به طورکلی «تاک‌شو» (talk show) همواره مورد اقبال مخاطب ایرانی قرار گرفته است. چندین سال است که تولید برنامه‌های مخاطب‌پسند، ماه مبارک رمضان را به یکی از پربیننده‌ترین ماه‌ها در رسانه ملی بدل کرده است. شاید بتوان گفت برنامه‌های گفت‌وگومحور نقش بسزایی در جذب مخاطب در این ماه برعهده داشته‌اند. در سال‌های اخیر برنامه‌های گفت‌وگومحور شکل جدیدی به خود گرفته و برنامه‌سازان از تولید «تاک شو»هایی با حضور سلبریتی‌ها و چهره‌های شناخته شده به دعوت از مردم عادی و روایت زندگی‌هایی از جنس مردم روی آوده‌اند.
دست‌یابی به موفقیت و مخاطب‌پسند بودن بدون حضور چهره‌ای که در میان مخاطبان از شهرت و محبوبیت برخوردار باشد، هنر برنامه‌سازی و تکنیک خاص خود را می‌طلبد. عوامل متفاوتی از جمله نحوه اجرا، اصول روایت داستان، دکور و استفاده از المان‌هایی که جدابیت بصری داشته‌باشند، کارگردانی و برنامه‌ریزی درست، همه در موفقیت یک برنامه گفت‌وگو محور موثر هستند.
امسال هر پنج شبکه اصلی صداوسیما برنامه‌هایی را برای پخش در ساعت افطار تدارک دیده‌اند که همه از جنس همان برنامه‌های گفت‌وگومحوری است که زندگی مردم عادی را روایت می‌کنند. این اقدام قدمی برای دورشدن از سلبریتی‌زدگی در رسانه ملی و تولید برنامه‌هایی از جنس عموم جامعه است.
مروری بر برنامه‌های «دعوت» از شبکه یک، «مکث» از شبکه دو، «مثل ماه» از شبکه سه، «زندگی پس از زندگی» از شبکه چهار و «عقیق» از شبکه پنج سیما داریم که در ادامه می‌خوانید.
پختگی پنج‌ساله با حفظ سادگی
«دعوت» عنوان ویژه‌برنامه شبکه یک سیما است که وارد پنج سالگی شده است. در بحبوحه‌ای که دیگر کم‌تر برنامه‌ای فرصت تولید مجدد پیدا می‌کند و اعمال سلیقه‌ها گریبان‌گیر برنامه‌های پرمخاطب تلویزیون می‌شود، «دعوت» اما آرام و با طمانینه وارد پنجمین سال خود شده است. برنامه‌ای که با جنگ شبانه آغاز به‌کار کرد و کم‌کم به پختگی رسید. خانواده‌هایی که به عنوان مهمان به برنامه دعوت می‌شوند نماد خانواده ایرانی هستند و قرار نیست مخاطب شاهد اتفاق ویژه‌ای باشد بلکه اتفاقات ساده با زبانی ساده اما از نگاهی کارشناسانه بیان می‌شود.
با توجه به اینکه «دعوت» توانست مخاطبان بسیاری را جذب کند می‌توان گفت یکی از مولفه‌های این موفقیت حضور حجت‌الاسلام محمد برمایی در کسوت مجری_کارشناس است. استفاده از یک روحانی در کسوت مجری برنامه گفت وگومحور اتفاقی است که کم‌تر در رسانه ملی شاهد آن بوده‌ایم. برنامه «دعوت» که سال گذشته به موضوع شیوه‌های آشنایی در ازدواج می‌پرداخت امسال اما سازندگانش افق دید وسیع‌تری دارند و سراغ موضوعات گسترده‌تری با محوریت تقویت بنیان خانواده رفته‌اند.
