دکتر روح‌الله شهنازی عضو هیات علمی و رئیس دفتر برنامه و بودجه دانشگاه شیراز چهارشنبه در گفت و گو با ایرنا ادامه داد: فردی که مشغول به فعالیت رسمی است، در سیستم مالیاتی باید حتما مالیات بپردازد؛ اما اگر مشغول به فعالیت غیررسمی و غیرمولدی همچون دلالی باشد و چند میلیارد تومان سود کند ملزم به پرداخت هیچ مالیاتی نیست.
او بیان کرد: در حوزه نقدینگی هم عملا اجازه نمی‌دهند نقدینگی در بخش مولد و در جبران کسری بودجه موثر باشد؛ اما اجازه می‌دهند سالانه مبالغ هنگفتی به بخش دلالی یا سفته‌بازی وارد شود.
شهنازی ادامه داد: با بررسی قوانین اقتصادی ایران، درمی‌یابیم که بلااستثنا در حمایت از بخش‌های غیرمولد گام برداشته است که آسیب‌زا نیز هست و نظارتی هم بر عملکرد آن نمی‌شود و این مسائل ربطی به کرونا ندارد؛ به همین دلیل پیش‌بینی می‌کنم که مشکل اصلی ما پس از مهار بیماری نیز باقی خواهد ماند و تنها آسیب‌هایی از دوران کرونا برای ما باقی می‌ماند که چندان قابل جبران هم نیست.
این استاد دانشگاه گفت: در شرایط کنونی حوزه‌های مختلف از جمله حمل و نقل، فعالیت های عمده‌فروشی و خرده‌فروشی، حوزه‌های زراعت و دامداری، صنایع غذایی، منسوجات و پوشاک به شدت متاثر از کروناست؛ این در حالی است که کمترین حمایتی هم از آنها صورت نمی گیرد و بعید است که ضرر و زیان آنها جبران شود و به شرایط پیش از کرونا بازگردند.
سه کانال عرضه، تقاضا و عدم اطمینان همزمان از کرونا متاثرند
وی با بیان اینکه شیوع بیماری کرونا در سه کانال اصلی عرضه و تقاضا و عدم اطمینان بر اقتصاد تاثیر گذاشته است، ابراز داشت: این اتفاق برخلاف رویدادهای پیشین در حوزه اقتصاد است که بحران‌ها یا در حوزه عرضه و یا طرف تقاضا تاثیرگذار بود؛ درحال حاضر در بحث عرضه بخش زیادی از فعالیت‌ها دچار اخلال شده و از کرونا اثر منفی پذیرفته‌اند؛ اما در عین حال، بعضی بخش‌های بسیار محدود نیز از کرونا تاثیر مثبت پذیرفته‌اند؛ مثلا حوزه‌های بهداشتی.
وی افزود: از سوی دیگر، کرونا هم در حوزه‌های طرف عرضه و هم در بازارهای طرف تقاضا مشکلاتی را ایجاد کرده است؛ زیرا هم درآمد خانوارها را کاهش داده و هم ریسک خرید آنها را افزایش داده؛ به بیان دیگر کرونا تقاضای خانوارها یا تقاضای اقتصاد را کاهش داده و به تبع آن تقاضای نهادهایی همچون سازمان‌های دولتی یا نهادهای حقوقی غیردولتی در برخی حوزه‌ها کاهش یافته است.
استاد اقتصاد دانشگاه شیراز بیان داشت: در مجموع، بخش‌های اقتصادی استان فارس به‌شدت تحت تاثیر منفی قرار گرفتند و همانند وضعیتی که در حوزه ملی رخ داده است، برخی بخش‌های محدود رشد یافته‌اند.
