هنرمندان بسیاری، پیش از شیوع کرونا، به دنبال راهکاری برای برون‌رفت از اوضاع آشفته اقتصادی خود بودند و جز معدود هنرمندانی که شهرت باعث رونق اقتصادشان بود، بیشترین افراد این قشر کم و بیش می توانستند آنطور که حقشان است، بدون دغدغه مالی، گذران زندگی کنند و در حال حاضر با وجود این ویروس، هنری مانند تئاتر که با اجرای زنده معنی پیدا می‌کند، ضربه زیادی را متحمل شده است.
تئاتر در ایران هنری است که در حالت عادی نیز آنطور که باید نمی تواند هزینه های عوامل خود را که ماه ها برای چندین اجرا تلاش می کنند جبران کند و علاقه و دغدغه هنرمندان است که چراغ صحنه را روشن نگه می دارد تا منجر به تقویت فرهنگ در مردم و جامعه ای فرهیخته شود.
این روزها ویروس کووید-۱۹ تاثیر منفی خود را بر بسیاری از شغل ها به ویژه در حوزه فرهنگ و هنر گذاشته است که پیش از این نیز مهجور و مظلوم و بی پشتوانه اقتصادی فعال بودند، اکنون اما مساله اقتصاد هنر و بلاتکلیفی هنرمندان بیش از پیش مشهود و ملموس شده است، اقتصاد هنر و تامین معاش بسیاری از افرادی که شغل‌شان به طور مستقیم و غیرمستقیم به هنرهای نمایشی مرتبط است، نگرانی‌های زیادی را ایجاد کرده است و همچنان مشخص نیست تا چه زمانی این روند ادامه پیدا می‌کند.
تئاتر را ابزار و رشته هنری می شناسند که به اندیشیدن جمعی مشهور است، هنرهای دیگر آن طور که تئاتر به صورت جمعی و گروهی تولید می شود نیست و تئاتر در اجتماع معنی پیدا می کند؛ از اعضای گروه تا مخاطبان همه به واسطه این جمع گرایی به یک اجرا معنی می بخشند.
اهالی فرهنگ و هنر در مواقع بحران تا آنجا که کاری از دست‌شان بر می آمده است انجام دادند و با وجود ذره بین هایی که همیشه برای ایجاد حواشی برای آنها آماده است، چه در سیل و چه در زلزله نسبت به توان خود به میان مردم آمده اند و چه با تک اجرای ساده نمایشی خود در مناطق آسیب دیده و یا با جذب کمک های مالی تاثیر خود را در جامعه گذاشته اند و با آنکه امروز هم با ترغیب مردم برای پیوستن به پویش «در خانه ماندن» تلاش می کنند و با انتشار اجراهای موسیقی و نمایش فیلم به صورت مجازی مردم را رها نکردند، اما خود دچار ضربه سهمگین اقتصادی شدند، چه اینکه پیش از این نیز کسب درآمد از مسیر هنر برایشان چنگی به دل نمی زد.
هنرمندان تئاتر امروز و در شرایط بحران کرونا مانند پیش از آن، بر چهره خود صورتک خندان معروف را می زنند تا مردم چهره واقعی و غمگین آنها را نبینند ، شاید در فرداهایی پس از برچیده شدن بساط کرونا، به همت مسوولان و نگاه تازه به این هنر ریشه‌دار، بتوان روز و روزگار خوشتری برای هنرمندان این عرصه رقم زد.
هنوز شوک اقتصادی به هنرمندان خود را نشان نداده است
هومن شهرستانی از هنرمندان تئاتر و شاهنامه‌خوان گفت: هر ساله با نزدیک شدن ایام نوروز درآمدهای خاص و خوبی نصیب فعالان صحنه می‌شد، اما امسال با وجود بیماری کرونا ضربه ای سخت به بدنه نحیف هنر کشور وارد شد؛ عقب افتادن یا لغو شدن بسیاری از اجراهای که از قبل آماده شده بود نیز به نگرانی‌ها افزوده است و بعضی از فعالان این حوزه نمی‌دانند تا چه زمانی موج کرونا ادامه خواهد یافت و آیا پس از آن کیفیت و استقبال مخاطبان از برنامه‌ها به روال سابق خواهد برگشت و یا زمان زیادی می برد تا ترس مردم از حضور در مجامع عمومی از بین برود.
