میزان تجارت بین‌المللی گیاهان دارویی سالانه بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود که از این میزان کشور ایران به رغم قدمت هفت هزار ساله در طب سنتی و برخورداری از هزاران نوع گیاه دارویی، سهم‌بری چندانی نداشته است.
از میان بیش از هشت هزار نوع گیاه دارویی شناخته شده در جهان تاکنون حدود سه هزار نوع آن در ایران شناسایی شده و وجود آنها قطعیت یافته است. تحول و توسعه در کاربری گیاهان دارویی و خروج این کاربری از صرف درمانی بودن این محصولات و همچنین استفاده گسترده، موثر و پرطرفدار این محصولات در حوزه بهداشتی، صنعتی و غذایی موجب تحول گسترده در نگاه‌های اقتصادی به این بخش شده است.
همه این مزایا وکاربری‌ها در شرایطی رقم می‌خورد که گیاهان دارویی در طب سنتی مورد علاقه و دارای سابقه چندین هزار ساله است.
عوارض متعدد، پنهان و گاه ناشناخته داروهایی شیمیایی در گذر زمان بشر را به سمت بازگشت به شیوه‌ها و اقلام دارویی مصرفی اجدادش هدایت کرد و این گونه بود که این روزها اغلب داروهای مدرن، منشاء گیاهی دارند و گیاهان دارویی توانسته‌اند نقش درمانی خود را از یک بیماری ساده مانند سرماخوردگی تا بیماری‌های پیچیده و صعب العلاج نشان دهند.
در این میان خطه به راستی زرخیز خراسان رضوی در میان استانهای کشور گرچه با رتبه‌دار بودن در عرصه تولید زعفران به عنوان طلای سرخ در سبد گیاهان دارویی در تولید این محصول پیشتاز است و بیش از ۹۰ درصد زعفران کشور را تولید می‌کند اما در زمینه کشت و تولید سایر انواع گیاهان دارویی بدون احتساب طلای سرخ نیز جایگاه برتر کشور را دارد.
سرزمین طلای سرخ (زعفران) و طلای سبز (زیره) هم اکنون میزبان ۳۵۰ گونه از مجموع حدود سه هزار گیاه دارویی شناخته شده در کشور به صورت خودرو یا دست کاشت است.
ارزآوری حدود ۵۰۰ میلیون دلاری صادرات گیاهان دارویی ایران در سال گذشته و اشتغالزایی مستقیم حداقل برای دو نفر در هر نیم هکتار دو ویژگی اشتغال و ارزآوری در تولید و صادرات گیاهان دارویی است که می‌تواند این حوزه کشاورزی را به یکی از حوزه‌های قابل ترویج و توسعه باهدف ایجاد رونق اقتصادی بدل کند.
این نکته در کشت گیاهان دارویی حایز اهمیت است که پرورش این گونه ها به دلیل نگهداری آسان و مصرف اندک آب و ارزش اقتصادی بسیار مورد اقبال کشاورزان است. قابلیت کشت این گروه گیاهان در اراضی خرد هم به واسطه اشتغالزایی و هم به واسطه نقشش در افزایش تولید به عنوان یکی از بخشهای مورد حمایت بخش کشاورزی از هر حیث در سال جهش تولید در دستور کار و برنامه جهاد کشاورزی خراسان رضوی قرار دارد.
خراسان قطب تولید گیاهان دارویی
رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفت: سال گذشته این استان به صورت مشخص ۲۹ هزار هکتار سطح زیر کشت آبی و دیم گیاهان دارویی به جز احتساب اراضی زیر کشت زعفران و سطح زیر کشت مرتعی داشته است که از این سطح میزان ۲۹ هزار تن محصول خشک گیاهان دارویی تولید می‌شود.
محمدرضا اورانی افزود: با این سطح زیر کشت و میزان تولید محصول خشک، خراسان رضوی قطب تولید در این بخش محسوب می‌شود.
وی ادامه داد: از مجموع سطح زیر کشت گیاهان دارویی استان ۱۵ هزار هکتار گیاهان دارویی آبی و ۱۴ هزار هکتار گیاهان دارویی دیم است.
رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: برداشت محصول خشک گیاهان دارویی در این استان در حالی ارائه می‌شود که معمولا برداشت تر را استانهای دیگر اعلام می‌کنند به این ترتیب در حال حاضر ۳۳ درصد از سطح زیر کشت و تولید گیاهان دارویی در خطه پربرکت این استان به ثمر می‌نشیند.
اورانی افزود: حمایت از کشاورزان و علاقه مندان به کشت و کار در حوزه گیاهان دارویی از مهمترین برنامه‌های سال جهش تولید است.
صادرات به ۴۰ کشور دنیا
معاون بهود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی خراسان رضوی با بیان این که گیاهان دارویی خراسان رضوی به بیش از ۴۰ کشور صادر می‌شود افزود: پنج کارخانه در زمینه فرآوری گیاهان دارویی در این استان فعالیت دارد که سه کارخانه از این تعداد جزء پیشرفته‌ترین کارخانه‌های کشور است.
