سی‌وسومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران قرار بود در سال ۱۳۹۹ با توجه به قرارگرفتن در آستانه ماه مبارک رمضان در ایام اردیبهشت‌ماه، در نیمه دوم فروردین برگزار شود؛ اما شیوع ویروس کرونا در کشورمان و تعطیلی فعالیت‌های فرهنگی و هنری به‌عنوان بخشی از گام قطع زنجیره ویروس کرونا و شکست دادن این ویروس سبب عدم برگزاری این رخداد شد، مساله ای که بسیاری از رویدادهای حوزه کتاب و امروز طرح عیدانه را نیز تحت تاثیر قرار داده است.
تردیدی در این مساله وجود ندارد که برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران بار مهم و بخش اعظمی از درآمد اقتصاد نشر کشورمان را در اختیار ناشران قرار می‌دهد. به تعبیری دیگر فعالیت ۱۰ روزه ناشران در این نمایشگاه به‌مثابه به حرکت درآمدن چرخ تولید آثار آنها در طول سال به شمار می رود؛ اما عدم برگزاری نمایشگاه در کنار خسارت‌های متعددی که از نظر مالی برای ناشران به همراه داشت باعث به‌وجود آمدن بستری متفاوت جهت ارائه یار مهربان به مخاطبان این حوزه شد.
تجربه موفق بستر فضای مجازی در فضای فرهنگی
فضای مجازی که پیش از این بیشتر در اختیار برخی از برنامه‌های کاربردی (اپلیکیشن‌ها) جهت فروش و ارائه کتاب‌های دیجیتال بود، به بهانه ویروس کرونا؛ قرنطینه خانگی و منع فعالیت‌های فرهنگی و هنری برای ناشران و نویسندگان محلی برای ارائه و تولید محتوا بر بستر دیجیتال شد.
اتفاق مبارک و خجسته‌ای که در این ایام به واسطه تجربه متفاوتِ همراهی عموم بدنه نشر کشور در کنار نویسندگان و مترجمان از فضای مجازی، مسئولان و دست‌اندرکاران برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب را نیز به سمت برگزاری این رخداد به شکل مجازی سوق داد. آنگونه که چند روز پیش دکتر نیکنام حسینی‌پور مدیرعامل مؤسسه خانه کتاب پیشنهاد برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب را به شکل مجازی ارائه داد.
در ارتباط با این پیشنهاد از یک‌سو و ازسوی دیگر بستر نوین فضای مجازی و استفاده متفاوت ناشران، نویسندگان و مترجمان طی بیش از دو ماه اخیر که به واسطه شرایط متفاوت کشورمان در سایه ویروس کرونا رقم خورده است با مدیرعامل مؤسسه خانه کتاب به گفت‌وگو نشستیم که حاصل آن در ادامه از خاطر شما می‌گذرد.
کرونا و فرصت مهیای فراهم شده برای آسیب شناسی نمایشگاه کتاب
حسینی‌پور در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا اظهارکرد: نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به‌عنوان بزرگترین فعالیت فرهنگی کشورمان، نه‌تنها دامنه وسیعی از شکل و ساختار رفتار فرهنگی در قالب یک حرکت واحد در ساحت نمایشگاه و فروشگاه کتاب را به مخاطبان یار مهربان ارائه می‌دهد که در جهان نیز به‌عنوان یکی از بزرگترین رویدادهای فرهنگی شناخته می‌شود.
وی ادامه داد: طی ۳۲ دوره‌ای که از برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران گذشته است؛ شاهد فراز و فرودها و افت و خیزهای متفاوتی بوده‌ایم و حال شیوع ویروس کرونا در کشورمان و تجربه متفاوت این روزها ما را بر آن داشت تا از این فرصت به آسیب‌شناسی ادوار قبلی این نمایشگاه با تأمل و تعمق بیشتری توجه کنیم.
برگزاری نمایشگاه کتاب تهران و انطباق از شرایط روز جامعه
حسینی‌پور در پاسخ به این پرسش آیا پیشنهاد برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به شکل مجازی را به سبب تجربه ارتباط متفاوت فعالان عرصه فرهنگ و هنر طی این دوماه به سبب تغییر ساختار فعالیت‌های فرهنگی و هنری کشورمان به واسطه ویروس کرونا مطرح کرده و یا این نیز بخشی از آسیب‌شناسی مورد اشاره وی بوده است یادآور شد: در این مسئله تردیدی وجود ندارد که تصمیم‌گیری در حوزه شیوه و چگونگی نحوه برگزاری نمایشگاه کتاب تهران همواره مطابق با شرایط روز صورت گرفته است.
وی تصریح کرد: شیوع ویروس کرونا و تغییر فعالیت عموم جامعه از جمله فعالان عرصه فرهنگ و هنر از یک‌سو و ازسوی دیگر تعطیلی فعالیت‌های فرهنگی هنری در راستای قطع زنجیره شیوع این ویروس و شکست آن این فرصت را مهیا کرد که به برگزاری این نمایشگاه به شکل مجازی فکر کرده؛ نقد کنیم و به آسیب‌شناسی آن بپردازیم. در حقیقت مطرح کردن این ایده از سوی من به شکلی عامدانه بوده است.
