شتر حیوانی است که به دلیل شرایط خاص فیزیکی و فیزیولوژی، توانایی زندگی و سازگاری با شرایط سخت را دارد، از گرمای روز برای گرم کردن بدن خود در طول شب و هنگام کاهش دما استفاده می‌کند.
این حیوان در استفاده از مراتع با دام‌های دیگر رقابت نمی‌کند چرا که غذای او گیاهانی است که دیگر دام‌ها توان استفاده از آنها را ندارند.
تصویری که از شتر در ذهن همه ما جای دارد زندگی در کویر و مناطق خشک و کم آب است، چرا که پرورش شتر در مناطق کویری و خشک کشور از قدیم الایام به صورت سنتی وجود داشته است.
امروزه با توجه به خشکسالی‌ها و کاهش بارش‌ها در کشور، مناطق بسیاری با کمبود آب دست و پنجه نرم می‌کنند.
بسیاری از دام‌ها مانند گاو و گوسفند برای مفید و اقتصادی بودن نیاز به مراتع خوب و آب کافی دارند اما شتر بدون این ویژگی‌ها می‌تواند اقتصادی باشد.
به عبارت دیگر پرورش شتر پتانسیلی دارد که می‌توان با آن تهدید خشکسالی را به فرصتی برای کسب درآمد و توسعه اقتصادی مناطق تبدیل کرد.
طبق گزارش فائو شاید یکی از دلایل بی‌توجه به صنعت شتر پَروری، تصور غلط به دلیل ارزش اقتصادی پایین آن و یا عادت به استفاده از گوشت دام‌هایی چون گوسفند، بز و گوساله در رژیم غذایی باشد.
گوشت شتر با سایر انواع گوشت قرمز متفاوت است، گوشت شتر پتاسیم، آهن و روی کمتر و کلرور سدیم بالاتری از گوشت گاو دارد و مقدار چربی در لاشه شتر کم است به دلیل همین چربی میان بافتی کم، گوشت شتر برتری بیشتری در مقایسه با گوشت‌های چرب دارد و چربی گوشت آن یک تا ۲ درصد کمتر از گوشت گاو است.
پرواربندی شتر به سه شکل انجام می‌شود، روش اول روش باز است، در این روش شتر غذای مورد نیاز خود را با چرا در طبیعت تامین می‌کند.
دومین روش، روش نیمه بسته است، در این روش شتر در طول روز در مراتع تغذیه می‌شود و در شب به صورت دستی غذا در اختیار او قرار می‌گیرد، روش سوم روش بسته است که در این روش تغذیه شتر به صورت کامل با دست انجام می‌شود.
ویژگی‌های خاص شتر آن را به یک حیوان مقاوم تبدیل کرده است، حیوانی که می‌توان با برنامه‌ریزی و پرورش صحیح آن به سود و اشتغال‌زایی رسید.
چهارمحال و بختیاری که به عنوان منطقه‌ای سرد و کوهستانی شناخته شده امروز اما عده‌ای در آن عادت‌ها را شکسته و با نوآوری برای سرمایه‌گذاری به پرورش شتر در یک مدت چند ماهه روی آورده‌اند.
پروار شتر هزینه و غذای کمتری نسبت به دیگر دام‌ها نیاز دارد
یک پرورش دهنده شتر، با اشاره به تجربه چند ساله خود در خصوص پرواربندی گوسفند به خبرنگار ایرنا گفت: تحقیقاتی در رابطه با پرورش شتر انجام دادم و متوجه شدم که علاوه بر سازگار بودن با آب و هوای استان و مقاومت بالا، در مقایسه با گوسفند نیز ضریب تبدیل بیشتری دارد.
روزبه باقری، به خریداری ۴۰ نفر شتر در سال گذشته از زاهدان اشاره کرد و افزود: با توجه به نتیجه خوبی که از پروار این شترها به دست آمد تصمیم به توسعه کار گرفتم، البته این نکته را باید مدنظر داشت که نگهداری کره شتر به مدت ۲ سال برای فروش به صورت ماده مولد و یا پروار اقتصادی نیست و پرواربندی شتر بالغ مناسب‌ترین گزینه است چون شتری که از سیستان و بلوچستان خریداری می‌شود لاغر است و پس از یک دوره پروار می‌توان آن را به فروش رساند.
