تئاتر، هنری اندیشه‌ساز که فرهنگ از دل آن جوانه می‌زند

انیستیتو جهانی تئاتر (آی تی آی) برای نخستین بار در سال ۱۹۴۸ از سوی سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) تاسیس و در سال ۱۹۶۲ میلادی برای اولین بار  روز جهانی  تئاتر را به تصویب رساند که اولین پیام آن توسط «ژان کوکتو» نمایشنامه نویس و کارگردان شهیر فرانسوی در همان سال  خوانده شد. در ایران نیز سال ها مراسمی با عنوان اردیبهشت تئاتر ایران در ماه دوم سال برگزار می شد اما از سال ۹۵ با تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی ۷ فروردین همزمان با روز جهانی این هنر با عنوان روز ملی هنرهای نمایشی به تصویب رسید.

هنر تئاتر پیچیدگی های انسان را به چالش می کشد، روانکاو و جامعه شناسی خبره است که با فلسفه همنشین است و تفکر انسان را دگرگون خواهد کرد و در نهایت  از دل آن «فرهنگ» جوانه می زند.

تئاتر از دید  آن‌ ها  که این پدیده را درک نکرده اند تنها یک تالار است با عده ای بازیگر که نمایشنامه ای را به روی صحنه می برند، اما حقیقت  آن به همین سادگی نیست؛ به مانند هر اثر هنری  و ریشه آن است که عمق اثر را منتقل می‌کند بدون اینکه مخاطب از آن ریشه شناختی داشته باشد.

 فیلسوفان، روانشناسان، جامعه شناسان و فرهیختگان تعاریف زیادی از این هنر دارند و تئاتر همیشه به عنوان تاثیرگذارترین پدیده در دل جامعه خود به کمک بشر آمده تا روشنگری کند، یکی از زیباترین نگرش ها به این هنر را می توان  بیانیه ای که کریستوف ورلیکوفسکی، هنرمند لهستانی در سال ۲۰۱۵ به مناسبت روز جهانی تئاتر بیان کرد دانست.

او در این بیانه می‌گوید: استادان واقعی تئاتر به آسانی، دور از صحنه (استیج) یافت می‌شوند. به طور کلی آن‌ها علاقه‌ای ندارند که تئاتر را مانند یک ماشین ببینند که عادت‌ها و حرکت‌ها را تکرار می‌کند و باعث تولید مجدد کلیشه‌ها می‌شود. آن‌ها در جست‌وجوی دگرگونی هستند،در واقع هیچ چیزی وجود ندارد که آشکارکننده مضامین پنهان باشد و بتواند بهتر از تئاتر عمل کند،تئاتر بهتر از هر چیز دیگری از عهده این کار بر می‌آید.

هر سال در روز جهانی تئاتر هنرمندانی از دنیا انتخاب می شوند و بیانیه ای به مناسبت آن صادر می کنند که در آخرین آن در سال ۲۰۱۹ کارلوس سلدران  هنرمند کوبایی آن را نوشت؛ در این بیانیه آمده بود: تئاتر خود یک کشور است،قلمرویی گسترده که جهان را در بر می گیرد.

چند سالی است که در ایران نیز ۷ فروردین به عنوان روز هنرهای نمایشی ایران تعیین شده است و هرسال توسط هنرمندی بیانیه ای به مناسبت روز جهانی تئاتر و روز ملی هنرهای نمایشی  منتشر می شود ، تا به حال در کشور هنرمندانی چون محمدعلی کشاورز،علی نصیریان و جمشید مشایخی بیانیه ای را در این روز صادر کرده اند و امسال توسط اکبر زنجانپور این متن نوشته شد و در مقدمه  آن آمده است: هنرمند تئاتر، با ذهن شاعر و عقل سرخ قدم برمی‌دارد، هیچ بایدی را برنمی‌تابد و  انسان و این جهان هر لحظه به شکلی درمی‌آید، نتیجه این هنر و گشت‌وگذار زندگی ،کشف راز و رمز این حیات است. 

استان سمنان نسبت به جمعیت خود، اجراهای متنوع تئاتر و هنرمندان خلاق و ارزشمندی را در نیم قرن گذشته  پرورش داده است که به مناسبت روز جهانی تئاتر و روز ملی هنرهای نمایشی نقطه نظرات آنها را شنیده ایم.

