استان اصفهان به مرکزیت شهرستان اصفهان ۱۰.۷ میلیون هکتار مساحت دارد که بیش از ۹۰ درصد از آن معادل ۹.۸ میلیون هکتار را عرصه‌های منابع طبیعی و ملی شامل می‌شود که از این میزان حدود ۴۰۳ هزار هکتار را جنگل(چهار درصد)، ۶ میلیون هکتار را مرتع (۶۴ درصد) و سه میلیون هکتار را بیابان(۳۲ درصد) در برگرفته است.
حدود ۶ میلیون هکتار عرصه‌های طبیعی در استان اصفهان وجود دارد که ۳۵ درصد از آن مرتع فقیر و یا خیلی فقیر است که از این مقدار، بالغ بر ۶۰۰ هزار هکتار نیازمند مراقبت و رسیدگی فراگیرتر، جلوگیری از هرگونه تخریب و اقدامات سودجویانه اجرای طرح‌های بازیابی به منظور جلوگیری از تخریب بیشتر است.
این عرصه‌ها در تولید هرز آب‌های سطحی نقش سریع داشته به طوری که سالانه بیش از ۷۵۰ میلیون متر مکعب هرز آب مستقیم و سریع تولید می‌کند که در تشدید فرسایش و ایجاد سیلاب‌های مخرب موثر است و میزان فرسایش خاک در استان برابر آمار موجود معادل ۱۲ تن در هکتار در سال برآورد می‌شود.
بیش از ۱۱ درصد از مراتع استان با وضعیت خوب و ۵۴ درصد با شرایط متوسط روبروست که باید از تخریب هرچه بیشتر آن جلوگیری کرد.
سالانه هر ساله در حدود ۲ هزار هکتار از عرصه‌های مرتعی این استان عملیات کشت به وسیله بذر انجام و در یکهزار هکتار از مناطق جنگلی عملیات احیا اجرا می‌شود.
به اعتقاد کارشناسان در کنار سیر احیا و بازیابی عرصه‌های طبیعی و منابع، برای جلوگیری از تخریب‌های آتی باید به بهترین شکل ممکن در جلب مشارکت‌های مردمی از یک سو و توقف فعالیت‌های مجرمانه سودجویان و متخلفان کوشید، این ۲ راهبرد از اصلی‌ترین کارهایی است که می‌توان انجام داد تا این اندوخته‌های با ارزش طبیعی از بین نروند و پایدار بمانند.
باید به حفاظت منابع طبیعی اعتقاد راسخ داشت
در این ارتباط عضو هیات علمی و رییس دانشکده منابع طبیعی دانشگاه صنعتی اصفهان گفت: نقش مردم در حفظ منابع طبیعی و حفاظت از داشته‌های ارزشمند زیست محیطی از اهمیت شایانی برخوردار است و در تمام جهان به آن به طور ویژه نگاه می‌شود.
عیسی ابراهیمی در گفت و گو با ایرنا اظهارداشت: میزان اعتقاد و اهمیت شهروندان به حفظ منابع طبیعی ارتباط مستقیم با مقدار آگاهی و اطلاع رسانی به آنان دارد، وقتی جامعه یک موضوع را به خوبی بداند و به اصطلاح برای آن جا افتاده باشد بهتر عمل می‌کند اما اگر آگاهی‌ها و اطلاعات در سطح کمی باشد نمی‌توان انتظار داشت که میزان مشارکت‌ها در حد معقول انجام گیرد.
وی با بیان اینکه باید خود و مسوولان و نهادهای مرتبط با منابع طبیعی و محیط زیست الگویی برای سایر مردم باشند خاطرنشان کرد: وقتی شهرداری، اداره منابع طبیعی، محیط زیست و نهادهایی از این دست بتوانند محیط زیست و منابع طبیعی را به خوبی حفظ کند بی شک تاثیر مستقیم و مطلوبی روی خود مردم می‌گذارد و باعث می‌شود در امر حفاظت بهتر عمل کنند، خود مدیران در تصمیم گیری‌ها و سیاست‌های خود باید حفاظت را سرلوحه قرار دهند تا بازتاب مثبت آن برای دیگران هم باشد.