کرونا در سطح ملی و در استان یک تاثیر را بر جای گذاشته است
شهنازی با بیان اینکه کرونا در سطح ملی و در استان در دیدی کلان یک تاثیر را بر جای گذاشته است، ابراز کرد: اما این تاثیرها تفاوت اثر دارد؛ چراکه رونق فعالیت‌های اقتصادی در حوزه‌های استانی و ملی با یکدیگر متفاوت است؛ مثلا کرونا بخش زراعت و باغداری را هم در کشور و هم در استان متاثر کرده؛ اما سهم آسیب به این فعالیت اقتصادی در فارس ۱۴درصد و در کشور حدود ۸درصد است؛ به همین دلیل آسیبی که فارس از این حوزه دیده از متوسط کشوری بیشتر است.
وی ادامه داد: از سوی دیگر نباید از نظر دور داشت که نمی‌توان گفت در کشور چیزی آسیب دیده که در استان ندیده یا برعکس؛ تنها میزان آسیب است که در زمینه‌های مختلف تفاوت دارد.
عضو هیات علمی دانشگاه شیراز ضمن اشاره به تاثیرپذی شدید حوزه گردشگری از کرونا، بیان کرد: کرونا سبب شد همه فعالیت‌های حوزه گردشگری متوقف شود، چه گردشگری داخلی و چه گردشگری خارجی. این در حالی است که در سال‌های اخیر با اعمال تحریم‌ها بخش عمده ورودی دلار از محل درآمدهای گردشگری تامین می شد؛ مثلا در سال ۹۷ حدود ۱۱ میلیارد دلار درآمد گردشگری خارجی داشتیم.
استاد اقتصاد دانشگاه شیراز: یکی از دلایل افزایش قیمت ارز پس از کرونا، کاهش عرضه آن بوده که به تبع آن سبب افزایش قیمت دلار شده است؛ در این راستا سهم آسیب اقتصاد فارس در زمینه گردشگری و خدمات وابسته از متوسط کشور بالاتر بوده و از این منظر بیش از کشور آسیب دیده است.
وی ابراز داشت: یکی از دلایل افزایش قیمت ارز پس از کرونا، کاهش عرضه آن بوده که به تبع آن سبب افزایش قیمت دلار شده است. با بررسی این موضوع در استان فارس می‌بینیم که سهم گردشگری و فعالیت‌های مرتبط با آن در فارس که شامل حوزه حمل‌ونقل و هتلینگ می‌شود، در کشور دارای مزیت نسبی بوده، بدین‌معنا سهم اقتصاد فارس در این زمینه‌ها از متوسط کشور بالاتر بوده و از این منظر استان فارس بیش از کشور آسیب دیده است.
شهنازی همچنین به آسیب‌های صنعت حمل و نقل اشاره کرد و گفت: متوسط حمل و نقل هوایی در ارزش افزوده استان فارس از متوسط کشور بیشتر است که یعنی با آنکه کل کشور در حمل و نقل هوایی آسیب دیده، سهم فارس از آسیب‌ها بیشتر است؛ همچنین است در زمینه حمل و نقل زمینی، اما مثلا در زمینه حمل و نقل آبی کشور دچار آسیب شده و فارس چون سهمی از این اقتصاد ندارد، آسیب ندیده. بنابراین، تفاوت در میزان آسیب‌ها و ضرر و زیان‌ها در حوزه اقتصاد استانی و کشوری براساس میزان سهم آنان تعیین می‌شود.
این استاد دانشگاه درخصوص تداوم برخی مشکلات اقتصادی پس از کرونا بیان داشت: برخی بخش‌های اقتصادی، پس از آنکه دچار بحرانی شوند و به محض برطرف شدن شوک، به‌سرعت می‌توانند به شرایط قبل بازگردند و برخی چنین نیستند. اگر همین امروز کرونا تمام شود، حوزه گردشگری الزاما فردا به شرایط قبل از کرونا باز نخواهد گشت؛ زیرا برای رونق این حوزه نیاز است که اعتماد عمومی جلب شود؛ از سوی دیگر بهترین فرصت برای گردشگری، عید نوروز بود که از دست رفته و دیگر قابل تحقق نیست.