  ​

امیدی به حمایت های دولتی از تئاتر نیست

رییس انجمن هنرهای نمایشی استان سمنان در گفت و گو با ایرنا بیان کرد:از زمان پیدایش تئاتر جایگاه و ارزش آن در جوامع بشری از اهمیت و جایگاه خاصی برخوردار بوده است و همیشه مورد توجه مردم قرار گرفته است ،چرا که علاوه بر جنبه های سرگرمی ،هنری است که با انتقال محتوا و معنا، خصلت ها و  زوایای پیدا و پنهان  موجود پیچیده و ناشناخته ای به نام انسان را به چالش می کشد.

احمد مرادی حقیقی ادامه داد: کشورهای در حال توسعه به خوبی دریافتند که مردم از قاب صحنه تئاتر به صورت سحرآمیزی واقعیت ها و پیچیده گی های زندگی خود را از جنبه زیبایی شناسی احساس  می کنند و بر آنها تاثیر عیقی می گذارد؛ بنابراین پایه های آموزشی و فرهنگی خود را با تاکید بر تئاتر قرار دادند و هر روز فراتر از دیروز بر توسعه تئاتر پرداخته و قالب های جدیدی از این هنر ناب ارائه کردند .

وی اضافه کرد :تئاتر ایران به علت کم سابقه بودن آن در بحث علمی و آکادمیک، با وجود جهش هایی که در دوران مختلف احساس کرد، نتوانست جایگاه خود را پیدا کند و می توان گفت  از تئاتر و هنرمندان در کشور ما به صورت ابزاری بهره برداری شد و کلیه حمایت های مالی و معنوی معطوف به جشنواره های مناسبتی،موضوعی و آثاری با موضوع و محتوای خاص گردید و حمایت از موضوعات آزاد  و اجراهای عمومی که باعث خلاقیت در جامعه می شود به حاشیه رفت.

رییس انجمن هنرهای نمایشی استان سمنان اظهار داشت :هنر در فضای آزاد و دموکراتیک جایگاه خود را پیدا می کند که این توفیق در ایران حاصل نشد و وضعیت تئاتر در استان ها و عدم حمایت های لازم نشان می دهد که قرار است هر سال وضعیت بدتر از سال گذشته باشد.

مرادی  تاکید کرد: با توجه به اینکه مدتی است از حمایت های مالی و سخت افزاری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از انجمن های نمایش استان ها خبری نیست و  امید می رفت سال ۹۸ توجه بیشتری به تئاتر استان ها و راهکاری برای استفاده از سالن های تئاتری که به بخش خصوصی واگذار شده است برنامه‌ریزی شود، اما در حال حاضر گروه های نمایشی با مشکلات بسیاری مواجه هستند و هر چه پیش رفتیم امیدها به یاس تبدیل شد و نه تنها تفاهم نامه ای به امضا نرسید، حمایت‌های لازم نیز دیده نشد.

پیشکسوت هنر تئاتر استان سمنان توضیح داد: طرحی نیز مبنی بر ادغام انجمن‌های موسیقی،هنرهای تجسمی و هنرهای نمایشی در جهت تضعیف اختیارات انجمن ها نیز مطرح شد و در نهایت با استعفای مدیر کل هنرهای نمایشی در اواخر سال گذشته، سرکوب انجمن هنرهای نمایشی تکمیل گردید.

وی افزود: گروه های نمایشی استان سمنان به طور خودجوش و بدون حمایت های مالی از اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی ۲۸ اثر نمایش صحنه ای و تعدادی نمایش خیابانی را به روی صحنه بردند، آموزشگاه های آزاد هنرهای نمایشی اقدام به آموزش گرایش های تئاتر و بازیگری در رده های سنی مختلف کردند و با وجود بسیاری از مشکلات سی امین جشنواره تئاتر و دومین جشنواره دوسالانه تئاتر خیابانی استان در آبان ٩٨ در گرمسار برگزار شد که انجمن نمایش استان بابت هزینه های آن جشنواره همچنان مقروض است اما کورسوی تئاتر استان هنوز خاموش نشده است.