این استاد دانشگاه به اهمیت آموزش فراگیر و ادامه‌دار درباره نقش محیط زیست و منابع طبیعی در زندگی روزمره و پیشرفت یک کشور اشاره کرد و گفت: رسانه‌ها و به ویژه صدا و سیما در امر اطلاع‌رسانی و آموزش صحیح باید بهتر نقش‌آفرینی کنند، آموزش زیربنای جلب مشارکت است که البته تا حدودی از آن غافل بوده‌ایم.
ابراهیمی اضافه کرد: برای مثال می‌بینیم که آگاهی‌ها در موضوع آب و چالش کمبود منابع آبی بهتر شده و بالاتر رفته، در همین زمینه در استان اصفهان میزان صرفه جویی بهتر رعایت می‌شود و در مقایسه با سایر استان‌ها در جایگاه بالاتری قرار دارد که دلیل آن تداوم در اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی درباره وقوع پدیده خشکسالی و اهمیت مصرف بهینه در مایه حیات است، این الگو می‌تواند در سایر مباحث مانند حفاظت از بیابان‌ها، جنگل‌ها، مراتع، دشت و کوه و بطور کلی منابع طبیعی و محیط زیست تسری یابد.
عضو هیات علمی و رییس دانشکده منابع طبیعی دانشگاه صنعتی اصفهان با تاکید بر اینکه نباید از هزینه در آموزش نباید هراس داشت، تصریح کرد: پولی که برای آموزش خرج می‌شود نوعی سرمایه‌گذاری کوتاه مدت و بویژه بلند مدت خواهد بود که بسیاری از خسارت‌ها و آسیب‌ها به منابع طبیعی و داشته‌های با ارزش را متوقف می‌کند، معتقدم باید هزینه‌های بیشتری در امر آموزش، اطلاع رسانی و آگاهی بخشی اهمیت منابع طبیعی اختصاص داد تا به واسطه آن تاثیرپذیری بهتری در جامعه شاهد باشیم.
گزارش‌های به موقع مردمی نمودی از مشارکت سودمند
در این زمینه مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری اصفهان به جز اقدامات این نهاد، مشارکت و به نوعی دلسوزی عملی خود مردم را نیز ضروری خواند و گفت: گزارش‌های مردمی درباره تخریب عرصه‌های طبیعی تا حد زیادی می‌تواند برای حفاظت از این داشته‌های ارزشمند موثر و مفید باشد لذا مشارکت همه شهروندان و هم استانی‌ها در این ارتباط را می‌طلبیم.
محمدحسین شاملی در گفت و گو با ایرنا اظهارداشت: سود بدست آمده از حفاظت از مراتع، جنگل، بیابان و جلوگیری از قطع درختان و توسعه در منابع طبیعی برای تمامی مردم است و تصور اینکه تخریب در منطقه‌ای متفاوت از محل زندگی ما تاثیری بر ما ندارد اشتباه است.
وی اضافه کرد: مردم هرگونه تخریب منابع طبیعی، آتش‌سوزی، تصرف عرصه‌ها، قطع درختان و اقدامات غیرقانونی مشابه را به شماره تلفن ۱۵۰۴ اطلاع دهند تا گروه‌های گشت و مراقت و یگان حفاظت این نهاد در کمترین زمان ممکن ترتیب اثر دهند.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری اصفهان توسعه و حفاظت از منابع طبیعی را پیش نیاز و بستری برای پیشرفت در سایر بخش‌ها نظیر کشاورزی، صنعت و اقتصاد دانست و خاطرنشان کرد: بهبود صنایعی مانند دامپروری، کشت گیاهان دارویی و انواع زراعت ارتباط مستقیم با حفظ عرصه‌های طبیعی دارد و بدون نگهداری مناسب و توسعه این بخش، ارتقا در سایر حوزه ها مقدور نیست.