باقری با بیان اینکه تاکنون شترهای پرورشی این واحد به بیماری خاصی درگیر نشده‌اند، تصریح کرد: یکی از بیماری‌هایی که شتر با آن درگیر می‌شود کچلی است و افراد نیز برای درمان آن از روش‌های سنتی استفاده می‌کنند.
این پرورش‌دهنده شتر با بیان اینکه اکنون در حال پروار ۷۵ نفر شتر است، تصریح کرد: سال گذشته پروار شتر را به صورت نیمه باز در مجموعه‌ای استیجاری به مساحت ۳۲۰ مترمربع در فرخشهر انجام دادم به این صورت که یک وعده غذایی در دامداری و یک وعده تغذیه هم در مرتع انجام می‌شد.
وی به سازگاری شتر با آب و هوای استان اشاره و خاطر نشان کرد: شتر در مقابل سرما تحمل خوبی دارد، ضمن اینکه در زمستان نیز داخل محوطه بسته هستند، ولی سال گذشته در شرایط برفی که از طویله بیرون می‌رفتند آسیبی ندیدند.
باقری، به حمایت سازمان جهادکشاورزی و اداره کل دامپزشکی استان از طرح پرورش شتر در استان اشاره و بیان کرد: در حال حاضر پروار شتر در زمینی به مساحت پنج هزار مترمربع که یک هزار مترمربع آن مسقف است، به صورت سیستم بسته انجام می‌شود به این معنی که هر دو وعده غذایی در دامداری انجام می‌شود و دیگر چرا در مراتع نداریم.
وی با اشاره به اینکه بعد از گذشت دوره چهار تا پنج ماهه پرواربندی، شتر برای کشتار در استان به فروش می‌رسد، خاطر نشان کرد: شترهای ماده، خیلی شیردهی ندارند و بیشترین مقدار شیر آنها مربوط به زمان شیردهی زاد و ولد است، مساله دیگر این است که مردم استان نیز خیلی تمایلی به مصرف شیر شتر ندارند به همین دلیل شترهای ماده موجود در گله نگهداری نمی‌شوند و به فروش میرسند.
جیره شتر نسبت به پرواربندی گوسفند بسیار مناسب‌تر است، برای گوسفند به منظور افزایش ضریب تبدیل به طور حتم باید از خوراک دام آماده استفاده کرد، ولی شتر حتی با چِرا در صحرا و استفاده از خس و خاشاک، ضریب تبدیل خوبی دارد، یعنی با غذا و هزینه کمتر می‌توان به راحتی پرواربندی شتر را انجام داد.
باقری به اشتغال سه نفر در این مجموعه اشاره و تصریح کرد: برنامه این است که این مجموعه به یک مجتمع دامپروری تبدیل شود در این صورت میزان اشتغال به ۳۰ نفر می‌رسد.
وی، با بیان اینکه ورود شتر به استان را با مجوز دامپزشکی انجام می‌دهد، ادامه داد: پس از خریداری شتر و انجام آزمایش و سم‌پاشی به منظور اطمینان از سلامت آن اجازه خروج به گله شتر از استان مبدا به استان مقصد صادر می‌شود، به همین دلیل همه شترهایی که ما وارد استان می‌کنیم، پلاک‌کوبی شده و دارای شماره هستند.
باقری به مشکلات به وجود آمده در اعطا و دریافت تسهیلات بانکی اشاره و بیان کرد: میزان تسهیلات هشت میلیارد ریال برای ساخت و ساز و ۱۲ میلیارد ریال برای خرید شتر تصویب شد، اما متاسفانه با وجود پیگیری‌های انجام‌شده و آماده بودن طرح توجیهی، سال گذشته بانک اعلام کرد که واریزی ندارد و امسال نیز تسهیلات را بدون یارانه می‌دهند، در صورتی که پیش از این تسهیلات بخش کشاورزی و دامپروری با نرخ سود چهار تا هشت درصد بود.
