سابقه و پیشینه نمایش‌های آیینی با رویکرد و محوریت سوگ در ایران، به هزاره‌های دور بازمی‌گردد. اما با ورود اسلام به کشورمان سهم مهمی از آیین‌های نمایشی سوگ ایرانیان روایت و داستان خود را بر محور رثای و مراثی اهل‌بیت (ع)، پیامبر اسلام (ص) و رویدادهای همراه با تعزیت و مصیبت تاریخ اسلام استوار کرد. با به رسمیت شناخته شدن دین اسلام از دوران صفویه در کشورمان، شکل و ساختار شیوه نمایش‌های آیینی در راستای آیین‌های سوگ بهویژه با محوریت تعزیت بر اهل‌بیت(ع) در قامت و ساختار نمایش آئینی تعزیه که به‌عنوان کهن‌ترین نمایش سوگ ایرانیان شناخته می‌شود جلوه‌ای متفاوت به خود گرفت.
از همان زمان تا امروز در دهه نخست ماه محرم؛ دهه پایانی ماه صفر همچنین طی شب‌های قدر در ماه مبارک رمضان، همسو با شهادت امیرالمؤمنین حضرت علی (ع)، هنرمندان عرصه تعزیه با اجرای نمایش‌های آیینی و نسخ مختلف تعزیه هم‌سویی و همراهی دوچندانی را با مسلمانان عزادار در راستای شهادت سید و سالار شهیدان حضرت امام حسین (ع) و شهادت حضرت علی (ع) را در دستور کار خود قرار داده‌اند.
اهمیت شب‌های قدر و جایگاه هنر نمایش آیینی
لیالی قدر به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ایام برای مسلمانان که در آن نه‌تنها شاهد نزول قرآن به‌عنوان کتاب آسمانی و هدایت مسلمانان در مسیر رستگاری زندگی دنیوی و اخروی شناخته می‌شود، برای شیعیان به مناسبت ضربت خوردن و شهادت حضرت علی (ع) از روزهایی پربرکت و پرفضیلت و مهم ماه ماه مبارک رمضان شناخته می‌شود.
در همین راستا هنرمندان نیز در حوزه‌های مختلف؛ ازجمله در عرصه تئاتر با تولید و اجرای آثار نمایشی مذهبی مرتبط با این ایام با محوریت زندگی و سیره حضرت علی(ع) تلاش می‌کنند تا فصل مهمی از پاسداشت ذهنی، روحی و روانی امام اول شیعیان را این‌بار با زبان و روایتی متفاوت در قامت هنر تعزیه و تئاتر دینی به مخاطبان ارائه دهند.
فضای مجازی، بستری متفاوت برای عرض ارادت هنرمندان به ائمه اطهار(ع)
شرایط جاری کشور مانند بسیاری از کشورهای جهان برگزاری مراسم آئینی و نمایش‌های سوگ مرتبط با لیالی قدر و شهادت حضرت علی (ع) را نسبت به سال‌های پیش دستخوش تغییر کرده است؛ زیرا همزمان با تعطیلی فعالیت‌های فرهنگی و هنری در مسیر تلاش برای قطع زنجیره شیوع ویروس کرونا و تحقق شعار شکست این ویروس فصل جمعی و اجرای آثار نمایشی مطابق سال‌های گذشته با ممنوعیت فعالیت‌های فرهنگی و هنری با دشواری‌های خاصی همراه بود؛ اما همراهی با فضای مجازی و تنیده شدن فصلی دیگر از زندگی انسان‌های معاصر در این ایام با جهان مجازی باعث شده این بار بستری دیگر برای تولید و ارائه آثار نمایشی فراهم شود.
شکل گیری سوگواره شبیه علی(ع)
شکل‌گیری نخستین دوره سوگواره شبیه علی (ع) به عنوان یکی از فعالیت‌های هنرمندان در ایام شیوع ویروس کرونا همزمان با لیالی قدر با همکاری دفتر تعزیه و آیین‌های نمایشی مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی و تعامل با تلویزیون‌های تعاملی اینترنتی، فصلی متفاوت از تولید، اجرا و ارائه آثار را رقم زده است.
به گونه‌ای که از ۲۲ تا ۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۹ همزمان با ایام لیالی قدر شاهد برگزاری سوگواره شبیه علی (ع) با اجرای نمایش‌های تعزیه در سالن اندیشه حوزه هنری و پخش آن از طریق تلویزیون‌های تعاملی مانند نمایش‌نت هستیم.
شهادت حر، میهمان نخستین شب لیالی قدر
در دومین شب از این سوگواره و نخستین شب از لیالی پرفیض قدر که بناست طی شش شب ادامه داشته باشد شامگاه سه‌شنبه (۲۳ اردیبهشت) تعزیه شهادت حُر به روایت و معین‌البکایی محسن هاشمی و امیر صفری در تالار اندیشه حوزه هنری بدون تماشاگر به صحنه رفت و از طریق فضای مجازی در اختیار علاقه‌مندان این عرصه قرار گرفت.