شاملی مشارکت و اطلاع رسانی از سوی ساکنان را در حفظ منابع طبیعی موثر خواند و خاطرنشان کرد: مردم بومی مناطق طبیعی در کنار نگهداری هرچه بهتر از اندوخته‌های طبیعی باید جلوگیری از تخریب را به مسافران و گردشگران گوشزد کنند.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری اصفهان، تقویت نقش‌آفرینی مردم در امر مراقبت از عرصه‌ها را نیازمند آموزش فراگیر و فرهنگ‌سازی دانست و تاکید کرد: بر همین اساس در سال جاری برای موضوع‌های نامبرده برنامه‌ها و فعالیت‌های بیشتری خواهیم داشت.
شاملی به اقدامات و دستاوردهای این بخش اشاره و همچنین میزان تخریب و تصرف عرصه‌های طبیعی استان آماری ارایه نکرد.
تاکید به آموزش حفاظت از منابع طبیعی در کلان و برای ساکنان
رییس اداره آموزش، ترویج و جلب مشارکت‌های مردمی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری اصفهان در این پیوند گفت: منابع طبیعی موضوع حاکمیتی است که البته باید با مشارکت مردم حفظ و احیا شود و بدون نقش‌آفرینی مردم نمی‌توان انتظار داشت که داشته‌های زیست محیطی حفاظت شوند و برای نسل‌های آینده هم بمانند.
غلامرضا الهیاری در گفت و گو با ایرنا، آگاه‌سازی مردم را در ۲ سطح لازم دانست و اظهارداشت: ارایه اطلاعات و آگهی‌بخشی در سطح کلان و برای تمامی شهروندان و دیگری برای ساکنان بومی مناطق طبیعی باید بصورت هدفمند، یکپارچه و برنامه‌ریزی شده جلو برود، زیرا تخریب منابع طبیعی از سوی هر ۲ طیف صورت می‌گیرد.
وی با بیان اینکه فرهنگ‌سازی در سطح کلان چندان کار راحتی نیست و مستلزم فعالیت‌های عمقی، متداوم و مشخص است، تصریح کرد: فعالیت‌های آموزشی بطورت منطقه‌ای در مناطقی که محیط زیست و منابع طبیعی بیشتر در معرض تهدید قرار دارد نیز بصورت جداگانه ضروری است، از سوی دیگر جلب مشارکت برای ساکنان مناطق طبیعی مانند جنگل‌نشینان با اجرای برنامه‌های آموزشی و فرهنگ‌سازی میسر خواهد بود.
تعامل به جای اصطکاک لازمه حفظ منابع طبیعی
رییس اداره آموزش، ترویج و جلب مشارکت‌های مردمی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری اصفهان، دستیابی به تعامل را برای جلوگیری از تخریب منابع طبیعی، سازنده و مفید دانست و اظهارداشت: باید بجای ایجاد برخورد و اصطکاک بین نهادهای حاکمیتی و ساکنان از یک سو و خود مردم با یکدیگر، تعامل و ارتباط درست را نهادینه کرد به این معنا که بصورت دوستانه و البته سازنده دیگران را از تخریب بر حذر داشت و به احیا و دوست داشتن محیط زیست ترغیب کرد، هر چقدر برخوردها بهتر و تعامل افزایش یابد می‌توان به حفاظت بیشتر از منابع طبیعی امیدوار بود البته در نهایت برخورد قاطع با سودجویان و متخلفان امری ضروری است.
رییس اداره آموزش، ترویج و جلب مشارکت‌های مردمی به یکی از شیوه‌های این نهاد برای آموزش و فرهنگ‌سازی اشاره کرد و ادامه داد: در روستاها و مناطق جنگلی و بطور کلی مُشرف به منابع طبیعی از حمایت افراد تحصیل کرده به صورت هسته مرکزی آموزش استفاده می‌شود و این افراد با ارایه آموزش‌های لازم برای ساکنان، زمینه همکاری بیشتر آنان را مهیا می‌کنند تا برای مثال بجای قطع درخت و استفاده از چوب آن برای گرمایش از کپسول گاز استفاده کنند و البته زمینه واگذاری وسایل گرمایشی و کپسول گاز در آن نواحی فراهم شده است.