نگهداری دام‌های مختلف کنار یکدیگر توصیه نمی‌شود
عضو هیات علمی گروه دامپزشکی دانشگاه شهرکرد با بیان اینکه به دلیل نبود تعداد زیاد شتر در استان، بیماری‌های آن خیلی شناخته شده نیست، بیان کرد: به صورت کلی چون شتر جزو نشخوارکنندگان است، بنابراین بیماری‌هایی مانند بروسلوز (تب مالت)، شاربن و آبله که دیگر نشخوارکنندگان با آن درگیر هستند در خصوص شتر نیز وجود دارد.
غلامعلی کجوری با اشاره به اینکه نگهداری شتر در مقایسه با دیگر دام‌ها قدری متفاوت است، خاطر نشان کرد: شتر در مقایسه با دیگر دام‌ها به فضای بیشتری برای پرورش و نگهداری نیاز دارد.
وی بیشترین کاربرد شتر را در استان مربوط به گوشت آن عنوان و بیان کرد: با توجه به توجهی که به تازگی طب سنتی به محصولات تولیدی شتر مانند دوغ و شیر نشان داده است، قدری بازار این محصولات رایج شده است.
عضو هیات علمی گروه دامپزشکی دانشگاه شهرکرد تاکید کرد: به طور اصولی نگهداری دام‌ها کنار یکدیگر توصیه نمی‌شود و باید در نگهداری آنها حریم‌ها رعایت شوند، چرا که ممکن است یک بیماری در دامی ضعیف ولی همان بیماری در دام دیگر شدت بیشتری داشته باشد.
مراتع چهارمحال و بختیاری ظرفیت پذیرش دام جدید را ندارد
رییس اداره مراتع اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری با اشاره به ظرفیت مراتع استان برای چرای دام، بیان کرد: هم اینک تعداد دام در مراتع مازاد و به طور تقریبی ۲.۷ برابر ظرفیت مراتع استان است، اگر قرار باشد شتر هم به این میزان اضافه شود، فشار بیشتری به مراتع وارد و تخریب آنها بیشتر می‌شود.
فرامرز مردانی با بیان اینکه پرورش شتر را می‌توان به صورت بسته انجام داد، خاطر نشان کرد: در صورتی که از دام‌های موجود در مراتع کاشته شود، می‌توان شتر را جایگزین آنها کرد، ولی در حال حاضر امکان ورود شتر به مراتع استان ممکن نیست.
وی، با بیان اینکه اشتغال و اقتصاد ۲۳ هزار و ۵۰۰ بهره‌بردار استان به مراتع وابسته است، تصریح کرد: هر گونه ظرفیتی که بخواهد به مراتع تحمیل شود، باید مجوزهای لازم را داشته باشد در این صورت مطابق طرحی که تهیه می‌شود دام سبک حذف و دام سنگین جایگزین می‌شود.
رییس اداره مراتع اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری با بیان اینکه ورود شتر به مراتع باید با گرفتن مجوز از جهاد کشاورزی، محیط زیست و منایع طبیعی باشد، ادامه داد: اگر شخصی پروانه چرا داشته باشد و بخواهد شتر را هم به دام‌هایش اضافه کند باید اول مجوزهای لازم را از جهاد کشاورزی و محیط زیست بگیرد و سپس با حذف تعدادی از دام‌ها، اجازه ورود شتر به مرتع به وی داده می‌شود.
مردانی، گراس یک ساله و بوته‌های چند ساله مانند گون را جزو علوفه‌های موجود در مراتع استان دانست و بیان کرد: گون به دلیل حفاظتی که در آب و خاک دارد در بحث ماده یک قانون جزو گونه‌های حفاظت‌شده و قطع آن ممنوع است.