مدیرعامل خانه کتاب در تشریح این ادعای خود گفت: یکی از اصلی‌ترین مسائلی که طی دو ماه اخیر شاهد نضج گرفتن و شیوه صحیح استفاده از آن بودیم؛ ارتباط درست، اصولی و هدفمند فعالان عرصه فرهنگ و هنر از فضای مجازی از یک سو و ازسوی دیگر رویکرد کارشناسانه و نگاه نقادانه اصحاب قلم و فعالان عرصه خبر در راستای آسیب‌شناسی فعالیت هنرمندان و اهالی فرهنگ بود.
نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران عجولانه برگزار نخواهد شد
حسینی‌پور تصریح کرد: در کنار برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به شکل معمول و فیزیکی آن می‌توانیم به برگزاری نمایشگاه به‌صورت مجازی نیز فکر کنیم. این شرایط نه‌تنها به سبب شیوع ویروس کرونا که در شرایط عادی نیز می‌توانست رقم بخورد. آنگونه که شاهد فعالیت بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته از ابزار فضای مجازی در راستای برگزاری اشکال نمایشگاهی و شیوه‌های متفاوت معرفی کتاب به مخاطبان بوده و هستیم.
مدیرعامل خانه کتاب با تاکید بر آنکه تمامی ما شهروندان ایرانی که این روزها تجربه متفاوت همزیستی با ویروس کرونا را درحال تجربه کردن در تاروپود زندگی خود هستیم باید شکل همزیستی مسالمت‌آمیز با این شرایط را نیز بپذیریم خاطرنشان کرد: طبق گفته بسیاری از مسئولان و کارشناسان امر به‌ویژه کادر درمان و پزشکان این ویروس مدت‌ها مهمان ناخوانده‌ای برای سرزمینمان خواهد بود.
وی ادامه داد: پس برای برگزاری جشنواره‌ها، نمایشگاه‌ها، رویدادها و رخدادهای فرهنگی و هنری نباید کارها بر زمین بماند تا سایه این ویروس از کشورمان برچیده شود. به همین سبب است که می‌توان به ایده برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به شکل مجازی نیز اندیشید.
مدیرعامل خانه کتاب با تاکید بر آنکه تمامی این گفته‌ها تایید این مساله نیست که نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در گام سی‌وسوم خود قرار است به شکل عجولانه برگزار شود، افزود: آنچه که تجربه چند سال اخیر به ما ثابت کرده؛ برای برگزاری بهینه هر دوره حداقل نیاز به دو تا سه ماه کار برنامه‌ریزی مدون برای فراهم‌ساختن زیرساخت‌ها و هماهنگی دستگاه‌های مرتبط برای برگزاری این نمایشگاه مانند وزارت ارتباطات،؛ شرکت‌های اپراتوری خدمات‌دهنده تلفن همراه و همچنین شرکت پست هستیم.
برگزاری طرح‌های فصلی کتاب با دو هدف و رسالت مهم
حسینی‌پور همچنین با اشاره به خسارت‌هایی که بدنه نشر کشور به واسطه عدم برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران متحمل شده است یادآور شد: چیزی در حدود ۱۵ درصد اقتصاد نشر و فرهنگ کشورمان به واسطه برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران تأمین می‌شود و از سوی دیگر فعالیت عموم ناشران در ایام برگزاری محدود این رویداد، فصل مهمی از رونق اقتصادی را برای آنها به ارمغان می‌آورد تا برای فعالیت در طول سال آماده باشند.
وی افزود: همچنین بسیاری از ناشران بهمن و اسفندماه سال ۹۸ را با سرمایه‌گذاری کلان و یا تهیه وام‌ها برای چاپ آثار خود و انبار کردن آنها جهت ارائه در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران سپری کردند؛ که این نیز بدهی و خسارتی دیگر برای ناشران به شمار می‌رود. مؤسسه خانه کتاب به‌عنوان بازوی اجرایی معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در امر یار مهربان در تلاش برای جبران بخشی از ضرر و زیان ناشی ناشران از عدم برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران است.
ارائه محصول مناسب خانواده‌هایی که این روزها قرنطینه خانگی را سپری می‌کنند
به گفته حسینی‌پور دیگر رسالت موسسه خانه کتاب تداوم زنجیره ترویج فرهنگ کتاب و کتاب‌خوانی به‌ویژه در این ایام که عموم مردم قرنطینه خانگی را به واسطه شیوع ویروس کرونا سپری می‌کنند، است، به همین سبب در تلاشیم تا بار دیگر در سال ۹۹ طرح‌های فصلی فروش کتاب را برگزار کنیم اما این بار برگزاری این طرح‌های فصلی قطعاً به صورت مجازی خواهد بود و نخستین طرح فصلی کتاب در سال جاری که به‌عنوان عیدانه کتاب شناخته می‌شود را اردیبهشت‌ماه برگزار خواهیم کرد.
حسینی‌پور در پایان تاکید کرد: برنامه‌ریزی تهیه زیرساخت‌ها و شیوه برگزاری طرح عیدانه کتاب به‌عنوان نخستین طرح فصلی فروش کتاب در سال ۹۹ توسط کارشناسان خانه کتاب صورت گرفته و به‌زودی شرایط برگزاری این طرح را از طریق رسانه‌ها به عموم علاقه‌مندان یار مهربان و ناشران و فعالان فرهنگی کشورمان اطلاع‌رسانی خواهیم کرد.