به گفته شهنازی برخی فعالیت‌ها راحت‌تر می‌توانند به وضعیت قبل از کرونا بازگردند؛ مثلاً در حوزه‌های آموزشی یا خدماتی یا حمل و نقل بازگشت آسان‌تر است.
رئیس دفتر برنامه و بودجه دانشگاه شیراز عنوان کرد: در نگاهی کلی، باید گفت عمده بخش‌های اقتصادی که پیک کاری آنها مربوط به نوروز بوده فرصت را از دست داده‌اند و به‌شدت آسیب دیده‌اند. عمده‌فروشی‌ها و خرده‌فروشی‌های فارس از این محل آسیب بسیاری دیده‌اند زیرا بازه زمانی فروش آنها ۱۵ اسفند تا ۱۵ فروردین بوده است که از دست رفته.
صنایع دیجیتال با شیوع کرونا سرعت گرفت
وی با بیان اینکه در حوزه‌هایی مانند ارتباطات و اطلاعات، فعالیت‌های دیجیتالی و عموم فعالیت‌هایی که به این بخش‌ها مربوط بوده‌اند، شاهد رونق اقتصادی بوده‌ایم، گفت: در حوزه آی.سی.تی و آموزش‌های مجازی ممکن است بخشی از این فعالیت‌ها به عنوان یک عادت باقی بماند و البته ممکن است بخش دیگری از آنها با از بین رفتن ضرورت، متوقف شود.
استاد اقتصاد دانشگاه شیراز در بخش دیگری از صحبت‌های خود به بحران بین‌المللی در زمینه کرونا اشاره کرد و ابراز داشت: برآوردها تا حدود دو ماه پیش نشان می‌داد اقتصاد آمریکا بهترین وضعیت اشتغال را در ۵۰ سال اخیر تجربه می‌کند؛ اما امروز پیش‌بینی می‌شود که اقتصاد آمریکا بدترین وضعیت اقتصادی ۸۰ سال اخیر را تجربه کند؛ یعنی از بهترین وضعیت ۵۰ سال اخیر تا بدترین وضعیت ۸۰ سال اخیر فقط دو ماه فاصله است و این اثر کرونا بر حوزه اقتصاد است.
عضو هیات علمی دانشگاه شیراز با اشاره به فرض طولانی‌شدن کرونا و تاثیرات درازمدتش بر اقتصاد، عنوان کرد: سیاست‌های کنونی دولت در حمایت از اقتصاد یا سیاست‌های ضعیفی است یا سیاست‌های یکدستی است؛ مثلاً می‌گویند به همه فعالان اقتصادی مبلغ مشخصی کمک می‌کنیم. این نوع یاری‌رسانی اشتباه است، زیرا کمک باید براساس سهم فعالیت‌های مختلف در استان‌های مختلف توزیع شود.
شهنازی با بیان اینکه باید در نظر گرفت مرکزیت هر فعالیت در اقتصاد چقدر است، گفت: برای نمونه عمده‌فروشی و خرده‌فروشی سهمی در اقتصاد دارد که این سهم ممکن است در بخش‌های مختلف کم یا زیاد باشد. مسئله این است که اگر این حوزه آسیب ببیند، سایر بخش‌هایی که با آن در ارتباط بیشتر هستند، آسیب می‌بینند؛ بدین‌معنا اگر کل اقتصاد را یک شبکه در نظر بگیریم، بعضی بخش‌ها ارتباطات بیشتری با سایر حوزه‌ها دارند که درصورت آسیب‌دیدن، دیگران را نیز متاثر می‌کنند.
وی افزود:بنابر این، برای تحقق سیاست‌هایی با هدف کمک‌رسانی به اقتصادهای متاثر از کرونا، ابتدا باید سهم هر بخش‌در اقتصاد مشخص شود، سپس مرکزیت و اهمیت آنها و پس از آن دولت بر اساس دو شاخصه یادشده سیاست‌های حمایتی را اعلام کند.