وی، به تغییر بارش‌های استان از برف به باران اشاره کرد و گفت: به دلیل شیب منطقه به دنبال بارش باران رواناب ایجاد و در صورت نبود پوشش گیاهی روی خاک، فرسایش رخ داده و خاک از دسترس خارج می‌شود، با از بین رفتن خاک نفوذ آب به داخل زمین نیز کاهش می‌یابد در نتیجه چاه‌ها و چشمه‌ها خشک می‌شوند.
رییس اداره مراتع اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری، با تاکید بر اینکه هر تعداد دام برای ورود به مراتع باید مجوز داشته باشد، بیان کرد: بدون شک ورود شتر به مراتع با از بین بردن پوشش گیاهی مانند خارها سبب از بین رفتن بیشتر خاک و آب می‌شود.
پرورش شتر به اقتصاد روستایی کمک می‌کند
مدیر جهادکشاورزی شهرستان بن بیان کرد: هم اینک یک واحد پرورش شتر و دارای مجوز در روستای بارده وجود دارد، اگر چه ممکن است افراد دیگری هم با تعداد شتر اندک به پرورش شتر مشغول باشند.
باقر باقری، هزینه پرورش شتر بسته به امکانات مورد نیاز برای انجام این کار را متغیر عنوان و خاطرنشان کرد: هزینه این کار اگر متقاضی بخواهد فقط شتر را خریداری کند و نیاز به احداث سازه نداشته باشد در مقایسه با زمانی که ساخت سازه نیز نیاز باشد، متفاوت است.
وی، با بیان اینکه این طرح به لحاظ استفاده از نیروهای بومی منطقه و همچنین بحث گردشگری می‌تواند نقش مهمی در اقتصاد روستای بارده داشته باشد، تصریح کرد:متقاضیان علاقه‌مند به پرروش شتر می‌توانند به سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی، معاونت امور دام سازمان جهادکشاورزی استان و جهادکشاورزی شهرستان محل تقاضا مراجعه کنند.
مدیر جهادکشاورزی شهرستان بن، شتر را یک حیوان مقاوم عنوان و تاکید کرد: این حیوان در مقایسه با دیگر دام‌ها به نسبت غذایی که می‌خورد، ضریب تبدیل خوبی دارد.
متقاضیان پرورش شتر در استان حمایت می‌شوند
معاون امور دام سازمان جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری در گفت و گو با ایرنا با اشاره به خشکسالی‌های اخیر و وضعیت مراتع در برخی از مناطق استان، بیان کرد: شتر نسبت به کم‌آبی مقاوم و قادر است شرایط مختلف آب و هوایی را تحمل کند، این حیوان به دلیل دستگاه گوارش منحصر به فرد خود علوفه‌هایی که به عنوان خوراک برای دیگر دام‌ها کاربرد ندارد به راحتی استفاده می‌کند.
سام مردانی در گفت و گو با ایرنا، با اشاره به ۲ واحد پرورش صنعتی شتر در شهرستان‌های بن و بروجن، افزود: این ۲ واحد با مجموع ظرفیت ۱۳۵ نفر شتر، یکی مجوز کسب کرده و دیگری در حال انجام مراحل لازم برای گرفتن مجوز است.
وی ادامه داد: واحدهای پرورش صنعتی شتر برخلاف واحدهای سنتی باید علاوه بر داشتن مجوز و پروانه بهره‌برداری، خارج از شهرها و روستاها و دارای امکانات مورد نیاز مانند آب باشند.
معاون امور دام سازمان جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری با بیان اینکه پس از یک دوره پروار شتر برای کشتار به فروش می‌رسد، خاطر نشان کرد: ظرفیت تعداد شتر در واحدهای سنتی در مقایسه با واحدهای صنعتی کمتر است به همین دلیل این واحدها نیاز به مجوز ندارند، اما در هر صورت برای جابجایی شتر باید مجوز لازم از اداره کل دامپزشکی گرفته شود.
مردانی، به تفاوت بین شتر و دیگر دام‌ها مانند گاو و گوسفند اشاره و تصریح کرد: ضریب تبدیل نسبت علوفه به گوشت تولیدی است که این مقدار برای شتر ۶ تا هفت و برای گاو و گوسفند هشت تا ۹ است.
