخستین بار ۱۲ نمونه از مالچ نفتی تولید شده در پالایشگاه‌های آبادان، تهران و شیراز توسط ستاد ملی مقابله با گرد و غبار آزمایش شد.
طهماسبی بیرگانی اضافه کرد: اگر چه مالچ نفتی در وضع موجود بهترین کارآیی را دارد، اما تنها ضعفش این است که مواد آروماتیک آن از حد استاندارد بالاتر است.
به گفته وی نتایج نشان می‌دهد کیفیت مالچ تولیدی پالایشگاه تهران بهتر از پالایشگاه آبادان بنابراین باید پیگیری برای اصلاح خط تولید این پایشگاه نیز صورت گیرد.
وی بیان کرد: پس از مکاتبه ما با پژوهشگاه صنعت نفت، آنها پذیرفتند که کار پژوهشی روی یکی از خطوط تولیدی پالایشگاه تهران را انجام دهند تا آسیب‌های ناشی از مواد حلقوی (آروماتیک) را به زیر استاندارد آورند که در صورت تامین اعتبار درمدت۲ سال قابل انجام است.
طهماسبی بیرگانی با اشاره به مطالعات ارزیابی کارآیی مالچ نفتی در سال ۸۴ ، گفت:در این مطالعه که منتشر شده، اثرات مالچ نفتی روی انسان، حیات وحش و پوشش گیاهی مطرح شده است، اما با توجه به تغییرات کیفیت این مالچ، نیاز به تحقیق مجدد وجود دارد.
وی با انتقاد از عملیات مالچ‌پاشی در خوزستان در سال های ۹۶ و ۹۷، ادامه داد: با توجه به اختصاص همه اعتبارات مقابله با گردو غبار به خوزستان، حجم زیادی از مالچ پاشی در این استان انجام شد که از حد توان خوزستان بالاتر بود.
طهماسبی بیرگانی افزود: در سال ۹۶، ۱۵ هزار هکتار و در سال ۹۷، هشت هزار هکتار مالچ پاشی در خوزستان اجرا شد که نظارت خوبی در اجرای آن صورت نگرفته بود، به طور مثال در جایی که پوشش گیاهی وجود داشت مالچ پاشی شده بود.
وی اضافه کرد: امسال کنترل زیادی بر مالچ پاشی صورت گرفته و طبق گزارش منابع طبیعی، عملیات در منطقه ای انجام می‌شود که پوشش گیاهی آن کمتر از ۲ درصد است.
پنج مالچ جایگزین
مدیر کارگروه ملی مقابله با گرد و غبار همچنین گفت: علاوه بر ضرورت بهبود کیفیت مالچ نفتی که باید از سوی سازمان جنگل‌ها پیگیری شود، اقداماتی نیز برای معرفی جایگزین این نوع مالچ در حال انجام است.
وی با اشاره به تلاش سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان جنگل‌ها برای معرفی جایگزین مناسب مالچ نفتی، افزود: این مساله در کارگروه ملی گرد و غبار مطرح شده که در ابتدا ۷۰ نفر متقاضی و مدعی تولید جایگزین مالچ نفتی بودند اما پس از تدوین دستورالعمل و انتشار ضوابط کار توسط سازمان برنامه و بودجه (که از ابتدای امسال اجرای آن الزامی است) تعداد این افراد ریزش داشت و تنها ۳۵ نفر اعلام آمادگی کردند.
طهماسبی بیرگانی بیان کرد:پس از گذراندن مرحله آزمون زیست محیطی تولیدات متقاضیان (از نظر تاثیر روی حیات جانوری، گیاهی و انسانی) پنج محصول از مرحله آزمایشگاه عبور کرده‌اند و در صورت موفقیت در مرحله پایلوت به عنوان جایگزین مالچ نفتی معرفی می شوند.
وی با بیان اینکه هم اکنون جایگزینی برای مالچ نفتی وجود ندارد، گفت: خواسته ما نیز این است که مالچ نفتی را کنار گذاشته و از یک محصول محیط زیستی استفاده کنیم، اما اکنون مالچ نفتی کارآیی دارد؛ البته روند انتخاب جایگزین در حال پیشرفت است و امیدواریم تا یکی دو سال آینده محصول جدید جایگزینی برای مالچ نفتی داشته باشیم.
طهماسبی بیرگانی افزود: طبق تحقیقاتی که در ستاد مقابله با گرد و غبار داشتیم، شن‌زارها علاوه بر متحرک بودن، گرد و غبار هم ایجاد می‌کنند، البته حتی در صورت صرفنظر از منشاء گرد و غبار بودن آنها، خسارتی که به جاده و زمین های کشاورزی وارد می‌کنند اهمیت دارد.