رئیس دفتر برنامه و بودجه دانشگاه شیراز عنوان کرد: پرسش اینجاست که در شرایط فعلی که کشور از درآمدهای نفتی و گردشگری محروم شده و به همین واسطه بودجه کاهش پیدا کرده، دولت چگونه می‌تواند از اقتصاد حمایت کند و منابع مالی‌اش را از کجا تامین می‌کند.
تزریق نقدینگی در شرایط کنونی سیاست نادرستی است
او افزود: باید گفت دولت استراتژی اشتباهی را پیش گرفته و اعلام کرده که قصد ندارد از رشد نقدینگی برای جبران کسری‌ها استفاده کند. این سیاست در وضعیت تعادلی، سیاست خوبی است؛ اما همزمان که دولت می‌گوید چنین برنامه‌ای دارد، اجازه می‌دهد بانک‌های تجاری سالی ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار میلیارد تومان نقدینگی جدید ایجاد کنند. نقدینگی کاملاً بدون پشتوانه.
استاد اقتصاد دانشگاه شیراز: اینکه می‌بینیم در ایران بورس بالا می‌رود، بازار طلا به هم می‌ریزد، بازار دلار متزلزل می‌شود همه، ناشی از تزریق نقدینگی است.
استاد اقتصاد دانشگاه شیراز ابراز داشت: هم‌اکنون بانک‌های تجاری نقدینگی کشور را افزایش می‌دهند و آن را در بخش‌های غیرمولدی همچون حوزه‌های دلالی و سفته‌بازی وارد می‌کنند. اینکه می‌بینیم در ایران بورس بالا می‌رود، بازار طلا به هم می‌ریزد، بازار دلار متزلزل می‌شود همه، ناشی از تزریق نقدینگی است.
وی ادامه داد: دولت به بانک‌ها اجازه داده است که وارد فعالیت سفته‌بازی شوند؛ اما در فعالیت‌های مولد و توسعه زیرساخت و توسعه فعالیت‌های عمرانی با پیمانکاران مولد، وارد همکاری نمی‌شود و این اعمال یک سیاست کاملا اشتباه است.
به این عضو هیات علمی پیشنهاد کرد: در بحث تامین مالی دولت اجازه رشد نقدینگی را به بانک‌ها ندهد و خود درصدی از نقدینگی را به بخش‌هایی تزریق کند که در بحران کرونا به حمایت نیاز دارند؛ مثلاً دولت به جای حمایت از رشد نقدینگی ۴۰۰ هزار میلیارد تومانی توسط بانک‌ها، می‌تواند با حدود ۸۰ هزار میلیارد تومان، یعنی یک‌پنجم آن مبلغ از خانوارها و بنگاه‌های اقتصادی حمایت کند؛ بدین‌ترتیب فعالیت‌های دلالی محدود می‌شود و تورم به سکون می‌رسد؛ از سوی دیگر اثر تورمی ۸۰هزار میلیارد تومان بسیار کمتر از وضع موجود است و در مقابل، اثر رشد و اشتغال‌زایی آن در وضعیت موجود بسیار بیشتر خواهد بود.
شهنازی درباره اقتصاد پساکرونا بیان کرد: پیش‌بینی این است که بعد از کرونا سهم اقتصادهای دیجیتالی افزایش پیدا می‌کند و در مقابل سهم اشتغال‌های سنتی کاهش می یابد که به معنای تغییر ماهیت فعالیت‌های اقتصادی است.
در جهان پساکرونا همدردی بیشتر می‌شود
وی همچنین در سطح جهانی به تغییرات در زمینه درک کشورهای پیشرفت از کشورهای فقیر اشاره و تصریح کرد: تا پیش از کرونا عمدتاً کشورهای پیشرفته چندان شناختی از مشکلات کشورهای فقیر نداشتند و مفاهیمی همچون گرسنگی یا مرگ همزمان هزاران نفر بر اثر بحران‌ها را درک نمی‌کردند. اما وقتی همین کشورها با شیوع کرونا ناچار شدند برای دفن اجساد جزیره‌ای اختصاص دهند یا در پارک‌ها گورهای دسته‌جمعی ایجاد کنند، حس همدردی آنها با دیگر مردم جهان بیشتر خواهد شد و به همین دلیل پس از کرونا اقدامات خیرخواهانه در دنیا اهمیت و افزایش می‌یابد؛ براین اساس در پساکرونا با جهانی مواجه می‌شویم که نسبت به پیش از کرونا در وضعیت عادلانه‌تری خواهد بود یا دستکم سیاست‌ها روند بهتری از این نظر خواهند داشت.
