بشر همواره با مصائب و مشکلاتی مشترک و مشابه روبرو بوده است که مواجهه هر ملت و قومی با این ناملایمات، ارتباط مستقیمی با باورها و ارزش‌های آن جامعه دارد.
در این میان بخشش کلمه ای است که بار معنایی یک خصیصه پسندیده انسانی را بیان می کند ولی انفاق و ایثار واژه هایی عمیق‌تر، گسترده‌تر و برتر در امر بخشش هستند چرا که بیانگر بخشیدن چیزی است که همزمان خود فرد نیز به آن نیاز دارد.
نمونه های بخشیدن را در اقوام مختلفی در جهان به ویژه در مواقع بروز بحران های طبیعی و غیر طبیعی در جامعه بشری می توان دید اما این نوع رفتار می تواند برآمده از تفکراتی انسان دوستانه مبتنی بر اندیشه‌های مادی باشد اما تجلی ایثار و انفاق در جوامع غیر الهی کمتر دیده شده است.
به دفعات و در رخدادهای متعددی در جهان دیده شده که دامنه نفوذ و برد این شکل از بخشش هایی که ماهیتی الهی ندارند و اغلب بازخوردهایی روشنفکرانه یا جامعه شناسانه هستند، تنها تا مرز عدم نیاز خود و خانواده خود فرد پیش می روند اما رفتار مومنانه دامنه ای گسترده تر را پوشش می دهد و از مرز خودخواهی بالاتر رفته و به ارتفاع ایثار می رسد.
بحران فراگیر کرونا که این روزها جهانی را زمین گیر و داشته های فرهنگی ،اجتماعی و توان و ظرفیت مدیریتی و شخصیتی مکاتب مختلف رایج در جامعه بشری را به سنگ محک زده است ، عرصه ای عملی برای سنجش تفاوت عمق جهان بینی های رایج را در مواجه با مشکل و کاهش رنج انسان ها به وجود آورده است.
رهبر معظم انقلاب اسلامی در سخنانی که روز ۲۱ فروردین ماه جاری به مناسبت خجسته عید نیمه شعبان و میلاد حضرت بقیت‌الله‌الاعظم ارواحنا فداه در برنامه زنده تلویزیونی خطاب به ملت شریف ایران بیان داشتند، به این ویژگی ایرانیان و این خصوصیت رفتاری مومنان اشاره ای حکیمانه داشتند.
هرچند وسعت صفحات نمایش رسانه ها برای انعکاس ماهیت وجودی جلوه های ایثار مومنانه ایرانیان در کمک به هم نوع، کوچک است و ناتوان از پوشش همه‌ی این پهنه است اما بیشتر خبرگزاری ها از جمله ایرنا تلاش دارند گوشه هایی از این خصلت الهی را منعکس کنند و این گزارش نیز اشاره ای گذرا به تعدادی از این جلوه هاست.
زیبایی کمک مومنانه ایرانیان به هم نوعانشان در مصائب مختلف از سیل و زلزله و فقر گرفته تا داستان کرونا از این رو درخشانتر است که می دانیم این ملت سال هاست تحت تحریم های ظالمانه زورگویانی است که البته ادعای بشر دوستی نیز دارند و خیران ایرانی در حالی می بخشند که خود تحت فشار هستند.
در این روزها که مدعیان بشر دوستی و تمدن سازی از پس سال ها غارت ملت های ضعیف ، چهرهای واقعی خود را نشان داده و ناکارآمدی آموزه های فرهنگی ترویج شده آنها در جوامع آشکار گشته و صحنه فراگیری ویروس کووید ۱۹ به رنگ باختن ادعاهایشان ختم شده است، فرصتی مناسب پیش آمده تا به داشته هایمان نگاهی دقیقتر بیندازیم و به گسترش و تعمیق مزیت هایمان و رفع معایب بکوشیم.
انسان مسلمان می داند که در قرآن به عنوان راهنمای بشر و سعادت عالمیان، برای بخشیدن رهنمون های متعددی از جمله پرهیز از ریا ، خودداری از آزار و تحقیر گیرندگان انفاق و رعایت اولویت ها بیان شده است اما شاید کلیدی ترین نکته در بحت اثر بخشی و کارآمدی انفاق در آیه ۹۲ سوره آل عمران آمده باشد که خداوند متعال می فرماید :
« لَن تَنَالُواْ الْبِرَّ حَتَّی تُنفِقُواْ مِمَّا تُحِبُّونَ وَمَا تُنفِقُواْ مِن شَیْءٍ فَإِنَّ اللّهَ بِهِ عَلِیمٌ »
«هرگز به حقیقت نیکوکاری نمی رسید مگر اینکه از آنچه دوست دارید انفاق کنید.»