وی اضافه کرد: در مالچ پاشی نیز همچون سایر طرح‌ها، ممکن است یک گیاه بسوزد و یا یک مارمولک بمیرد اما در مقایسه، مزایای مالچ پاشی بیشتر از مضرات آن است و باید همچنان که این مسایل مطرح می‌شود آلودگی هوای خوزستان نیز در نظر گرفته شود.
وی ادامه داد: طبق آخرین مطالعات سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزدار، مساحت شن‌های روان در کشور حدود ۵.۵ میلیون هکتار است که به منابع زیستی و اقتصادی خسارت می‌زند و از این میزان لازم است عملیات تثبیت در ۶۸ هزار هکتار انجام شود؛ این نقشه‌ها را ستاد ملی گرد و غبار بررسی و تایید کرده اما به این معنی نیست که پاشیدن نفتی در همه این عرصه ها توصیه شود.
وی گفت: مقابله با کانون‌های فرسایش بادی شامل ۱۰ تا ۱۵ عملیات مختلف است که یکی از آنها در مواقع اضطراری مالچ پاشی نفتی است.
طهماسبی بیرگانی افزود: مساحت زمین‌های مالچ پاشی شده به نسبت دیگر عملیات‌ها، کم بوده به طوری که از حدود ۶ میلیون هکتار عملیات انجام شده، حدود ۴۰۰ هزار هکتار به مالچ پاشی اختصاص یافته زیرا برای انجام عملیات بیولوژیک و نهالکاری، تثبیت ماسه‌ها ضروری است.
به گفته وی عملیات مالچ پاشی از دهه ۴۰ با همکاری سازمان جنگل‌ها و شرکت نفت آغاز شده و در بسیاری از مناطق از جمله خوزستان انجام شده است.
مالچ‌پاشی نفتی ادامه می‌یابد
معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری خوزستان نیز در این بازدید گفت: مالچ پاشی نفتی هم اکنون تنها روش ممکن برای تثبیت زمین‌های ماسه‌ای است اما به دنبال بهبود این روش هستیم.
فاضل عبیات افزود: مالچ نفتی را نمی‌توان به طور مطلق خوب یا بد دانست و این مساله نیاز به داوری، به دور از حاشیه سازی دارد.
وی با بیان اینکه روش فعلی تنها شیوه ممکن برای تثبیت زمین های ماسه‌ای است، اضافه کرد: اگر ثابت شود مالچ پاشی نفتی برای محیط زیست و کشور ضرر دارد، مدیران مربوطه آن را ادامه نمی‌دهند و در صورتی که روش تثبیت بهتر و با تلفات کمتر معرفی شود، مدیران در مقابل اجرای آن مقاومت نمی‌کنند.
عبیات، با تاکید بر اهمیت توجه به نظرات منتقدان مالچ‌پاشی نفتی با توجه به افزایش مساحت عملیات مالچ‌پاشی در خوزستان، گفت: باب نقد باز است و اگر شخصی نظر فنی و تخصصی در این زمینه بدهد استقبال می‌کنیم اما باید از حاشیه سازی و سیاسی کردن برخی مسایل اجتناب کرد زیرا باعث می‌شود به نتیجه درستی نرسیم.
وی افزود: بحث محیط زیست و حفاظت از آن و جلوگیری از آسیب رساندن به محیط زیست و خزندگان و گونه‌های مختلف برای ما بسیار اهمیت دارد.
تکذیب همه منتقدان
مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان نیز در این بازدید، با اشاره به اثرات مالچ پاشی نفتی بر گونه‌های گیاهی و جانوری منطقه، گفت: بر اساس مطالعات، تنوع زیستی در مناطق مالچ پاشی شده ۱۳ برابر شده است.
محمدجواد اشرفی افزود: هیچ مستندی وجود ندارد که نشان دهد گونه‌های گیاهی و جانوری در مناطق مالچ‌پاشی شده برای همیشه از بین می‌رود، اگر چه در زمان اجرای پروژه ممکن است آسیب مقطعی ایجاد می‌شود اما معتقدیم در میان مدت و بلندمدت مالچ پاشی نه تنها گونه‌های جانوری را نابود نمی کند بلکه باعث افزایش آنها هم می‌شود.
وی اضافه کرد: هر پروژه ای در زمان اجرا ممکن است آسیب هایی برای محیط زیست (جانوری، گیاهی و انسانی) در برداشته باشد اما در عملیات مالچ پاشی نفتی این اثرات ناپایدار است و با وجودی که تعداد معدودی از خزندگان آسیب می‌بینند، در چرخه زندگی خود زادآوری دارند و در اثر شرایط مخصوصی که برای آنها بوجود می‌آید شانس بیشتری برای زندگی خواهند داشت.
