یکی از مهمترین گروه‌های در معرض خطر در بحران کرونا، کودکان هستند؛ اگرچه این رده سنی بر اساس اعلان‌های سازمان بهداشت جهانی ضریب احتمال کمتری برای ابتلای به کووید ۱۹ دارند اما سلامت روان آنان یکی از موضوعات مهمی است که این روزها تا حدی به مخاطره افتاده.
کودکان به دلیل اقتضائات سنی و بسته به سیستم درک محیط پیرامونی نیازهایی دارند که شاید کمتر برای بزرگسالان محلی از اعراب داشته باشد. یک بزرگسال می‌تواند بدون دیدن دوستان، آشنایان و افراد نزدیک مدت زیادی را سپری کند اما دوری طولانی مدت کودکان از همسالان، همبازی‌ها و هم‌مدرسه‌ای‌ها و حتی اقوامی چون پدربزرگ و مادربزرگ و ... تاثیر به مراتب شدیدی‌تر دارد.
ضمن این که کودکان به دلیل نداشتن درکی درست از بیماری و تصویری مبهم از جهان پرمخاطرۀ بیرون، ترس‌های عمیق‌تری را تجربه می‌کنند. موضوعی که لازم است والدین بر آن اشراف داشته و شیوۀ مواجه‌ای اصولی را در این باره اتخاذ کنند.
علت رفتارهای کودکان را بشناسیم
لیلا برون عضو هیئت‌علمی دانشگاه، نمایش درمانگر و عضو انجمن نمایش درمانی ایران در گفت وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا بیان کرد: ویروس کرونا با انتشار سریع بسیاری از کشورهای جهان را درگیر کرده است. در این مقطع بحرانی، ماندن در خانه و قرنطینه جهت جلوگیری از ابتلا به بیماری توصیه شده است؛ اما این ویروس علاوه بر علائم جسمانی، می‌تواند پیامدهای ناگوار و آسیب‌های روان‌شناختی در پی داشته باشد.
وی افزود: بسیاری از افرادی که در قرنطینه خانگی هستند، بر اثر این شرایط دچار استرس و فشار روانی می‌شوند. به‌ویژه کودکان که آسیب‌پذیرتر می‌باشند، زیرا که از یک‌سو فعالیت‌های لذت‌بخش آن‌ها همچون فعالیت‌های پیشین و حضور در پارک، بازی با دوستان، رفتن به مدرسه و مهدکودک و... محدودشده است و از سوی دیگر کودکان در بیان احساسات و نگرانی‌های ناشی از بحران مانند بزرگسالان به‌راحتی نمی‌توانند از گفتار استفاده کنند؛ بنابراین کودکان در این مقطع براثر استرس، علایمی چون گریه، پرخاشگری، لکنت زبان، شب‌ادراری، ناخن جویدن و اختلال خواب از خود نشان می‌دهند.
ما به‌عنوان روانشناس و نمایش درمانگر کودک وظیفه و رسالت خود می‌دانیم که در این بحران و خانه‌نشینی به کمک والدین، در جهت رفع مشکلات فرزندانشان بشتابیم.
برای سلامت روان کودکان، والدین باید سلامت باشند
این استاد دانشگاه در باب اهمیت و نقش والدین در روزهای بحران، تصریح کرد: با توجه به اینکه خانه و خانواده یکی از مهمترین نهادهای اجتماعی و فرهنگی و آموزشی کودکان است، سعی بر این است تا راهکارهایی مفید و قابل‌استفاده به نخستین آموزگاران کودک یعنی پدر و مادر آموزش داده شود.
وی ادامه داد: ازآنجایی‌که والدین در رفتارها و احساسات الگوی کودکان هستند، ابتدا توصیه‌هایی به آن‌ها برای حفظ سلامت روانشان شده است. کارهایی از قبیل اینکه آن‌ها ابتدا باید به جسم و روان خود رسیدگی کنند و خود را با فعالیت‌های لذت‌بخش و موردعلاقه همچون فیلم دیدن، کتاب خواندن، آشپزی کردن، گوش دادن به موسیقی و انجام ورزش‌های سبک سرگرم نمایند؛ ضمن این که تمرین‌های آرام‌بخش انجام دهند، با یکدیگر بیشتر صحبت کرده و به هم محبت کنند.
برون افزود: پس از آن و در حیطه سلامت روان کودکان، ابتدا توصیه‌هایی به والدین در برخورد با فرزندان در این مقطع می‌شود. کارهایی مانند اهمیت و توجه به نوع صحبت با کودکان؛ اینکه کلمات بار معنایی دارند و مثلاً نباید به آن‌ها گفته شود که «اگر بهداشت را رعایت نکنند به کرونا مبتلا می‌شوند و می‌میرند». در اینجا باید گفت «برای اینکه سالم بمانند و انرژی جهت بازی و دیدن دوباره دوستانشان داشته باشند، باید نکات بهداشتی را رعایت کنند».