وی تاکید کرد: اهالی تئاتر به شدت نگران سرنوشت آثارشان هستند و حتی نمی دانند این تعطیلی چگونه در سهم زمان اجراها محاسبه می شود. هنرمندان در این هفته ها با صفر شدن درآمدشان افق خوبی پیش رو ندارند؛ غیر از این مساله، متولیان هنر و سالنهای خصوصی تئاتر نیز ضررهای قابل توجهی را خواهند داشت. بنابراین، بدیهی است پس از بین رفتن این ویروس، آنها باید خسارات خود را جبران کنند و بعد شاید به داد هنرمندان برسند.
وی اظهار داشت: تازه دو ماه از قرنطینه و مساله بحران این بیماری گذشته است و هنرمندان هنوز تا شوکه شدن های اقتصادی فاصله دارند که امیدواریم با راهکارهایی این شوک اقتصادی در آینده لمس نشود.
این کارشناس هنرهای نمایشی و پژوهشگر هنر نمایش افزود: هنرهای نمایشی به عنوان باسابقه ترین و صاحب قدمت ترین هنرها در جهان و در ایران نمود دارد و تعزیه، سیاه بازی و دیگر نمایش های سنتی مستقیما به فرهنگ اعتقادی و جغرافیایی ما مرتبط می‌شود و سالها با پیش ثبتهای علمی و دانشگاهی به موازات فعالیتهای تجربی به جایگاهی رسیده است که امروز نمایش ایرانی دارای کارنامه جهانی است و هنرمندان ایرانی روی صحنه های تئاتر دنیا در جشنواره های مختلف حضوری درخشان دارند.
ترکیب کردن سالن اجرا و فضای مجازی در شرایط کرونا
بازیگر نمایش غم‌نامه رستم و سهراب گفت: در سالهای اخیر با افزایش سالنهای نمایش خصوصی و فعالیت بیشتر هنرمندان شاهد افزایش چشمگیر گروههای نمایشی و البته تماشاگران در سالن های نمایش بوده ایم، در حال حاضر ایده پردازی و خلاقیت هنرمندان تئاتر در این دوران ویروسی می تواند کارساز باشد.
وی گفت: هر چند ممیزی ها و بروکراسی اداری همیشه مانع خلاقیت هنرمندان بوده، اما چاره ای جز ایده پردازی نداریم و ترکیب فضای مجازی و سالن های خصوصی می توانند این روزها بیشتر به کار بیاید که پخش فیلم‌های تئاتر کمدی، و نگاه نو در آثار کلاسیک در فضای مجازی، به شرط قرارداد با متولیان هنر، کارسازترین روش اکنون است و مخاطب خواهد داشت.
سرپرست گروه تئاتر چکاوک شاهرود ادامه داد: کمک مالی مستقیم برای جبران خسارات به هنرمند، تماشاخانه‌ها و دست اندرکاران تئاتر بدون واسطه، تقبل پرداخت بیمه هنرمندان که اکنون به ماهی ۲۵۰ هزار تومان رسیده است و استفاده از ایده های هنرمندان و تامین مالی جهت تولید ایده ها، بهترین کار موقت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است و از طرفی دیگر زمینه سرگرمی مخاطب در خانه نیز تامین خواهد شد.