مباحثی که با فرهنگ و اعتقادات ما هم‌خوانی دارد و در زمان ۴۵ دقیقه‌ای برنامه موضوعاتی مطرح می‌شوند که بروز و دغدغه مردم هستند و مخاطبان به شنیدن آن‌ها علاقه‌مند هستند. مجتبی کشاورز تهیه‌کننده برنامه نیز برنامه‌ساز جوانی محسوب می‌شود که در این سری از «دعوت» به پختگی بیشتری رسیده است. به طور کل می‌توان گفت سادگی در برنامه به چشم می‌خورد و حال وهوای مناسبی برای پخش در ساعت پیش از افطار دارد. از طرفی «دعوت» روایت‌گر تراژدی احساسات برانگیز نیست و تلاش کرده مخاطب را پیرامون موضوع برنامه به تفکر وادارد.
وقتی ویروس سوژه شد
ویژه‌برنامه رمضانی شبکه دو سیما موضوع کرونا را به عنوان محور اصلی خود برگزیده است. کرونا ویروسی است که دنیا را درگیر کرد و در کشور ما نیز زندگی‌های بسیاری را دست‌خوش تغییر قرار داد. برنامه «مکث» که مریم نوابی‌نژاد کارگردانی آن را برعهده دارد، تاثیر این بحران بین‌المللی بر زندگی مردم ایران را بررسی می‌کند. سوژه‌ها عمدتا افرادی هستند که زندگی‌شان به نوعی تحت‌تاثیر این بیماری قرار گرفته است. فرم کلی که «مکث» دنبال می‌کند مشابه برنامه «هزار داستان» که سال گذشته توسط همین گروه تولید شد، است.
ساختار همان روایت زندگی آدم‌های مختلف و استفاده از چهره‌های سرشناس در مقام اجراست البته اینبار با چاشنی کرونا! در مجموع «مکث» از الگوی برنامه‌سازی مشابهی با «هزار داستان» پیروی می‌کند و تغییر حاصل شده تنها در موضوع است. مجری رکن اساسی برنامه‌های گفت‌و گومحور است و در نمونه‌های موفق خارجی و داخلی مجری تبدیل به برند آن می‌شود. در برنامه «مکث» هرشب از چهره‌های سرشناسی استفاده می‌شود که اندک اشتراکاتی با مهمان دارند اما این موضوع دو وجه دارد. اول اینکه شاید با حضور یک چهره در مقام اجرا بتوان از شهرت و محبوبیت او بهره برده و جذب مخاطب کرد. از طرفی حضور چند نفر به عنوان مجری می‌تواند برنامه را از یک‌پارچگی خارج کرده و دچار چند دستگی کند.
سایه سنگین «ماه عسل» بر «مثل ماه»
«ماه عسل» برنامه‌ای که با وجود انتقادها توانست مخاطبان بسیاری را جذب کند و ۱۲ سال روی آنتن بماند. اکنون برنامه «مثل ماه» عنوان ویژه‌برنامه‌ای است که شبکه سه سیما برای ساعت افطار تدارک دیده است. برنامه‌ای که در سایه «ماه عسل» کار خود را آغاز کرد و حتی عرض ارادتی هم به گروه برنامه‌ساز آن داشت. این برنامه در تلاش است تا هویت مستقلی پیدا کند و از مولفه‌های مختلفی نظیر دعوت از دو مهمان با حال و هوای متضاد از هم به شکل داستان‌های موازی که در نقطه‌ای تلاقی می‌کنند، استفاده از آیتم نمایشی شبیه به صحنه تئاتر و مواردی از این دست بهره برده است.
اما تجربه ثابت کرده رقابت با برنامه‌ای که در دید مخاطبان دارای جایگاه است، به شکست می‌انجامد چراکه ذهن بیننده از آن برنامه اشباع شده است و ظهور برنامه‌ای جدید با همان ساختار برایش قابل قبول نیست. این مساله به همت و تلاش گروه «مثل ماه» بستگی دارد که بتوانند مستقل عمل کرده و از زیر سایه «ماه عسل» خارج شوند.
«ماه عسل» در سال‌های آخر به غم‌انگیز و گریه‌دار بودن متهم می‌شد و با وجود اینکه سوژه‌یابی‌های «مثل ماه» شباهت بسیاری به «ماه عسل» دارد، دور از انتظار نیست که انگشت اتهام اینبار به سمت این برنامه بچرخد.