این روان‌درمانگر یادآور شد: والدین باید به فرزندانشان اطمینان دهند که مراقبشان هستند، به حرف‌های آن‌ها گوش دهند و احساساتشان را درک کنند. ترس و نگرانی کودکان در مورد بیماری و بحران را به سخره نگیرند و به سؤالاتشان در این زمینه در حد درک کودک و به‌صورت خلاصه پاسخ دهند. کودکان را در معرض اخبار و تصاویر ناخوشایند بحران قرار ندهند، و از روش‌های گوناگون مانند قصه، شعر، بازی و به تعبیری نمایش جهت آموزش نکات بهداشتی استفاده کنند.
برای حال خوب کودکان از نمایش و بازی بهره بگیریم
در این دوران می‌توان از روش‌های بسیاری که والد محور هستند مانند بازی‌ها، تغییر الگوی رفتاری و نمایش درمانی در جهت حفظ و ارتقای سلامت روان کودکان بهره برد؛ اما استفاده از هنر با تأکید بر نمایش درمانی که بازی و رفتار را شامل می‌شود، می‌تواند در این زمان و در خانه برای رویارویی با بحران کرونا و آثار قرنطینه مفید باید.
این روانشناس در توضیح روش‌هایی که در نمایش درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرند، خاطرنشان کرد: همان‌طور که می‌دانیم به وجود آمدن بحران و استرس می‌تواند ریتم احساسی حرکتی، کلامی و تنفسی کودکان را به هم بریزد و مختل کند؛ یعنی تحت‌فشار روانی فرد حالت‌های ناخوشایند ترس و غم (ریتم احساسی) تندی یا کندی حرکات (ریتم حرکتی) تندحرف زدن و لکنت (ریتم کلامی) تنفس سطحی و تند (ریتم تنفسی) را تجربه می‌کند.
وی افزود: خوشبختانه در نمایش درمانی فنون بسیاری برای تنظیم ریتم‌های نامبرده وجود دارد. راهکارهایی مانند بازخورد دوبه‌دو؛ یعنی افراد روبروی هم می‌ایستند و یکی از آن‌ها حالت‌های چهره‌ای هیجانی مانند خشم، ترس، شادی و ... را نشان می‌دهد و طرف مقابل همان حالت را به خود می‌گیرد؛ یا با نقاشی چهره‌های هیجانی، در مورد انواع هیجانات و دلیل آن‌ها با کودکان صحبت شود.
ریتم حرکتی را می‌توان از طریق پخش موسیقی و بستن چشم‌ها و هر حرکتی که فی‌البداهه از طریق موسیقی در درون به وجود می‌آید، برون سازی کرد یا گرفتن ریتم‌های ساده یک حرکتی تا چند حرکتی با دستان و هماهنگ با موسیقی.
برون در تشریح جزئیات نمایش درمانی والدین با کودکان، ادامه داد: تمرین ریتم کلامی مانند تکرار آواهای مختلف مثل اوووو، آاااا یا همخوانی یک شعر با ریتم‌های مختلف می‌باشد. تنظیم ریتم تنفسی با هدف آرامش دهی هم این گونه است که به کودک می‌گوییم «گل را بو کن، چند شماره نگه‌دار و با چند شماره شمع را فوت کن».
وی افزود: همچنین کاربرد و هدف آموزشی و تربیتی نمایش درمانی با به‌کارگیری تکنیک‌هایی مانند نمایش خلاق و بداهه سازی (خلق داستان‌ها و نمایش‌هایی که در اکنون توسط کودک و والد ایجاد و هدایت می‌شود) بازی‌سازی‌ها (مثل بازی چگونگی کمک به یک بیمار، معلم بهداشت یا گرفتار شدن در یک جزیره دورافتاده و یافتن راه‌حل و همدلی با یکدیگر) و نمایش عروسکی سایه (عروسکی که با کمک کودک ساخته می‌شود و با یاری خود کودک به راه‌حل‌هایی جهت مقابله با استرس و آموزش نکات بهداشتی می‌پردازد) قابل اجرا می‌باشد.
بازی نقش (ایجاد موقعیت‌های واقعی زندگی و درگیرشدن کودک و والد در نقش و به نمایش گذاشتن چگونگی واکنش به رویدادها) با کمک به سلامت و بهداشت روانی- جسمانی و کنترل استرس کودکان به اجرا در می‌آید.
این استاد دانشگاه در انتها بیان کرد: اجرای نمایش درمانی خانگی با محوریت کودک و والدین به‌عنوان نمایش درمانگر و دستیار نمایشی موجب افزایش درک کودک از موقعیت بحران، حفظ روحیه، برون‌ریزی احساسات ناخوشایند، بازگرداندن اعتمادبه‌نفس ازدست‌رفته تحت‌فشار بحران، برقراری ارتباط مفید با کودک-والد، آماده‌سازی کودکان جهت بازگشتن به جامعه پس از قرنطینه، خودآگاهی ایجاد فضای شاد و آرام‌بخش، تشکیل ذهنیت کودکان در مورد مشکل و بحران کنونی و نحوه برخورد مؤثر از طریق همانندسازی و واکنش دیگران از طریق ایفای نقش در جریان اجرای نمایش درمانی خانگی می‌شود.
وی افزود: به‌طورکلی امروز و در این برهه زمانی حساس، نمایش درمانی نیازهای روانی و اجتماعی و کودکان را تأمین می‌کند.