بلاتکلیفی هنرمندان تئاتر در شرایط «در خانه بمانید»
بازیگر و کارگردان نمایش پیک نینوا با اشاره به شعار «در خانه بمانید» بیان داشت : باید هدفی پیش رو داشت و با تهیه ابزار آن درخواست یا شعار داد، بسیاری از گروههای تئاتری با توجه به هزینه‌هایی که قبلاً برای آماده سازی اجراها صرف کرده‌اند، در نوعی بلاتکلیفی به سر می‌برند چرا که نه تنها وضعیت ادامه اجراها مشخص نیست بلکه بعضی گروه‌ها ممکن است امکان ادامه اجرا را پس از بازگشایی سالنهای تئاتر نداشته باشند.
وی تاکید کرد: باید پرسید وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی چه سیاستی برای بازگشایی سالن های نمایش دارد، طبق قانون، ادارات و سازمانها درصدی را برای فرهنگ و هنر باید صرف کنند. چرا این مساله قانونی محقق نمی شود و چرا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی احقاق حق هنرمندان را نکرده است؟ توقع زیاد است، اما قول و بی عهدی و دروغ زیاد دیده ایم و اعتماد نداریم.
وی که در بیش از ۱۷۰ اثر هنری حضور و همکاری داشته است با اشاره به تجربه های سال های فعالیت خود گفت: اهالی تئاتر همیشه با مشکلات متعددی دست و پنجه نرم کردند. انتظاراتی دارند که بخشی از آنها از گلایه های روی هم انباشته طی چهار دهه گذشته نشات گرفته است. اما باید کارگردانان نیز کمی مستقل عمل کنند و به تئاتر خوب گیشه ای بیشتر فکر کنند تا کمک و قرارداد وزارت فرهنگ و ارشاد.
وی ادامه داد: در بحث ممیزی با تغییر چندانی روبه رو نبوده ایم. نگاه ها و ضوابط عرصه کسب مجوز هم سلیقه ای است. بررسی ها برای برخی با انعطاف بیشتر و برای برخی بدون انعطاف انجام می شود. باید صبور بود و کار کرد. مبارزه یعنی فقط تمرین و اجرا.
تئاتر هنر به‌روزی که جایش در پستوخانه بایگانی‌ها نیست
اکبر شفائیان از هنرمندان پیشکسوت تئاتر استان سمنان گفت: اواخر سال پیش و ابتدای سال جدید روزهای خوبی برای پایان و آغاز سال نبود، چه برای مردم و چه هنرمندان ایران و جهان اما در برابر مشیت الهی راه گریزی نیست.
وی افزود: واضح و مبرهن است که ویروس کووید-۱۹ ضربه سختی برای هنرمندان به ارمغان آورد و همین بس که گفته شد در ایام کوتاه نوروز و پخش نشدن فیلم های نوروزی در سینما که همیشه پرطرفدار بود نزدیک به ۱۷ میلیارد تومان به بدنه سینمای ایران ضربه زد.
وی تاکید کرد : هنر نمایش بیش از هنرهای دیگر دچار ضربه اقتصادی شد، چراکه فیلم های ساخته شده در زمان مقتضی به نمایش در خواهد آمد اما اجراهای زنده متفاوت است؛ نمایشهایی که آماده به صحنه رفتن بودند بعد از تمرین چندماهه بازیگران، ساخت دکور، دوخت لباس و صدها فعالیت های ریز و درشت و حتی چاپ پوستر نمایش، به ناگاه با این بحران و تعطیلی سالن ها مواجه شدند.
کاگردان نمایش «همه ی فرزندان خورشید» اضافه کرد: خسارتهای هنگفت این هنرمندان را چه کسی پاسخگو است؟ تئاتر هنر زنده و به روز است و نمی‌توان آن را در پستوخانه فرهنگسراها بایگانی کرد. هنرمندان تاتر باید به روز هنرشان را در معرض دید قرار بدهند.