وی با اشاره به اینکه ۱۱ منطقه طبیعی در استان اصفهان از وجود چنین افرادی برخوردار است تصریح کرد: آموزش صحیح بهره‌برداری از منابع طبیعی، استفاده درست و غیر مخرب از آن به عنوان منبعی برای درآمد، جلوگیری از چرای بی‌رویه دام، استفاده از بخشی از اراضی برای کشت منابع دارویی و ایجاد تعاونی‌های مرتبط با فعالیت‌های این حوزه از جمله کارهایی است که می‌توان بیشتر روی آن سرمایه‌گذاری کرد تا به پایداری موهبت‌های زیستی و طبیعی بهتر کمک کند.
الهیاری، آموزش، ترویج و جلب مشارکت‌های مردمی را همچنین در گرو افزایش ظرفیت‌های علمی در اداره‌ها و همچنین مسئولان دانست و اظهارداشت: خود کارکنان و مسئولان باید توانمند و آگاه باشند تا تصمیمات آنان به نتایج مفید منجر شود.
به گفته وی برگزاری کارگاه‌های عملی در روستاها و بین اشخاص بومی و علاوه بر آن در مدارس شهرها امسال بیشتر پیگیری می‌شود تا بتوانیم همیاران طبیعت بیشتری پرورش دهیم.
رییس اداره آموزش، ترویج و جلب مشارکت‌های مردمی منابع طبیعی اصفهان به موضوع تنوع در ارایه آموزش اشاره کرد و گفت: آموزش فقط بصورت کلاس نیست بلکه می‌تواند یک بازدید، حضور در عرصه و مرتع، سخنرانی و یا کارگاه عملی باشد به دیگر سخن نباید فقط به مباحث تئوری اکتفا کرد.
برخورد قاطعانه با مخربان منابع طبیعی ضرورتی همانند آموزش عمومی
فرمانده یگان حفاظت منابع طبیعی و آبخیزداری اصفهان در این زمینه اعتقاد دارد که جلوگیری از هرگونه آسیب به منابع طبیعی مانند از تخریب اراضی و دشت‌ها و مراتع، تصرف‌های غیر قانونی و قطع درختان ارتباط مستقیم با میزان احکامی دارد که برای متخلفان و سودجویان صادر می‌شود به این معنا که هرچه میزان احکام بالاتر رود در کاهش تخلفات موثر خواهد بود.
سرهنگ علیرضا طاهری در گفت و گو با ایرنا اظهارداشت: کسانی که قصد تخریب و یا فعالیت غیرقانونی در عرصه‌های طبیعی را دارند باید بدانند که اراضی ملی متعلق به همگان است و از طرف دیگر هرگونه اقدام مجرمانه با برخورد قاطع و سنگین روبه رو خواهد شد، بنابراین نباید با چنین اقداماتی سبب زیان برای خود و دیگران شود.
وی افزود: میزان احکام سال گذشته برای متخلفان در مقایسه با مدت مشابه سال قبل از آن حدود سه برابر افزایش یافت از همین رو تاحدی به کاهش تخلفات کمک کرد و اکنون می‌توان تخمین زد که اثرات آن در سال ۹۹ با کاهش جرایم مرتبط با منابع طبیعی و آبخیزداری بهتر نشان داده شود.
فرمانده یگان حفاظت منابع طبیعی و آبخیزداری اصفهان پیگیری و دستگیری تبهکاران این حوزه را تا حصول نتیجه و بصورت قاطع، عاملی مهم در توقف اقدامات خرابکارانه دانست و گفت: در سال گذشته، جلوگیری از تصرف اراضی، کشف انبارهای نگهداری چوب و زغال و دیگر فعالیت مشابه ۶۰۰ درصد افزایش پیدا کرد و این روند برای سال جاری هم بعنوان یک راهبرد عملیاتی مد نظر است، علاوه بر آن شناسایی تمامی افراد مرتبط با یک جرم تا دستگیری تمامی آنان دنبال خواهد شد به این معنا که اگر برای مثال انبار چوب قاچاق کشف شود تحقیقات برای شناسایی تمامی مجرمان ادامه خواهد داشت.