بازیگر نمایش «بازرس» گفت:پیشنهاد انجمن نمایش استان سمنان به استانداری و فرمانداری ها  تشکیل صندوق حمایت از تولیدات هنری در استان است زیرا به نظر می رسد نمی توان امیدی به وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی و ادارات کل آن  در استان ها داشت. 

وی بیان کرد : صندوق حمایت از تولیدات هنری می تواند با تمرکز و اختصاص بخشی از اعتبارات و بودجه های فرهنگی و هنری سازمان ها ، دستگاه های دولتی و نهادها با  نظارت نمایندگان و دستگاه های مرتبط بر هزینه کرد آن تشکیل شود  تا اندوخته های این صندوق از تولیدات هنری به ویژه تئاتر که از پر هزینه ترین اما تاثیرگذارترین هنرهاست پیشتیبانی کند.

وی ادامه داد : بر کارشناسان  فرهنگی پوشیده نیست که معیار سنجش سطح فرهنگی هر کشور و در ادامه هر استان به پویا بودن و رشد توسعه هنر آن به ویژه تئاتر است .

وی خاطر نشان کرد: اگر برای  مسوولان و مدیران استان  فعالیت گروه های نمایشی در استان و به تبع آن منفعل نشدن تعداد زیادی از جوانان علاقه مند و هنرمند که با این هنر  می توانند حرکت وسیع فرهنگی را در جامعه رقم بزنند مهم است  پیشنهاد می کنم صندوق حمایت از تولیدات هنری در استان ایجاد شود. 

مدیر عامل خانه هنرمندان شاهرود:  روزمره شدن تئاتر با ذات آن در تضاد است 

محمد عرب اسدی در گفت و گو با ایرنا ابراز داشت: در طول عمر بشریت ، تئاتر این آفرینش ناب و پویای آدمی چنان تاثیر شگرف و عمیقی بر تعالی و رشد اندیشه انسانی گذاشته است که وجود آن ضرورتی انکارناپذیر است و به کمک این هنر فاخر انسان می تواند اصالت وجودی خویش را معنا بخشیده و روح حقیقت جوی خود را به ساحل آرامش برساند.

وی روز جهانی تئاتر را به هنرمندان پاک اندیش آن تبریک گفت و افزود: تئاتر  هنری ناب و تاثیرگذار است و به نوعی تمامی عناصر هنرها را به خدمت می‌گیرد تا تمامیت خود را در راستای اهدافش به رخ بکشد؛ هنری که با توجه به  دنیایی که با دگرگونی و فناوری همراه است، اصالت وجودی و مناسبات انسانی خود را حفظ می کند تا تاثیری متفاوت و ماندگار در احساسات و روابط اجتماعی داشته باشد.

وی ادامه داد: تئاتر در طول زمان و با وجود شکل گیری گونه ها و شیوهای مختلف،ذات هدایت گری و حقیقت‌طلبی خود را حفظ کرده است؛ کشورهای توسعه یافته هنر تئاتر را مورد توجه قرار می دهند تا بتوانند در تربیت رشد شخصیتی انسان ها مانند پرورش قدرت تخیل ذهن و اعتماد به نفس از آن بهره جویند.

سرپرست گروه تئاتر بازی اظهار داشت: جوامعی که در بخش مدیریتی خود برای این هنر به شکل اصولی و حرفه ای بستری مناسب ایجاد کرده اند  تاثیر و بازتاب آن را در مخاطبان و همچنین عوامل اجرایی آن شاهد و ناظر بوده اند و به دنبال این نگاه که با بستر فکر و اندیشه  همراه بوده، جشنواره ها و گروه ها را در رده های کیفی و سطوح مختلف سنی شکل داده اند.

وی تاکید کرد: سیستم مدیریتی ، هنر تئاتر را به سوی خصوصی سازی سوق داده است و با حمایت های مالی و سخت افزاری تلاش کرده است این هنر ناب بتواند اصالت وجودی خود که شامل انتقادگری،هدایت‌گری و تعالی روح آدمی است را حفظ نماید و تنها به کارکرد ابتدایی خود که سرگرمی است اکتفا نکند.