داستان این تعزیه در کنار روایت آشنای شهادت حربن یزیدریاحی از مقاومت حر دربرابر امام حسین(ع) تا توبه و شهادتش در رکاب امام؛ تلاش داشت تا به سبب همزمانی با نخستین شب از لیالی قدر رمضان ۱۴۴۱ هجری قمری (۱۳۹۹ هجری شمسی) بر جایگاه توبه به عنوان یکی از مهمترین‌های صفات انسان‌های خداترس و دین‌پرست برای رهایی از گناه و قرارگرفتن در مسیر سعادت و رستگاری دنیا و عقبی به ویژه در عصر و زمانه حاضر با الگویی از یکی از سرداران بزرگ سپاه سید و سالار شهیدان حضرت امام حسین(ع) - حربن یزید ریاحی - مخاطبان خود را با دیدگاهی متفاوت و جدید از اجرای این نسخه ماندگار از نسخ جاودان هنر تعزیه کشورمان با خود همراه کرد.
همین شیوه و نگاه خلاقانه و خرق‌عادت شده محسن هاشمی و امیر صفری در روایت تعزیه شهادت حر؛ بار دیگر اشاره‌ای بر روزآمد بودن تولید آثار نمایشی با بهره‌بردن از اتفاقات پیرامون و اتکا بر ریشه‌ها و سنن کهن نمایش‌های آیینی به‌عنوان میراث گران‌بهای این شیوه هنری بود که توانست جذابیتی دوچندان را به اجرای این اثر تعزیه ببخشد.
داستان شهادت حر و نگاه متفاوت آن برای مخاطب امروز
محوریت اصلی داستان تعزیه شهادت حر بر همان داستان آشنای این قهرمان عاشورا باز می گردد؛ جایی که مخاطب در همراهی با این تعزیه به دیدن این روایت از زندگی حر می نشیند که عبیدالله بن زیاد چون از حرکت امام حسین(ع) به سوی کوفه آگاه شد، حر را که از بزرگان و رؤسای قوم خود در کوفه بود به فرماندهی سپاهی با نزدیک به ۱۰۰۰ سوار منصوب کرد و به رویارویی امام حسین(ع) فرستاد تا مانع از حرکت ایشان شود.
حر در گفتگو با امام حسین(ع) با نگاه، بینش و رسالت ایشان آشنا شد و با دیدن پرچم حق جبهه خیر، از جبهه شر و ظلم جدا شد و در روز عاشورا بعد ازتوبه، به سپاه امام حسین(ع) پیوست و در دفاع از او جنگید و به شهادت رسید.
حر به سبب توبه و پیوستنش به امام، نزد شیعیان احترام خاص دارد. شیعیان حر را نماد امید به قبولی توبه و رستگاری بعد از آن می‌دانند.
همین نکته مهم و محوری به عنوان دستمایه اصلی روایت و معین‌البکایی محسن هاشمی و امیر صفری در روایت تعزیه حر در نخستین شب از لیالی قدر در نخستین سوگواره شبیه علی(ع) باعث شد تا راویان این اثر ضمن بهره بردن از فضای فاصله‌گذار گونه آیینی و نمایشی شبیه‌خوانی، گاه از متن تعزیه جدا شده و با خوانش فرازهایی از دعای جوشن کبیر بر اهمیت و جایگاه توبه و باز بودن درهای رحمت به ویژه در شب های پرفیض قدر در ماه رمضان اشاره کنند و اینگونه روایتی متفاوت از رحمت الهی و وسعت درگاه بخشش خداوند را به مخاطبان خود تذکار دهند.
دومین شب از اجرای سوگواره شبیه علی (ع) به‌عنوان نخستین سوگواره فضای مجازی در راستای لیالی قدر در این ایام که جامعه‌مان متأثر از شیوع ویروس کرونا نشان داد خلاقیت هنرمندان در عرصه نمایش با پویایی؛ زنده بودن و اجرا و اتکا به داشته‌های کهن نمایشی می‌تواند دستاوردهای گران‌بهایی را برای مخاطبان و علاقه‌مندان به عرصه نمایش‌های آیینی با خود به‌همراه داشته باشد.
تجربه پخش زنده آثار نمایشی از طریق پرتال تلویزیون تعاملی نشان داد بهره‌بردن از امکانات فضای مجازی می‌تواند بستری متفاوت و وسیع به وسعت خاک ایران‌زمین برای هنرمندان این عرصه جهت تولید و اجرای آثارشان با دامنه مخاطبان چندین میلیون نفری ایجاد کند.
سوگواره مجازی و نمایشی شبیه علی (ع) از ۲۲ تا ۲۷ اردیبهشت ماه همزمان با لیالی قدر هر شب از ساعت ۲۱.۳۰ تا ۲۳.۳۰ به شکل زنده و مستقیم از طریق تلویزیون تعاملی نمایش‌نت، تارنما (وب سایت) آپارات و برنامه کاربردی (اپلیکیشن) سپهر سوره هنر برای مخاطبان پخش می شود.