شهنازی با بیان اینکه با شیوع کرونا زنجیره‌های تامین جهانی به شدت فلج شد، گفت:جز این، زنجیره‌های تامین در حوزه فعالیت‌های مختلف اقتصادی از تأمین نهاده‌های اولیه تا تولید و توزیع کل زنجیره به شدت تحت تاثیر قرار گرفت. این اتفاق به بسیاری از حوزه‌ها آسیب های اساسی وارد کرده است مثلا در حوزه‌های پزشکی یا غذایی یا انرژی که بسیار مهم هستند، وقتی زنجیره قطع شود کشورهایی که واردکننده غذا یا انرژی و دارو هستند به این نتیجه می رسند که نباید چندان اعتمادی به تامین از خارج داشته باشیم و نباید به تجارت بر اساس مزیت نسبی اتکا کنیم، درنتیجه باید به سمت خودکفایی برویم.
این تحلیلگر مسائل اقتصادی از آنچه یادشد نتیجه گرفت: بعد از کرونا سهم اقتصادها برای رفتن به سمت خودکفایی، حداقل در بخش‌های حیاتی افزایش می‌یابد و کشورها از مباحث‌های مزیت نسبی دور می‌شوند.
برتری اقتصادی و دلار در دنیا کاهش می‌یابد
وی در ادامه به برتری جایگاه چین نسبت به آمریکا در پساکرونا، اشاره کرد و ابراز داشت: قبل از آن پیش‌بینی می‌کردیم که این جایگاه تا سال ۲۰۲۵ یا ۲۰۲۸ محقق می‌شود؛ اما با شرایط کنونی بسیار زودتر تغییر خواهد یافت؛ زیرا پیش‌بینی‌هایی وجود دارد که رشد اقتصادی آمریکا تا سال ۲۰۲۰ تا منفی ۱۳ درصد هم خواهد رفت؛ اما رشد اقتصادی چین در این سال مثبت است و از این منظر حتی آسیبی که چین می‌بیند، بسیار کمتر از آسیب‌هایی است که به آمریکا در این میان وارد می‌شود؛ بنابراین، هژمونی آمریکا از لحاظ اقتصادی و هژمونی دلار در دنیا کاهش می‌یابد.
شهنازی با اشاره به اینکه رویکرد دولت‌ها در میزان تاثیرپذیری از کرونا متفاوت است، گفت: در این میان، مسئله این است که آیا اشتغال را هدف اقتصاد می‌دانیم یا خیر. اگر اشتغال هدف اقتصاد باشد باید گفت، توسعه اقتصادی درحال آسیب‌دیدن است و برآوردها نشان می‌دهد که در سال ۲۰۲۰ متوسط رشد اقتصاد جهانی حتماً منفی است و کشورهای توسعه‌یافته به جز چین عمدتاً وضعیت بدتری دارند.
وی از منظری دیگر، با نیم‌نگاهی به دیدگاه توسعه پایدار، بیان داشت: اگر در کنار توسعه اقتصادی، حفاظت محیط زیست را هم در نظر بگیریم باید گفت کرونا به توسعه پایدار کمک کرده و مثلاً میزان انتشار گازهای آلاینده یا سرعت گرم شدن زمین براثر شیوع آن کاهش یافته است.
آمارهای وزرات بهداشت حاکی است شمار مبتلایان به کرونا در کشور تا بیستم خرداد ۹۹ به ۱۷۵ هزار و ۹۲۷ نفر رسیده که هشت هزارو ۴۲۵ نفر به دلیل این بیماری فوت کرده اند.