طاهری تاکید کرد: همکاری نهادهای مرتبط و مختلف با یکدیگر نظیر دادگستری، دادستان و نیروی انتظامی و همچنین مردم نقش بسزایی در حفاظت و جلوگیری از تخلف سودجویان و پایداری منابع طبیعی دارد.
اهمیت چشم پوشی نکردن از کوچکترین سودجویی و تخلف
رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری اصفهان گفت: جدیت و قاطعیت در برخورد با کسانی که منابع خدادادی و عمومی را از آن خود می‌دانند و با تصرف و تخریب‌های متعدد سبب ضربه‌زدن به طبیعت می‌شوند ضروری است، از این رو با همکاری یگان حفاظت اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری از کوچکترین سودجویی و تصرفی نخواهیم گذشت.
وی به آمیزان آمار تخریب و تصرف در عرصه‌های طبیعی منطقه اشاره نکرد.
امیرمحسن ولی افزود: در کنار این گروه‌ها که وظیفه پایش و بررسی محیط‌های گوناگون طبیعی مانند بیابان‌ها، جنگل و مراتع را بر عهده دارند، گزارش‌های مردمی نیز نقش ویژه‌ای در جلوگیری از فعالیت‌های غیرقانونی متخلفان دارد.
وی اضافه کرد: از این رو در منطقه اصفهان پایش هرچه بیشتر مناطق بیابانی و بطورکلی صدور احکام شدید و بازدارنده از سوی مراجع قضایی برای متخلفان ضروری است، تا این احکام سبب شود دیگر سودجویان نیز به فکر تخریب و پُر کردن جیب به هر نحو نباشند.
به اعتقاد کارشناسان، سرعت نابودی عرصه‌های جنگلی در ایران بسیار بالاست؛ ایران در بین کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا از نظر میزان نابودی مناطق جنگلی در اثر آتش سوزی‌ها، در رتبه چهارم قرار دارد.
به اعتقاد متخصصان امور جنگل و محیط زیست، احیای عرصه‌های طعمه حریق شده حداقل ۱۰۰ سال زمان می‌برد.
بر اساس آمار موجود مساحت جنگل‌های کشور ۱۲ میلیون هکتار و متوسط سرانه فضای جنگلی برای هر نفر ۰.۱۸ و متوسط جهانی این رقم ۰.۸ هکتار است.
به گزارش فائو، سرانه جنگل در ایران یک سوم متوسط جهانی است یعنی اینکه باید برای حفظ و حراست عرصه‌های جنگلی از مشکلاتی نظیر تخریب و تصرف و آتش سوزی‌ها، خشکسالی‌ها و آفات باید تدبیری ویژه ای اتخاذ کرد تا این اکوسیستم برای آیندگان بماند.
آگاهی بخشی، آموزش به عموم جامعه و فرهنگ‌سازی مهمترین عواملی است که از طریق آن می‌توان جنگل‌ها، مراتع و بطور کلی تمامی عرصه‌های منابع طبیعی کشورمان را حفظ کرد و در کنار احیای آن به موقع از مواهب این ذخایر ارزشمند بهره برد.
منابع طبیعی و آبخیزداری، جنگل‌ها، مراتع از جمله ثروت‌های یک سرزمین به شمار می‌رود که نقش کلیدی در ایجاد زیستگاه حیات وحش، حفظ گونه‌های گیاهی و جانوری، تولید اکسیژن، جذب دی اکسید کربن، کاهش آلودگی، کنترل ریزگردها، حفظ خاک و جلوگیری از فرسایش ایفا می‌کنند.
وسعت کل منابع طبیعی ایران ۱۳۵ میلیون هکتار است که ۸۲ درصد کل مساحت کشور را تشکیل می‌دهد؛ از این میزان ۱۴.۳ میلیون هکتار اراضی جنگلی، ۳۲.۵ هکتار اراضی بیابانی و ۸۴.۵ هکتار اراضی مرتعی است.