مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران به منظور پاسخگویی به نیازهای پژوهشی کشور در زمینه‌های فلسفه، حکمت و دانش‌های مرتبط در سال ۱۳۵۳ تأسیس شده است. این موسسه از دیرباز و همزمان با تاسیس خود به انتشار کتاب‌های کلاسیک و تخصصی فلسفه و حکمت مبادرت ورزیده است. به همین دلیل جهت آشنایی بیشتر مخاطبان با فعالیت‌های انتشاراتی این موسسه و کتاب‌های منتشره، با نوید عابدینی مدیر انتشارات موسسه حکمت و فلسفه در دفتر انتشارات همکلام شده‌ایم.
در ذیل این گفت‌وگو را می‌خوانید.
ایرنا: در آغاز گفت‌وگو برای آشنایی بیشتر مخاطبان از سابقه انتشارات مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران بگویید.
انتشارات مؤسسه از همان ابتدای تأسیس انجمن فلسفه ایران توسط دکتر سیدحسین نصر، یعنی سال ۱۳۵۳، کار خود را آغاز کرده است. بعد از پیروزی انقلاب، انجمن با یازده مؤسسه دیگر ذیل «مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی» (که بعدها به پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تغییر نام داد) ادغام می‌شود. تا اینکه با موافقت شورای گسترش آموزش عالی دوباره از پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی منفک و از ابتدای سال ۱۳۸۱ تاکنون به صورت مؤسسه مستقل با عنوان مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران به فعالیت خود ادامه می‌دهد. در زمان ادغام، پژوهشگاه برخی از کتاب‌های انجمن را، که پیش از انقلاب منتشر شده بود، تجدیدچاپ کرد. مجموعه مصنفات شیخ اشراق به تصحیح هانری کربن از این جمله است که همچنان پژوهشگاه آن را چاپ می‌کند. بعد از استقلال مؤسسه تجدیدچاپ کتاب‌های پیش از انقلاب دوباره از سر گرفته می‌شود. به همین دلیل چاپ نخست برخی از کتاب‌های مؤسسه پیش از انقلاب و چاپ دوم‌شان بعد از سال ۱۳۸۱ است. نمونه این مورد کتاب روابط حکمت اشراق و فلسفه ایران باستان هانری کربن به گزارش احمد فردید و عبدالحمید گلشن است. این کتاب پیاده‌شده اولین سخنرانی‌ای است که هانری کربن در سال ۱۳۲۴ بعد از ورود به ایران در کتابخانه ملی ایراد می‌کند.
ایرنا: چه تعداد کتاب بعد از سال ۱۳۸۱ توسط مؤسسه چاپ و منتشر شده است؟
حدود ۲۰۰ عنوان کتاب از آن سال به بعد با شمارگان و تعداد چاپ‌های متفاوت منتشر شده است. به‌عنوان مثال کتاب شیعه که مجموعه مذاکرات و مکاتبات هانری کربن با علامه طباطبایی است به چاپ هفتم در سال ۱۳۹۳ رسیده است.