علی ساربان با بیان این که از مهمترین اقلام گیاهان دارویی کشت شده در این استان می‌توان به خاکشیر، ختمی خبازی، رازیانه، زیره سبز و تخم شربتی اشاره کرد گفت: این استان با ۱۸ هزار و ۸۰۰ هکتار زیر کشت زیره بیشترین سطح زیرکشت این محصول در کشور را دارد.
وی ادامه داد: براساس برنامه پنج ساله، توسعه سالانه هزار تا هزار و ۵۰۰ هکتار سطح زیرکشت گیاهان دارویی در استان از پارسال در دستور کار قرار گرفته است.
معاون بهود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: در حال حاضر زیره سبز حدود ۷۰ درصد سطح زیر کشت گیاهان دارویی در خراسان رضوی را به خود اختصاص داده است که از این سطح ۱۱ هزار و ۲۰۰ هکتار زیرکشت زیره آبی و هفت هزار و ۶۰۰ هکتار زیر کشت دیم قرار دارد.
ساربان افزود: خراسان رضوی با برداشت سالانه بیش از ۱۲ هزار تن زیره رتبه نخست کشور در تولید این محصول را دارد.
خراسان رضوی نخستین استان کشور است که اتحادیه تشکل‌های گیاهان دارویی را تشکیل داده است
مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی هم گفت: استان خراسان رضوی جزء معدود استان‌هایی است که تاکنون هشت شرکت تعاونی گیاهان دارویی در آن تشکیل شده و نخستین استان کشور است که اتحادیه تشکل‌های گیاهان دارویی را تشکیل داده و قطب فرآوری گیاهان دارویی محسوب می‌شود.
نقیبی افزود:در حوزه گیاهان دارویی همانند گل محمدی لازم است کشاورزان در قالب شرکت‌ها و تشکل‌های گیاهان دارویی فعالیت کنند تا با راه‌اندازی مجموعه‌های فرآوری شاهد رشد و تقویت این رشته باشیم.
وی با اشاره به اشتغالزایی بالا در حوزه کشت گیاهان دارویی ادامه داد: در حالی که در سایر محصولات کشاورزی در هر هکتار برای یک نفر اشتغال مستقیم ایجاد می‌شود در کشت گیاهان دارویی در هر نیم هکتار حداقل برای دو نفر اشتغال مستقیم ایجاد می‌شود.
مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: به رغم فعالیت‌های گسترده و قابل قبول در ایجاد اشتغال و کار در حوزه گیاهان دارویی این استان هنوز جای فعالیت و تلاش وجود دارد.
نقیبی افزود: افزایش تولید و اشتغال در بخش گیاهان دارویی در اراضی خرد و ارائه تسهیلات به باغداران و کشاورزان در این حوزه از جمله مهمترین برنامه‌های امسال این سازمان در سال جهش تولید و تلاش در جهت تحقق منویات مقام معظم رهبری در این خصوص است.
وی ادامه داد: علاوه بر این در این مسیر با تامین نشا، بذر، هدایت و ارائه مشاوره کارشناسان، از فعالان و علاقه‌مندان این زمینه حمایت و پشتیبانی می‌شود.
برداشت ۳۱۰ تن زعفران در خراسان رضوی
مدیر امور باغبانی جهاد کشاورزی خراسان رضوی با بیان این که با پایان برداشت محصول از مزارع زعفران، میزان تولید این محصول در استان به ۳۱۰ تن رسید گفت: طبق بررسی‌های انجام شده به صورت میانگین ۲۰ درصد محصول زعفران بر اثر خسارت ناشی از شرایط آب و هوایی از بین رفته است از این رو این میزان برداشت، تقریبا معادل سال ۹۷ است و افزایش چندانی نداشته است.
نقیبی افزود: سطح زیرکشت زعفران در خراسان رضوی هم حدود ۹۰ هزار هکتار بود که به رغم پیش‌بینی افزایش عملکرد تا ۳۵۰ تن محصول، این میزان برداشت به دلایل مختلف محقق نشد.
وی ادامه داد: به دلیل شرایط آب و هوایی پاییز پارسال و بارندگی اواخر مهر و اواسط آبان ماه سال گذشته و دمای زیر صفر طی هفته نخست آبان ماه سال ۱۳۹۸ در مناطق گرمسیر استان مانند مه‌ولات، گناباد، بجستان، رشتخوار و تربت‌حیدریه کشاورزان زعفران کار دچار خسارت ناشی از سرما در مزارع این محصول شدند.
مدیر امور باغبانی جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: بارندگی‌های شدید اول فصل پاییز در برخی مناطق مانند نیشابور، تربت‌حیدریه و مشهد همزمان با برداشت گل زعفران موجب خسارت به محصول شد.
نقیبی افزود: پوسیدگی قارچی در پیاز زعفران که بر اثر بارندگی رخ می‌دهد از دیگر عوامل موثر در کاهش میزان برداشت زعفران بوده است.
وی ادامه داد: پارسال در قالب خرید حمایتی زعفران حدود ۶۹ هزار کیلوگرم زعفران از کشاورزان خراسان رضوی خریداری شد.