نویسنده و کارگردان نمایش «وضعیت پایانی» تصریح کرد: متاسفانه  نگاه اصولی و چشم اندازی در مدیریت تئاتر کشور وجود ندارد تا برنامه ریزی صحیح برای پیشرفت تئاتر به وجود آید و تمرکزگرایی و نگاه آماری و شکلی در بخش های مختلف باعث روزمره گی و تکرار بیهوده در این هنر و عوامل آن شده است که کاملا با ذات آن در تضاد است و از بین بردن  روح از این هنر را به دنبال دارد.

مدرس هنرهای نمایشی: اهمیت ندادن به تئاتر باعث عقب‌ماندگی جامعه می‌شود

رضا فوادی روز جهانی تئاتر را بر تمام عاشقان تئاتر تبریک گفت و ابراز داشت: امیدوارم هنرمندان همیشه چراغ صحنه را روشن نگه دارند ،زیرا این پدیده یک نیاز برای بشر است و اگر برطرف نشود جامعه  به سمت عقب‌ماندگی خواهد رفت که متاسفانه در ایران نیز رگه هایی از بی توجهی و در نتیجه عقب افتادگی در آن احساس می شود؛  هنر تئاتر روشنگری می کند  و با گسترش نگرش ها جامعه را به رشد و تعالی می رساند.

وی  تاکید کرد:یکی از کارکردهای تئاتر که در دل خود جامعه شناسی،فلسفه و روانشناسی را به  همراه دارد این است که وقتی عده ای به علت کمبود شناخت از جامعه آن را به هر سمت و سویی می برند این هنر به میدان می‌آید تا رشد جامعه را به دنبال داشته باشد.

وی ادامه داد:تئاتر زمانی می تواند تاثیر شگرف خود را در جامعه نشان دهد که به عنوان یک کالای اساسی در سبد فرهنگی هر خانواری قرار گیرد که متاسفانه و هنوز این ارتباط با اکثریت جامعه برقرار نشده است و مخاطبان آن صرفا افرادی فرهنگی و یا از جامعه هنرمندان هستند که از این محصول  غنی بهره می برند.

سرپرست گروه تئاتر سایه اضافه کرد: مسوولان با برنامه ریزی که باید بر اساس کارشناسی در این حوزه انجام بگیرد، یک بخش از تاثیرگذاران پیوند اکثریت جامعه با این هنر روشنگر  و بخش دیگر سرمایه گذاران هستند که متاسفانه دغدغه ای در حوزه هنر و حتی شناختی از آن ندارند؛ پس نتیجه آن می شود که در نهایت به اختلاس ها و خشنونت ها منجر می شود اما اگر سرمایه برای هنر هزینه شود،فرهنگ را به دنبال دارد و به دنبال آن اقتصاد نیز تحت تاثیر فرهنگ سلامت خود را حفظ خواهد کرد.

فوادی توضیح داد :امروز بسیاری از هنرمندان صاحب اندیشه به علت عدم حمایت ها خانه نشین هستند و عده ای که تنها دیده شدن و درآمدزایی به هر قیمتی برای آنها مهم است روی صحنه ها الگوی جامعه شده اند و این نقد به اهالی هنر تئاتر است که به آموزش و مطالعه اهمیت زیادی نمی دهند و به راحتی پا به صحنه می گذارند بدون اینکه متوجه تاثیر گذاری خود در جامعه  باشند.

کارگردان نمایش «دوپامین» گفت: امروز  تئاتر جهان به سبک های نوینی در اجرا دست پیدا کرده است اما در ایران هنوز اجراها وابسته به چند سبک است و دلیل آن عدم پیوستگی اهالی تئاتر ایران با جهان است که می تواند از دیگر دلایل استقبال حداقلی مردم در ایران باشد زیرا ضعف در اجراها و گسستگی مردم با تئاتر را در پی دارد.

بازیگر نمایش «زنجیر شدگان» اظهار داشت: به نظر می آید مدیران دغدغه پویایی تئاتر ندارند زیرا در حال حاضر انجمن ها کارکرد خود را از دست داده‌اند و سالن ها خصوصی شده است، هنرمندان تئاتر بدون سود مالی هر چه درآمد دارند برای اجاره سالن می دهند  و در حقیقت تنها سود آن برای صاحبان سالن های تئاتر است که اکثر آنها طبیعتا دارای دغدغه های اقتصادی هستند. 