ایرنا: پدیدآورندگان کتاب‌های انتشارات مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران عموماً از هیات علمی خود مؤسسه‌اند یا اینکه پژوهشگران بیرونی سهم بیشتری دارند؟
کتاب‌های انتشارات مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران در حقیقت دو دسته‌اند: اول طرح‌های پژوهشی موظف و غیرموظف اعضای هیات علمی مؤسسه است. دوم طرح‌های پژوهشی پژوهشگران بیرون از مؤسسه است که با ارایه طرح از سوی پژوهشگر و طرح و بررسی آن در شورای پژوهشی و در صورت تصویب به‌صورت قرارداد پژوهشی انجام و سپس منتشر شده است. تقریباً سهم کتاب‌های مؤسسه از این نظر پنجاه-پنجاه است. یعنی نیمی از کتاب‌ها طرح‌های پژوهشی اعضای هیات علمی مؤسسه و نیمی دیگر محصول طرح‌های پژوهشگران بیرون از مؤسسه است. برخی از کتاب‌ها هم در قالب کلان‌طرح‌های پژوهشی منتشر می‌شوند. کلان‌طرح ارزشمند «تصحیح علمی- انتقادی آثار حکمی و فلسفی ابن‌سینا» از این جمله است. از آنجا که حدود چهل درصد آثار ابن‌سینا هنوز به‌صورت نسخه خطی است، این طرح از حدود ده سال پیش آغاز شده است. در ابتدا نسخه‌های خطی موجود آثار ابن‌سینا در کتابخانه‌های دنیا جمع‌آوری شد و بعد از انتخاب مصحح مناسب، سفارش تصحیح آن داده شد. از این کلان‌طرح تاکنون سه کتابِ التعلیقات با مقدمه و تصحیح دکتر سیدحسین موسویان (اثر برگزیده سی‌ویکمین دوره جایزه کتاب سال)، المباحثاث با مقدمه و تصحیح محسن بیدارفر و المختصر الأوسط فی المنطق با مقدمه و تصحیح دکتر سیدمحمود یوسف‌ثانی (اثر شایسته تقدیر در بخش منطق سی‌وششمین دوره جایزه کتاب سال) منتشر شده است. طرح دیگر، طرح مشترک با واحد تحقیقاتی تاریخ فرهنگ عقلی جهان اسلام مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه آزاد برلین تحت عنوان سلسله متون و مطالعات فلسفی و کلامی و عرفانی است که از این مجموعه ۱۵ عنوان کتاب منتشر شده است.
ایرنا: نمونه‌های دیگری از این کلان‌طرح را هم معرفی می‌فرمایید؟
طرح دیگر، مجموعه سه‌جلدی ترجمه گزیده‌ای از مداخل فرهنگ‌نامه تاریخی مفاهیم فلسفی است. اصل کتاب فرهنگ‌نامه تاریخی مفاهیم فلسفی از سال ۱۹۷۱ تا ۲۰۰۴ با همکاری بیش از۱۵۰۰ نفر در مدت ۳۵ سال درباره بیش از ۳۷۰۰ واژه کلیدی در فلسفه به زبان آلمانی نوشته شد. مؤسس این فرهنگ‌نامه یوآخیم ریتر بود که بعد از فوت او، گارلفرید گروندر و گتفرید گابریل ادامه کار را برعهده گرفتند. در مجموعه منتشره از سوی مؤسسه، که با همکاری مؤسسه نوارغنون انجام گرفته است، گزیده‌ای از مداخل در حوزه فلسفه اخلاق، فلسفه هنر و الاهیات از این مجموعه گزینش، استخراج و ترجمه شده است. این مجموعه به ویراستاری دکتر محمدرضا حسینی بهشتی و دکتر بهمن پازوکی منتشر شد و اثر شایسته تقدیر دوره سی‌وچهارم کتاب سال شناخته شد. طرح دیگر، حکمت سیاسی اسلامی در ۸ جلد به سرپرستی دکتر علی‌اکبر علیخانی است. انتشار هفت جلد از مجموعه ۱۰ جلدی تاریخ فلسفه غرب راتلج با همکاری انتشارات حکمت دیگر طرح قابل ذکر است که هر جلد را یکی از متخصصان همان حوزه ترجمه کرده است.