و ایرانیان سال ۱۳۹۸ و فروردین سال جدید را در حالی سپری کردند که در روند بروز هر مصیبت و مشکلی جمعی، با بخشش بهترین داشته هایشان و گذشتن از نیاز خویش ، مومنانه به کمک هم میهنانشان رفتند ، و به گفته رهبر معظم انقلاب اسلامی «در این آزمون خوش درخشیدن».
شعر حک شده از سعدی بر سازه سازمان ملل متحد که سروده است :
بنی آدم اعضای یک پیکرند
که در آفرینش زیک گوهرند
چو عضوی به درد آورد روزگار
دگر عضوها را نماند قرار
امروز گویاترین مصداق انجام عملی به این شعر را می توان در میان عملکرد انسان مومن ایرانی در مواجه با مشکلات ترجمه کرد.
جلوه تفکر الهی در مصائب ایرانیان
همانطور که حضرت آیت‌الله خامنه‌ای اوج این افتخار ملی را در داستان کرونا متعلق به کادر درمانی کشور دانسته و افزوده اند که این موضوع بسیار با عظمت، خاطره خوشی را در ذهن ملت ایران بر جای خواهد گذاشت ؛ می توان گفت که حضور داوطلبانه طلاب و دانشجویان جهادی و هزاران بسیجی پر تلاش و آحاد مردم در میدان ارائه خدمات به کادر درمانی و بیماران و حتی نیازمندان بسیار با ارزش و خرسندکننده است.
در اغلب حوادث پیش آمده در ایران نیروهای مسلح نیز با همه توان سازندگی و ابتکار عمل خود به کمک مردم آمده اند و از احداث سیل بند ، برداشتن آوار، پاکسازی گل ولای خانه های مردم و ایجاد بیمارستانها و نقاهتگاه ها و تجهیز متخصصان و رفع نیاز نیازمندان دریغ نکردند.
ایجاد کارگاه های خانگی یا راه اندازی خط تولید ماسک و ملزومات کادر درمان توسط زنان و دختران در مساجد و حسینیه ها و کمک خیرین به فعالان اقتصادی برای جبران خسارت های ناشی از حوادث از دیگر جلوه های برجسته اقدام ایرانیان است.
تمرکز جوانان و دانشمندان فعال در موسسات دانش بنیان برای رفع نیاز علمی کشور در مواجه با شرایط پیش آمده و فعالیت مضاعف کارخانه ها و تولید کنندگان برای جبران کاستی ها بدون توجه به باز خورد سودمندانه از دیگر نقاط درخشان رفتار جامعه ایرانی است.
همانطور که رهبر معظم انقلاب فرمودند همه این حرکت‌های ارزشمند نشان‌دهنده عمق و رسوخ فرهنگ اسلامی در مردم است و بر خلاف خواسته برخی که در یکی دو دهه اخیر تلاش کردند فرهنگ اسلامی- ایرانی را تحقیر و مردم را متوجه سبک زندگی غربی کنند، این حرکت ها نشان داد خوشبختانه احساس تفکر و فرهنگ اسلامی و زنجیره ارزش های اسلامی در مردم ایران قوی و راسخ است.
نمونه‌های پرتکرار و فراموش نشدنی ایثار
اگرچه تاریخ این سرزمین سرشار از کمک به هم‌نوع و اعتلای ارزش های انسانی در مواجهه با خطرات و مشکلات است اما از همان روزهایی ابتدایی شیوع بیماری کرونا در ایران، به موازات اخبار ناخوشایند این بیماری شاهد تشکیل گروه های مردمی برای یاری رساندن به قشرهای مختلف مردم بخصوص خانواده های نیازمند و آسیب پذیر بودیم که این همدلی با گذشت نزدیک به دو ماهه نه تنها کمرنگ نشده بلکه در ابعاد مختلف نمود عینی یافته است.
تشکیل قرارگاه های مردمی برای کمک به نیازمندان، ضدعفونی کردن معابر و مکان های عمومی از سوی گروه های جهادی و نیکوکاران بخصوص در مناطق حاشیه ای شهرها، روستاها و مناطق کم برخوردار، اختصاص هزینه جشن های مذهبی به امور خیریه، بخشش اجاره بهای خانه ها و واحدهای صنفی از سوی مالکان از جمله این اقدامات است که به طور مستمر اخبار آن از گوشه و کنار ایران در رسانه ها بازتاب می یابد.
در این رابطه خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) از اسفند ماه با راه اندازی پویش اجتماعی «سهم من در مهار کرونا» تلاش کرد گوشه ای از مشارکت اجتماعی آحاد مردم در مبارزه با این بیماری را انعکاس دهد که این روند همچنان ادامه دارد.