نباید نادیده گرفت که صرفا با غم‌انگیز بودن داستانی که مهمان برنامه روایت می‌کند نمی‌توان آن برنامه را غم‌انگیز نامید بلکه هنر مجری در مدیریت گفت‌و گو و طنازی و جسارت او می‌تواند از تلخی داستان بکاهد تا مخاطب دلزده نشود.
رسالت بوذری مجری برنامه «مثل ماه» است که او را بیشتر با اجرای برنامه‌های مناسبتی و مذهبی می‌شناسیم. بوذری برنامه «مخاطب خاص» و «شب‌های روشن» فرم خاص خود را داشت. ساده، آرام و با طمانینه بود اما بوذری «مثل ماه» بیشتر علیخانی است تا خود او! رسالت بوذری مجری توانمندی است که اجرای او در برنامه موفق «مخاطب خاص» در یادها مانده است و شاید محبوبیت علیخانی در «ماه عسل» و این تصور که در ابتدا در ذهن بیننده شکل گرفت که «مثل ماه» همان «ماه عسل» بدون علیخانی است، بوذری را در گزند مقایسه با علیخانی قرار داد که سال‌ها خود را برای مخاطب به عنوان مجری ویژه‌برنامه شبکه سه، تثبیت کرده بود. ریتم روایت داستان‌ها در ابتدای برنامه مناسب است اما با نزدیک‌شدن به لحظه افطار نتیجه‌گیری و جمع‌بندی به سرعت انجام شده و در مواردی از کنترل خارج می‌شود. درمجموع اگر «مثل ماه» به همین شکل ادامه دهد همان برنامه «ماه عسل» خواهد بود و حرف تازه‌ای ندارد.
حاصل ۴ سال پژوهش
مرگ اتفاقی است که در کنار غم‌انگیز بودن برای خانواده و بستگان متوفی همیشه سوال‌برانگیز و مرموز بوده است. با وجود اینکه مذهب تصویرهایی را از مرگ برای ما ترسیم کرده اما شنیدن از مختصات و جزئیات آن همیشه برای انسان جذاب بوده است. شبکه چهار سیما حاصل چهار سال پژوهش در این زمینه را در قالب برنامه‌ای گفت وگومحور به نمایش گذاشته است. مهمانان این برنامه از تجربه زندگی می‌گویند که یک بار از دست داده و دوباره بازگشته‌اند، تجربه عجیب مرگ!
تصمیم این برنامه برای استفاده از برنامه‌های گفت‌وگومحور در قالب قصه‌گویی و انتخاب سوژه‌ای متفاوت حرکتی است که مخاطبان زیادی را به خود جذب کرده است تا جایی که این برنامه را در رتبه دوم پرتماشاگرترین‌های صداوسیما پس از برنامه «دعوت»، قرار داده است.
دست‌خالی شبکه پنج
شبکه پنج سیما که سال گذشته با برنامه «اختیاریه» در ساعت پیش از افطار مخاطبان خود را همراهی می‌کرد امسال اما بدون برنامه ماند. در خبرها آمد برنامه «عقیق» به تهیه‌کنندگی محمد قنبری برای پخش از شبکه پنج سیما در ایام ماه مبارک رمضان تولید می‌شود. چندی بعد نیز خبر ساخت دکور آن رونمایی شد اما روز اول ماه مبارک رمضان که مخاطبان این شبکه در انتظار پخش این برنامه بودند، اولین قسمت از سریال «پدر پسری» روی آنتن رفت. طبق اعلام تهیه‌کننده، این برنامه قرار بود با سوژه‌هایی متفاوت به رقابت با دیگر قصه‌گوهای پیش از افطار بیاید، همکاری نکردن سرمایه‌گذار دلیل اصلی قطع تولید این برنامه عنوان شد. به این ترتیب برنامه «جشن رمضان» که برای ساعات پایانی شب آماده شده بود، جایگزین برنامه «عقیق» شد.