ایرنا: به‌نظر می‌آید کتاب‌های منتشره مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران نه حتی بین عموم مردم، بلکه بین خواص اهل فلسفه هم چندان آشنا نیست. به‌علاوه برای اهل فلسفه نیز کتاب‌های مؤسسه از جمله موارد کلاسیک و تخصصی به حساب می‌آیند. به‌طور کلی آیا سیاست انتشارات مؤسسه، چاپ کتاب‌های تخصصیِ مورد پسند خواص است؟
یکی از سیاست‌های انتشاراتی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران این بوده که کتاب‌هایی را چاپ کند که ناشران خصوصی به خاطر هزینه‌بر بودن و کمتر بودن صرفه اقتصادی آنها، انگیزه کمی برای انتشارشان دارند. مثلاً تصحیح متون کلاسیک. یکی از علت‌های دیگرِ آشنایی کمتر مخاطبین با کتاب‌های مؤسسه، مشکلات پخش کتاب است. چون شرکت‌های پخش کتاب به‌صورت گزینشی کتاب‌هایی را انتخاب می‌کنند که شناخته‌شده‌تر و پرفروش‌ترند. راهکار اخیر ما برای حل این مشکل، کار با پخش‌های قوی‌تر و نیز راه‌اندازی سامانه فروش اینترنتی در سایت مؤسسه بوده است. در ایام فراگیری ویروس کرونا نمایشگاه مجازی کتاب را با تخفیف ویژه برگزار کردیم که با استقبال خوبی از سوی مخاطبین از سراسر کشور مواجه شده است.
ایرنا: در رابطه با برخی کتاب‌های فلسفیِ روز و متفاوت با آثار کلاسیک مثل کتاب‌ها و تلاش‌های فلسفی عامه‌فهم از جمله کتاب‌های مرتبط با هنر زندگی، سیاست مؤسسه پرهیز از ورود به انتشار و عرضه آنها است؟
تا حدودی بله. چون آنها را ناشران خصوصی منتشر می‌کنند. ما به‌عنوان مؤسسه‌ای دولتی شاید بهتر باشد به عرصه‌ای ورود نکنیم که حوزه کار ناشران خصوصی فلسفه است. در واقع اولویت انتشار با آثار کلاسیک و تخصصی و چاپ آثار خاصی بوده است که ناشران خصوصی به دنبال آن نمی‌روند. در برخی موارد هم تصمیم گرفته شده است که انتشار آثار به صورت مشترک با دیگر انتشارات باشد. به‌عنوان مثال ترجمه کتاب رسالۀ منطقی-فلسفی ویتگنشتاین و یا ترجمه کتاب قرائت تأملات دکارت که با نشر هرمس به‌صورت مشترک چاپ شد.
ایرنا: چند نمونه دیگر از آثار مهم مؤسسه را معرفی بفرمایید.
یکی دیگر از این آثار کتاب برهان وجودی در غرب و فلسفه اسلامی است که کار پژوهشی چندسالۀ دکتر علی افضلی است. همچنین سه جلد ترجمه دکتر رضا کوهکن از کتاب اسلام در سرزمین ایران هانری کُربن که مترجم از زبان فرانسه و با دقت و وسواس بسیار زیاد آن را ترجمه کرده است. رساله فی التصور و التصدیق صدرالدین شیرازی که توسط دکتر یوپ لامیر به انگلیسی ترجمه شده است و برنده جایزه جهانی کتاب سال جمهوری اسلامی در دوره هفدهم است. سه جلد رسائل الشّجره الإلهیّه فی علوم الحقائق الرّبّانیّه شهرزوری به تصحیح دکتر نجفقلی حبیبی که برگزیدۀ بیست و پنجمین دورۀ جایزه کتاب سال شد. یا کتاب منطق در ایران سدۀ ششم به تصحیح و مقدمه غلامرضا دادخواه و دکتر اسدالله فلاحی که اثر برگزیده شانزدهمین دوره همایش حامیان نسخ خطی و اثر شایسته تقدیر در بخش منطق سی‌وششمین دوره جایزه کتاب سال شد. مجموعه آثار مرحوم دکتر مهدی حائری یزدی از جملۀ دیگر موارد است.
ایرنا: آیا در مؤسسه حکمت و فلسفه جلسات نقد کتاب برگزار می‌شود؟
قبلاً در مؤسسه جلسات رونمایی کتاب برگزار می‌شد. اخیراً هم نشست‌های نقد کتاب از سر گرفته شد که شیوع ویروس کرونا مانع ادامه آنها شد.