اشرفی تصاویر منتشر شده مبنی بر از بین رفتن گونه‌های گیاهی و تلفات جانوری منطقه بیت کوصر در زمان پاشیدن مالچ نفتی را تکذیب کرد و گفت: منطقه محل اجرای مالچ پاشی نفتی فاقد پوشش گیاهی است و برخی تصاویر منتشر شده از تلفات جانوران (به طور مثال لاشه یک روباه) مربوط به منطقه چذابه در پارسال بوده است.
وی انتقادات کارشناسان محیط زیست و بیابان را نیز رد کرد و بیان کرد: مطالبی که منتقدان مالچ پاشی نفتی مطرح می‌کنند از جمله تاثیر بر آب‌های زیرزمینی صحت ندارد؛ این مطلب غیرکارشناسی است و مالچ پاشی باعث نابودی سفره‌های زیرزمینی نشده زیرا در هیچکدام از گزارش‌های آبشناسی وزارت نیرو سفره‌های آب زیرزمینی در دشت آزادگان گزارش نشده است.
اشرفی اضافه کرد: مالچ نفتی نه تنها مانع نفوذ آب به خاک نمی‌شود بلکه از تبخیر رطوبت خاک جلوگیری کرده و رطوبت را خاک حفظ می‌کند.
وی اضافه کرد: مساحت شن‌زارهای این منطقه در حدود ۱۰۰ هزار هکتار است که ۵۴ هزار هکتار آن با عنوان منطقه حفاظت میشداغ (به زبان محلی مشداخ) ثبت شده که زیستگاه آهو و انواع پرندگان از جمله گونه حفاظت شده "هوبره" است.
اشرفی بیان کرد:عملیات مالچ پاشی اکنون در مساحت ۸۰۰ هکتار و خارج از منطقه حفاظت شده، انجام می‌شود که به نسبت کل منطقه ناچیز است، بنابراین شانس برای حیات وحش وجود دارد که در کل قلمرو ۱۰۰ هزار هکتاری تردد کنند، به طور مثال آهو جانور باهوشی است و به محض احساس خطر، خود را از منطقه دور می‌کند؛ باید گفت که با این اقدامات زندگی آهو راحت‌تر هم شده است.
به گفته وی آسیبی متوجه پرندگان نیست و پرندگان مهاجر اکنون در حال بازگشت هستند و مالچ پاشی باعث نابودی خزندگان منطقه نیز نمی شود.
وی ادامه داد: مالچ پاشی جزو خدمات دولت و نظام در این منطقه است و سالهاست برای تثبیت شن‌های روان هزینه می‌کند، اگر مالچ پاشی نمی‌شد؛ همین جاده‌ها اکنون زیر شن‌های روان مدفون شده بود.
پیشرفت ۵۰ درصدی نفت پاشی
سرپرست منابع طبیعی و آبخیزداری خوزستان نیز در این بازدید با اشاره به برنامه مالچ پاشی ۸۰۰ هکتار در ماسه‌زارهای دشت‌آزادگان در غرب خوزستان گفت: عملیات مالچ پاشی نفتی این منطقه اکنون بیش از ۵۰ درصد پیشرفت فیزیکی داشته و مراحل پایانی را طی می‌کند.
کوروش کیانی منطقه "بیت کوصر" دشت‌آزادگان را یکی از کانون‌های بحرانی فرسایش بادی بیان کرد و افزود: بر اساس مطالعات، این کانون فرسایش بادی (مناطق ام الدبس و بستان) ۸۰ هزار هکتار وسعت دارد و مالچ پاشی و نهالکاری در آن از سال ۷۷ شروع شده است.
به گفته وی روستاهای منطقه ۴۰ هزار واحد دامی دارند که تامین علوفه آنها در گرو تثبیت شن‌های روان است.
وی با بیان اینکه شن‌های روان این منطقه بر تاسیسات و زمین‌های کشاورزی اثر منفی دارد، افزود: ۶۰ هزار هکتار از ماسه‌زارها در منطقه صفر مرزی است که طبق مطالعات، با توجه به اینکه در معرض باد غالب از عراق به کشور است، باید تثبیت شوند.
کیانی اضافه کرد: ۱۰ تا ۱۴ روز پس از عملیات مالچ پاشی، نهالکاری با گونه‌های بومی منطقه همچون کهور و آکاسیا آغاز می‌شود.
بر اساس این گزارش، ترکیبات آروماتیک حلقوی که به گفته مدیر کارگروه ملی گرد و غبار میزان آنها در مالچ نفتی بیش از حد استاندارد است، شامل گروه بزرگی از آلاینده‌های آلی هستند که به دلیل خواص سرطان‌زایی و جهش‌زایی بالا در انسان توجه گسترده‌ای را به خود جلب کرده‌اند.