مدرس آموزشگاه هنرهای نمایشی ارجمند تهران گفت: تئاتر مانند آیینه بازتاب انسان به انسان است و مانند چراغی است که جامعه را با روشنگری خود همراه می کند، کشورهای توسعه یافته جهان رویدادهای نو و خلاقانه ای را توسط این هنر با تبادل  با مردم در حال گسترش دارند ،به این معنی که به دنبال روش هایی از اجرا هستند تا با مخاطب ارتباط برقرار کنند و به مخاطب خود علاوه بر حفظ فرهنگ خود، آموزش می‌دهند که چگونه از این بازی که نامش زندگی  است به سلامت عبور کنند.

بازیگر و کارگردان نمایش «ذرت بوداده» ادامه داد:البته مردم بسیاری از کشورها به مانند بسیاری از مردم ایران هنوز با تئاتر و به طور کل هنر آشنا نیستند و  آن را جزو کالای اساسی زندگی به حساب نمی آورند در صورتی که در کشورهای توسعه یافته به ویژه اروپا خانواده ها ارتباط مستقیم و یا غیرمستقیمی با این هنر دارند و آن را جزئی از زندگی روزمره خود می دانند.

عضو هیات مدیره تئاتر استان سمنان: تئاتر ایران سیاست‌زده است

بابک صبوری ضمن تبریک روز جهانی گفت: برای هنر تئاتر نمی توان تعریف مشخصی پیدا کرد و تعریف آن بسیار سخت است، زیرا از زوایای مختلف قابل تحلیل و بررسی است، اما اشاره به این نکته که در طول تاریخ ، دغدغه های بشر به واسطه تئاتر نمود پیدا کرده به اهمیت والای آن پی خواهیم برد.

سرپرست گروه تئاتر هدف افزود: تئاتری که امروز شناخته می شود و به صورت علمی از آن سخن می گویند در ایران جایگاه چندانی نسبت به تئاتر جهان ندارد و حتی نمی توان آن را در نمودار جهانی بر روی خط مقایسه آورد اما به واسطه نمایش هایی که به شکل بومی در آن وجود داشته و دارد می تواند در سبک و دسته بندی مستقل حرفی برای گفتن داشته باشد.

وی ادامه داد: نگاهی که تئاتر امروز دنیا می تواند به تئاتر ایران داشته باشد،نگاهی است که یک معلم به شاگرد دارد و هنوز برای پخته شدن در مسیر تئاتری که امروز در دنیا از آن یاد می شود باید  مسیر طولانی را برای پخته شدن طی کرد و این به معنی عدم توانایی فن،استعداد و اجرا توسط گروه و بازیگران نیست بلکه ضرورت وجود یک نگرش کلی،علمی و دقیق به آن است. 

وی تشریح کرد: تئاتر ایران با کمی و  کاستی های زیادی روبرو است و نبود نگاه حرفه ای به آن باعث شده است به شدت بیمار و سیاست زده شود .

بازیگر نمایش «شب های آوینیون» اظهار داشت: تئاتر ایران مانند یک طفل یتیم از این خانه به آن خانه می رود و هر روز تابع سیاست های غلط و نگرش های فردمحور و سلیقه ای شده که نتیجه آن تنزل این هنر در کشور است و قطعا  بخشی از آن متوجه هنرمندان و بخش دیگر از آن متوجه سیاست گذاران این حوزه است. 

کارگردان نمایش «یک روایت چپ کوک و کژنما از یک قتل» گفت:برگزاری جشنواره های بدون هدف، اهمیت ندادن به تئاترهای خلاق و دانشجویی و پیوند خوردن سیاست با این هنر ،تئاتر را به قهقرا خواهد برد. 

صبوری اظهار داشت :امیداورم روزی شاهد پیشرفت  این هنر اصیل در کشورمان باشیم.

تئاتر و اهالی آن دلسوزانه به هدف جهانی بهتر در راستای تقویت اندیشه بشر تلاش می کنند تا عصری هر چه روشن تر از پیش برای مردم رقم بخورد و جنس فرهنگ جامعه بتواند تحت تاثیر هنر به بقای خود  عمیق تر  ادامه دهد.