بر اساس گزارش خبرنگاران ایرنا از سراسر کشور، اخبار مربوط به کمک های مردمی نه تنها با گذشت نزدیک دو ماه از آغاز بیماری کرونا کمرنگ نشده بلکه هر بار وسعت و شکل جدیدی می یابد؛برای نمونه به تازگی برخی گروه های جهادی در شهرهایی چون همدان دست به کار شده و با رعایت نکات بهداشتی برای بیماران کرونایی « آب میوه طبیعی» تهیه می کنند.
یا در استان های مختلف روند تهیه و توزیع بسته های معیشتی برای کمک به آسیب دیدگان ناشی از ویروس کرونا همچنان ادامه دارد و در تازه ترین خبر ۲۰هزار بسته بین قشرهای نیازمند خوزستانی توزیع شده است.
در اغلب شهرها، مساجد به پایگاه های کمک به نیازمندان تبدیل شده اند و مبالغی که نیکوکاران برای جشن های نیمه شعبان در نظر گرفته بودند را در قالب بسته های غذایی بین فقرای هر محله تقسیم می کنند تا باری از دوش خانواده های نیازمند برداشته شود.
همچنین اگرچه به دلیل رعایت مسایل بهداشتی و پرهیز از اجتماعات برگزاری مراسم های سوگواری در سراسر کشور تعطیل شده است اما خانواده هایی که عزیزان خود را از دست داده اند نیز دست به کار شده اند و هزینه‌های معمول مربوط به مراسم خاکسپاری و ختم را صرف تهیه مواد غذایی و اقلام بهداشتی برای نیازمندان و حتی ماسک و مواد ضدعفونی کننده مورد نیاز بیمارستان ها و مراکز درمانی می کنند.
نکته قابل تاملی که در این خصوص وجود دارد، اینکه اغلب سازمان های حمایتی از جمله بهزیستی، کمیته امداد و موسسات خیریه غیردولتی در هفته های اخیر از افزایش محسوس کمک های مردمی خبر داده اند که تمامی آنها صرف خانواده های تحت پوشش می شود.
در زمینه بخشش اجاره از سوی مالکان نیز هر از چند گاهی اخباری در این خصوص منتشر می شود که نمونه بارز آن که رهبر معظم انقلاب نیز به آن اشاره داشتند، بخشش یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان اجاره مستاجران در شیراز بود که به همت یک مرکز فرهنگی و در قالب یک پویش اجتماعی از اسفندماه پیگیری شد تا به ثمر رسید.
یا در یزد فاطمه فائزی مادر شهید محمدهادی غلامی نژاد (صالح نیا) و گروهی از بانوان یزد در منزل خود در حال تهیه و دوخت ماسک برای ارسال به مراکز درمانی هستند. ماسک ها بعد از دوخت برای طی روال استریل شدن به مرکز انرژی اتمی در شهر تفت یزد ارسال می شود و در آنجا بسته بندی جداگانه شده و سپس به مراکز درمانی ارسال می شوند. رهبر معظم انقلاب در سخنرانی خود اقدام این مادر شهید را نمونه از ایثار ایرانیان برشمردند.
یا در نهاوند همانطور که رهبر انقلاب اشاره داشتند، بانوان این شهرستان که در دوران هشت سال دفاع مقدس برای رزمندگان و جبهه‌های حق علیه باطل نان می پختند، امروز تمامی محله‌های شهری و روستایی را به محل تولید اقلام بهداشتی مورد نیاز برای مقابله با ویروس کرونا تبدیل کرده‌اند و به گفته فرماندار، بانوانی که تا پیش از ورود ویروس کرونا در امور خانه داری فعال بودند امروز با استفاده از چرخ خیاطی اقدام به تامین لباس و ماسک مورد نیاز شهروندان کرده و عده ای نیز مواد خوراکی و جیره خشک برای نیازمندان و محرومان تهیه و توزیع می کنند.
نمونه هایی از این جلوه های ایثار کم نیست؛ امروز باید بپذیریم که رفتار اجتماعی ایرانیان در مقابله با ویروس کرونا نه تنها در جهان کم نظیر بوده بلکه حتی تعجب ناظران خارجی را برانگیخته است؛ مردمان کشوری که در کنار این بیماری، سخت ترین تحریم های ظالمانه را نیز تحمل می کنند، باز هم از نوع دوستی و کمک به یکدیگر در روزهای سخت دست برنداشته اند و این همان فرهنگ ایرانی - اسلامی عجین شده در خون تک تک ایرانیان است.
شاید به جرات بتوان گفت که مردمان ایران زمین در کوران حوادث چهار دهه اخیر یاد گرفته اند که چطور از بحران ها فرصت بسازند؛ فرصتی برای زیست اجتماعی مبتنی بر آموزه های دینی.