وی اضافه کرد: جمع کردن بازیگران و تمرین در پلاتوها بسیار سخت است و حال این ویروس تمام زحمات گروه ها را از بین برد و آیا پس از وقفه ای چند ماهه می‌توان همان گروه قبل را جمع و منسجم کرد؟ مسلما جواب منفی است؛ تصمیم و راهکار دولت و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی می‌تواند در این روزهای ناخوشایند امیدی برای هنرمندان باشد و برای مثال نمی‌تواند تولیدات تمام گروههای نمایشی را بخرد اما می‌تواند حداقل بخشی از مخارج گروه هایی که آماده اجرا بودند و به خاطر این اوضاع ضرر کردند را بپردازد .
هنر را هم در سهم اختصاصی از صندوق ذخیره ارزی شریک کنند
این جانباز هنرمند بیان داشت: هنرمندی که سالیان زیادی از طریق تئاتر امرار معاش کرده است در حال حاضر باید چه تدبیری بیندیشد؟ شاید با مبلغ یک میلیارد دلاری که دولت با اجازه رهبری سخاوتمندانه از صندوق ذخیره ارزی دریافت کرد بتواند به مدت سه الی چهار ماه هنرمندانی که ضرر کرده اند را حمایت مالی کند.
شفائیان گفت: در شهرستانها به ندرت ولی در شهرهای بزرگ مخصوصا تهران گروه های حرفه ای هستند که همه عوامل آن شغل اصلی به نام تئاتر دارند و این یعنی اگر کارگری که محل کارش کارخانه است، هنرمند تئاتر محل کارش پلاتو نمایش است.
کارگردان نمایش «هزارودومین شب شهرزاد» تاکید کرد: در سخنان رییس جمهوری از مشاغل و حمایت ها سخن به میان می آید، الا حمایت از هنرمندان، چرا که ما صنف و سندیکا نداریم و در نتیجه آنطور که معلوم است شغلی به نام هنرمند تعریف نشده است.
وی با اشاره به فعالیت های هنری در شرایط کرونایی جامعه گفت: امروز می توان به صورت مجازی جشنواره هایی را در راستای هنر نمایش برگزار کرد که باید با حمایت های مالی که دلگرم کننده و جبران کننده ضررها باشد از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در راستای انگیزه هنرمند شکل بگیرد و قطعا می تواند با حضور هنرمندان مطرح به عنوان داور و به صورت برخط از این دوران بهتر و امیدوارتر عبور کرد.
فراموش شدن تئاتر در استان ها خطری جدی است
محمد علی دانشگر بازیگر و کارگردان جوان و فعال تئاتر استان سمنان نیز به ایرنا گفت: فراموش شدن تئاتر در استان ها در حال حاضر به عنوان خطر جدی برای این هنر به حساب می آید و افرادی که به شکل حرفه ای در این هنر فعال بودند متحمل ضربه زیادی از لحاظ اقتصادی و زمانی شدند.
وی بیان داشت: یکی از آسیب هایی که می تواند این دوران به بدنه تئاتر وارد کند دورشدن هنرمندان باتجربه از صحنه های نمایش و در نتیجه جایگزین شدن افراد کم تجربه است و حضور بدون آگاهی آنها باعث افت کیفیت نمایش ها و به دنبال آن تاثیر منفی روی مخاطبان می شود.
وی ادامه داد: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و دستگاه های دولتی شاید در حال حاضر نتوانند حمایت و روشی را برای زنده نگه داشتن پویایی هنرمندان تئاتر پیدا کنند؛ اما پس از این جریان و در آینده با حمایت های مالی مناسب و مستقیم و با صدور مجوزها به شکل آسان تر انگیزه را به هنرمندان بازگرداند تا چراغ صحنه ها از قبل روشن تر شود.
کارگردان برگزیده سی امین جشنواره تئاتر استان سمنان با اشاره به آموزشگاه تازه تاسیس خود اظهار داشت: پس از گذران مراحل اداری و دریافت مجوز و هزینه های بسیاری که برای تجهیز محل تمرین نمایش انجام دادم، در سال جدید قصد افتتاح این آموزشگاه و فعالیت گروه های نمایشی مختلف را در آن داشتم که با وجود شیوع این ویروس و تعطیلی آموزشگاه ها دچار ضربه اقتصادی شدید شدم و اگر نتوانم هزینه ها را جبران کنم شاید باید به دنبال تعطیلی آموزشگاهی باشم که به امید پیشرفت تمامی گروه های تئاتر شهرم فعالیت آن را پیگیر بودم.
