صدرالدین محمد قونوی شاگرد برجسته محیی الدّین العربی است. استاد او یعنی ابن عربی، با آثاری از قبیل فتوحات مکیه و فصوص الحکم به عنوان یکی از برجسته ترین و چه بسا بزرگترین شخصیت عرفان نظری در اسلام شناخته شده است. صدرالدین قونوی که هم‌عصر مولانا جلال‌الدین محسوب می‌شود و غزل مولانا در بستر مرگ خطاب به سخن او مشهور است، کتابی به نام مفتاح الغیب دارد که کتابی مهم در حوزه عرفان محسوب می‌شود. شرح مشهور بر کتاب مفتاح الغیب قونوی، کتاب مصباح الانس حمزه الفناری است. اما محمدبن‌قطب‌الدین الازنیقی به عنوان یکی از شاگردان حمزه الفناری، همچون استاد خود عزم بر شرح کتاب مفتاح الغیب قونوی می‌کند و فَتح مِفتاح را به عنوان تلخیص مصباح الانس استاد خود به همراه تفسیر و نقد بعضی از عبارات آن می‌نگارد. با این اوصاف این کتاب به نوعی شرح بر شرح است، اما اثر إزنیقی به نظر مُصحح کتاب، در ابعادی برتر از شرحِ دست‌بالایی مشهور خود یعنی مصباح الانس است و در عین حال تاکنون کمتر از آن مورد توجه بوده است. کار إزنیقی شرحی مزجی است که به درخواست سلطان محمد بن مراد بن محمّدخان از پادشاهان عثمانی در ۸۷۴ قمری نوشته شده است.
محمدبن‌قطب‌الدین الازنیقی مصنف کتاب فَتحُ مفتاحِ الغیب در سال ۸۲۱ قمری در شهر إزنیق (منطقه‌ای در شمال شرقی استان بورسه ترکیه) چشم به جهان گشود و در ۸۸۵ قمری در یکی از شهرهای بزرگ روم به نام اَدرنَه دار فانی را وداع گفت. او در زهد، تقوی، ریاضت، کشف و شهود مشهور زمانه بوده است. از جمله دیگر آثار او می‌توان به مدینه العلوم، مُرشد المُتاهِّل، زُبده التحقیق و نَزهَه التوفیق، تلفیفات المصابیح، الاشارات الحائزه لشرح الّرامزه، التعبیر المُنیف و التاویل الشریف، تنویر الأوراد فی شرح أوراد الزینه و ... اشاره کرد.
اسماعیل جاری به عنوان مصحح کتاب در مقدمه می‌نویسد که نسخۀ اولیه این اثر را از حاج آقا محمد حسین نائیجی گرفته است. این نسخه یگانه نسخه موجود در ایران به شمار می رود که از کتابخانه همدان به کتابخانه آستان قدس رضوی تقدیم شده و در آنجا نگهداری می‌شود. به ادعای مصحح نسخه اصلی مشتمل بر ۴۰۳ صفحه و در هر صفحه ۲۱ سطر دارد که در معدود صفحاتی توسط موریانه خورده شده است. بر اساس شواهد موجود نسخه نگهداری شده در موزه آستان قدس متعلق به اواخر سده هشتم یا اوایل سده نهم است.
از این اثر دو نسخه دیگر هم وجود دارد. یک نسخه در کتابخانه اسلامیه ترکیه موجود است که به خط نستعلیق نوشته شده و زمان کتابت آن متعلق به ۸۷۴ قمری است که دوماه پس از نوشته شدن کتاب است. به حدس مصحح نسخه موجود در ایران از روی این نسخه رونویسی شده است. دیگر نسخه موجود از شرح فتح مفاتح، نسخه ارزشمند به شماره ۶۹۲ در کتابخانه اسلامیه ترکیه به شمار می رود که با خط نسخ و به زیبایی نگاشته شده و این نسخه نیز در ۸۷۴ قمری کتابت شده است. گویا این نسخه زیبا و به خط نسخ نوشته شده به وسیله خود محمد إزنیقی تصنیف است و از شواهد امر برمی‌آید که نویسندۀ مصنف، چندین بار آن را بازخوانی و تصحیح کرده است.
کتاب و شرح فَتحُ مِفتاح الغیب اثر محمدبن‌قطب‌الدین الازنیقی - برگزیده بخش عرفان در سی و ششمین دوره جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران - به مقدمه و تصحیح اسماعیل جاری و برای دومین بار در ۱۳۹۸ خورشیدی، در ۸۸۶ صفحه و با قیمت ۱۵۰ هزارتومان، از سوی انتشارات موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران در قطع وزیری و جلد گالینگور منتشر شده است. همچنین پیشتر این کتاب در ۱۳۹۵ خورشیدی از سوی اکبر راشدی‌نیا و نشر سخن نیز منتشر و عرضه شده بود.
نظر شما