«مالچ» نوعی پوشش برای تثبیت شن‌های روان در مناطق بیابانی است. در خوزستان ۵۰ سال است که از نوع مالچ نفتی برای این کار استفاده می‌شود. عملیات مالچ‌پاشی در نیمه دوم سال، پس از شروع باران‌های پاییزه که خاک رطوبت کافی به دست می‌آورد، آغاز می‌شود و پس از آن نهال‌های کهور در منطقه کاشته می‌شود. اکنون ۶۳ هزار هکتار از شن‌زارهای خوزستان تغییر چهره داده و تبدیل به جنگل‌های دست کاشت «کهور پاکستانی» شده‌اند.
حدود ۱۰ سال است که کارشناسان و دوستداران محیط زیست نسبت به زیان‌های استفاده از مالچ نفتی در عملیات بیابان‌زدایی هشدار داده و خواستار جایگزینی روش‌های بی‌خطر شده اند. با راه اندازی کمپین #نه_به_مالچ_نفتی از پارسال ، توسط سید باقر موسوی محیط بان خوزستانی، مالچ پاشی نفتی در مناطق حفاظت شده ممنوع شده بود اما فعالان محیط زیست خواستار توقف مالچ پاشی نفتی در همه ماسه‌زارهای خوزستان شده‌اند.
مالچ پاشی نفتی در این منطقه که ۲۰ اسفند پارسال با حکم دادستان دشت‌آزادگان، در پی اعلام جرم یکی از انجمن‌های زیست محیطی خوزستان متوقف شده بود، ۲۵ اسفند دوباره از سرگیری شد که اعتراض فعالان محیط زیست را به دنبال داشت.
محمد درویش فعال محیط زیست و عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور پنج روز پیش در کانال تلگرام خود نامه به دادستان دشت‌آزادگان را منتشر کرد. در این نامه آمده است: "بر پایه مطالعات انجام شده و همچنین پژوهش هایی که در بخش بیابان توسط اساتیدی چون مهندس لقمان و دکتر حمیدرضا عباسی انجام گرفته، ضرورت مالچ پاشی در منطقه بیت کوصر و اغلب مناطق شن زار در خوزستان را رد می کنم. اصولا در سرزمینی که گونه های گیاهی سازگار و ارزشمندی چون استبرق و شورگز با خواهش های بوم شناختی پایین دارد، هیچ نیازی به استفاده از خاکپوش های نفتی نیست. در ثانی، اصولا منشاء ریزگردها هرگز چنین تپه های ماسه ای نبوده است و بنابراین برای مهار گرد و غبار کوچکتر از ۲.۵ میکرون که هموطنان ما را در خوزستان آزار می دهد باید به احیای تالاب های منطقه و اختصاص حقابه پایدار و نیز مدیریت چرا با استفاده از قرق اقدام کرد".
وی به متخصصان و کنشگران مدنی توصیه کرده است که با استفاده از ظرفیت های حقوقی موجود در اصل ۵۰ قانون اساسی، ماده ۶۶ آیین نامه دادرسی و ماده ۵۷۰ قانون تعزیرات و مجازات های بازدارنده، علیه آمران به مالچ پاشی در دادگاه طرح دعوی کنند.
پیش از این عبدالرضا دانایی معاون اداره کل منابع طبیعی خوزستان گفته بود: "مالچ پاشی وظیفه‌ای است که به عهده ما گذاشته شده و حتی در صورت اعتراض فعالان محیط زیست، باید تعهدات خود را عملی کنیم. امسال ۲ هزار میلیارد ریال اعتبار برای مالچ‌پاشی، بیابان‌زدایی و نهالکاری به این اداره کل اختصاص داده شده است که برنامه داریم در شهرستان‌های شوش، دشت آزادگان و حمیدیه آن را هزینه کنیم."
"بیت کوصر" یکی از مهمترین زیستگاه‌های پرندگان زمستان گذر و گونه‌های حمایت شده «هوبره» و «خروس کولی دشتی» است. این منطقه رملی حاوی پوشش گیاهی غنی و تنوع زیستی خاص و بی نظیر است.
حسین لقمان عضو دیگر هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور همچنین معتقد است:" اکنون شن‌های روان خطری جدی به شمار نمی‌آیند و با مدیریت حفاظتی و جلوگیری از ورود ماشین آلات و تردد به این مناطق می‌توان این عرصه‌ها را قرق کرد تا طبیعت خود را احیا کند و اصلا نیازی به این همه هزینه نیست. مالچ نفتی یک عنصر بیگانه است بنابراین پاشیدن آن در طبیعت مردود است، این روش از ۵۰ سال پیش ادامه داشته و باید حذف شود، در صحبت‌هایی با سازمان محیط زیست نیز بر حذف مالچ نفتی اتفاق نظر داشتیم."