وی ، با اشاره به پرداخت تسهیلات به متقاضیان پرورش شتر در واحدهای صنعتی، تاکید کرد: افراد متقاضی پرورش شتر به منظور گرفتن پروانه بهره‌برداری باید ابتدا اسناد لازم مبنی بر داشتن زمین ملی یا مستثنیات و آب مورد نیاز را ارائه دهند.
معاون امور دام سازمان جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری با بیان اینکه کشتار شتر می‌تواند در کشتارگاه‌های دام انجام شود، ادامه داد: بازگشت سرمایه برای پرورش شتر پرواری بسته به محل و شرایط اقتصادی، میان مدت و حدود چهار تا پنج سال است.
مردانی، با بیان اینکه متقاضیان دیگری نیز برای پرورش شتر در استان متقاضی هستند، تصریح کرد: پرورش شتر علاوه بر اینکه یک گزینه مناسب برای تولید گوشت در استان است می‌تواند زمینه اشتغال را نیز فراهم کند.
سیستم بسته گزینه‌ای مناسب برای پروار شتر در مناطقی غیر از زیستگاه بومی این حیوان است
با همه ویژگی‌هایی مثبتی که شتر از لحاظ مصرف آب و علوفه در شرایط خشک و کم آب دارد ، این نکته نیز باید گفته شود که طبق نظر کارشناسان هر شتر معادل ۶ واحد دامی و گوسفند معادل یک واحد دامی است، این تناسب نشان‌دهنده میزان فشاری است که یک نفر شتر می‌تواند به طبیعت و پوشش گیاهی وارد کند.
چرای کم تا متوسط می‌تواند باعث بهبود پوشش گیاهی شود اما آنچه به عنوان زنگ خطر نواخته می‌شود چرای مازاد دام در مراتع است.
اگر مراتع برای چرای دام ظرفیت کافی داشته باشند و گونه‌های گیاهی یک منطقه مورد تمایل گوسفند و دام بومی نباشد، شاید بتوان با هدف اصلاح و احیا با توجه به ظرفیت مجاز چرا به شتر به عنوان یک دام سنگین اجازه ورود به مراتع را داد که البته امروزه مراتع چهارمحال و بختیاری به لحاظ برخوردار بودن از تراکم دام، چنین ویژگی را دارا نیستند.
از سوی دیگر چرا و تردد پیاپی شتر در مراتع می‌تواند علاوه بر ریشه‌کنی گیاهان و تاثیر روی تراکم، ترکیب و تنوع پوشش گیاهی در یک منطقه، منجر به بیابان‌زایی و کاهش کیفیت خاک و در نتیجه از بین رفتن شرایط مناسب برای رشد گیاهان شود.
از همین‌رو اگر قرار بر پرورش شتر در منطقه‌ای غیر از زیستگاه و منطقه بومی این حیوان باشد باید این کار به طور کامل سنجیده و با در نظر گرفتن اهمیت حفظ محیط زیست و منابع طبیعی به عنوان میراثی گرانبها انجام شود.
شاید بتوان گفت بهترین گزینه برای علاقه‌مندان به پرورش شتر در مناطقی که شتر حیوان بومی نیست، همان پرورش به صورت سیستم بسته و از طریق غذا دادن با دست بدون چرا در مراتع باشد.
کمبود و یا نبود اطلاعات کافی در خصوص پرروش شتر با توجه به تازه بودن پرورش آن در استان شاید امری بدیهی باشد اما بدون شک اگر خواستار افزایش پروارشتر به عنوان یک سرمایه‌گذاری و کار اقتصادی در استان باشیم باید دانسته‌ها در رابطه با پرورش، نگهداری و مبارزه با بیماری‌های این حیوان در ساربانان، متخصصان دامپزشکی و دیگر متولیان مربوطه افزایش یابد.
به گزارش ایرنا،چهارمحال و بختیاری دارای ۱۰ شهرستان است و بیش از یک میلیون و ۵۰۰ هزار واحد دامی سبک و ۲۲۰هزار واحد سنگین دام دارد.