ایرنا: درباره روند چاپ و تصویب آثار و طرح‌های پژوهشی مؤسسه و آثار در دست انتشار توضیحاتی بفرمایید.
بعد از طرح و بررسی و تصویب طرح‌های پژوهشی در گروه‌های پژوهشی و شورای پژوهشی مؤسسه و انجام طرح و اعلام خاتمه آنها، نتیجه طرح‌های پژوهشیِ خاتمه‌یافته از طرف شورای پژوهشی به شورای انتشارات مؤسسه ارجاع داده می‌شود. در شورای انتشارات درباره موارد فنی آماده‌سازی اثر برای چاپ مانند ویراستاری، نمایه‌سازی، چاپ کاغذی یا دیجیتال اثر، شمارگان، قطع کتاب، صفحه‌آرایی، طرح جلد و... تصمیم گرفته می‌شود. اخیراً مراقبت بیشتری در بحث کیفی و صوری آثار صورت گرفته است و در کارهای اخیر خود را موظف دیده‌ایم که حتماً آثار ویراستاری حرفه‌ای شود و برای بازخوانی به ناظر سپرده شود. از جمله آثار در دست انتشار، فرهنگ فلسفه است که در حدود ۱۳۰۰ صفحه است که زیر نظر دکتر غلامرضا اعوانی و توسط تعدادی از اعضای هیات علمی مؤسسه از جمله دکتر ضیا موحد، دکتر شهرام پازوکی، دکتر شاپور اعتماد، دکتر شهین اعوانی و دکتر بهزاد سالکی و افرادی از بیرون از مؤسسه از جمله استاد بهاءالدین خرمشاهی و دکتر کامران ساسانی ترجمه شده و تا مهرماه چاپ خواهد شد.
منطق و معرفت در اندیشه سهروردی؛ شرح حکمه‌الاشراق سهروردی تألیف دکتر مهدی عظیمی، تاریخ فلسفه معاصر غرب تألیف دکتر بهمن پازوکی که به ۱۸ فیلسوف معاصر در ۶۰۰ صفحه پرداخته است، ترجمۀ کتاب مقدمه‌ای بر فلسفۀ روان‌شناسی تألیف دانیل ای. وایسکاف و فرد آدامز توسط دکتر ابوتراب یغمایی، درآمدی بر پدیدارشناسی هوسرل و شرحی از اندیشه اولیه هایدگر به مدد درس‌گفتارهای او تألیف دکتر بهمن پازوکی، تبیین ارادۀ آزاد و بررسی معضل جبرگرایی در علوم انسانی بر مبنای فلسفۀ ملاصدرا تألیف دکتر محمد حسین‌زاده، تصحیح توضیح الأشکال (شرح تحریر اصول اقلیدس خواجه نصیرالدین طوسی) نوشتۀ ملامحمدمهدی نراقی به تصحیح رحیم رضایی، ترجمه کتاب نظام منطق میل توسط دکتر محمد اسمخانی، تصحیح قسطاس الأفکار فی المنطق توسط دکتر اسدالله فلاحی از جمله کتاب‌های در دست انتشارند که تا پایان سال منتشر می‌شوند.
ایرنا: آیا مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران در نقطه مقابل تلاش کرده است که آثار فلسفی فارسی و عربی فیلسوفان مسلمان را به زبان‌های دیگر ترجمه و برگردان کند؟
این از جمله پیشنهادات و طرح‌های آینده ماست که با تشکیل اتاق ترجمه، چند کتاب شاخص را به انگلیسی ترجمه و چاپ کنیم. از جمله کارهای قبلی در این زمینه به‌عنوان مثال ترجمه اشعار ناصرخسرو به انگلیسی توسط دکتر اعوانی و دکتر سیدحسین نصر است.