کارگردان نمایش «مدام کسی مرا می خواند» به هنرمندان تئاتر پیشنهاد داد: می‌توان نمایشنامه هایی را برای اجرا در آینده خوانش و انتخاب کرد و اطلاعات خود را در زمینه های مختلف هنرهای نمایشی بالا برد و هر چند تئاتر هنری زنده است و با حضور مخاطب معنی دارد اما فعالیت های مجازی که در حال حاضر انجام می شود به عنوان یک مُسکن بهتر از هیچ است؛ با آنکه تعریف تئاتر را در خود ندارد.
بازیگر نمایش «زندگی گالیله» افزود: در حالت عادی گروه های نمایشی به ویژه در استان ها برای اینکه مخاطب بهتری داشته باشند بسیاری از مسائل مانند حضور دانشجو در شهر، فصل تحصیلی و همزمان نشدن با مناسبت ها و عزاهای عمومی و ماه هایی مانند رمضان و محرم در نظر گرفته و سپس زمانی را در حداقل روزها از سال تعیین می کنند تا ضرری را متحمل نشوند که حال با این وضعیت زمان های طلایی سال ۹۹ برای آنها از بین می رود و دیگر نمی توانند امیدی به مخاطب داشته باشند.
دانشگر با بیان جمله «تئاتر، یک ضرورت است، چیزی شبیه به نان» از پیتر شومان گفت: امیدوارم این اتفاقات تمام شود و خانواده تئاتر کنار هم جمع شوند تا با اجراهای تئاتر روح خود و جامعه را جلا دهند.
انجمن های نمایش تا به امروز حمایت نشده اند
رییس انجمن هنرهای نمایشی استان سمنان گفت: در حال حاضر هیچ حمایتی در راستای ضرری که گروه های نمایشی بابت این روزها متحمل شده اند انجام نشده است و هر چند جناب آقای قادر آشنا ریاست جدید مرکز هنرهای نمایشی وعده هایی را داده اند.
احمد مرادی حقیقی افزود :تنها حمایت مرکز هنرهای نمایشی اختصاص دادن مبلغی به انجمن های نمایش بود که با توجه به ۱۶ گروه ثبت شده تئاتر استان بسیار ناچیز است و این مشکل برای استان های بزرگ با گروه ها و هنرمندان بیشتر مشکلات بیشتری را ایجاد می کند.
وی خاطر نشان کرد: گروه های نمایشی استان سمنان به طور خودجوش و بدون حمایت های مالی از اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی ۲۸ اثر نمایش صحنه ای و تعدادی نمایش خیابانی را در سال ۹۸ به روی صحنه بردند و آموزشگاه های آزاد هنرهای نمایشی اقدام به آموزش گرایش های تئاتر و بازیگری در رده های سنی مختلف کردند و با وجود بسیاری از مشکلات، سی امین جشنواره تئاتر و دومین جشنواره دوسالانه تئاتر خیابانی استان در آبان ٩٨ در گرمسار برگزار شد.
بازیگر نمایش «بازرس» گفت: پیشنهاد انجمن نمایش استان سمنان به استانداری و فرمانداری ها تشکیل صندوق حمایت از تولیدات هنری در استان است که می تواند با تمرکز و اختصاص بخشی از اعتبارات و بودجه های فرهنگی و هنری سازمان ها، دستگاه های دولتی و نهادها با نظارت نمایندگان و دستگاه های مرتبط بر هزینه کرد آن، تشکیل شود تا اندوخته های این صندوق از تولیدات هنری به ویژه تئاتر که از پرهزینه ترین اما تاثیرگذارترین هنرهاست پیشتیبانی کند.