میزگرد ایرنا/ راهکارهایی برای نجات طلای سرخ ایران از مهجوری در بازارهای جهانی - بخش نخست

به گزارش ایرنا، مظلومیت و مهجوری زعفران ایران تا بدان جاست که اگرچه بیش از ۹۰ درصد زعفران دنیا در ایران تولید می شود، اما نه کشاورز، نه کارگر، نه صادرکننده و در نهایت نه ملت ایران سهم شایسته و بایسته‌ای از خوان نعمت ارزشمند این محصول پرفایده و البته هنوز ناشناخته برای ملت‌ها، نمی‌برند.

سهم ناچیز ایران از تجارت طلای سرخ در جهان، با وجود تولید ۹۰ درصدی این محصول، گویای فاجعه‌ای عظیم و مظلومیتی غریب برای این محصول راهبردی در عرصه جهانی است و گلایه زعفران‌کاران از هزینه بالای تولید آن در مقابل بهای نسبتا ارزان این کالا، و داد و فغان تجار و صادرکنندگان این محصول ایرانی در برابر آوازه زعفران کشورهای دیگر از جمله چین، اسپانیا و حتی افغانستان، از دیگر نمودهای این ستمکشی است و حال آنکه از دیرباز زعفران؛ محصول شاخص تولیدی و صادراتی ایران زمین بوده است.

ضعف و خلاء موجود در عرصه بسته‌بندی، سورتینگ، برندینگ و البته فرآوری و صنایع تبدیلی همه و همه در کنار داستان غم‌انگیز فروش زعفران ایرانی با بسته‌بندی‌ و نام دیگر کشورها، همچنان حکایتگر آسیب‌ها، خلاءها و چالش های متداول قصه کهن این محصول ایرانی در عرصه جهانی است.

به هر حال زعفران همچنان گل سرسبد محصولات کشاورزی ایران در جهان است که انحصار تولیدش همچنان برای ماست و هنوز قصه پرغصه پسته، فرش و زیره برایش در جهان تکرار نشده است و نباید هم اجازه داد تکرار شود؛ رمز ماندگاری این انحصار و عرض اندام در عرصه جهانی و همراهی بی چون و چرای نام ایران با زعفران؛ توجه به این محصول، ارزشمند انگاشته شدن کار زعفران‌کاران، ترغیب و تشویق آنان با حمایت و البته تنظیم بازار و مدیریت آن از سوی متولیان و جلوگیری از دست اندازی دلالان و اخلال‌گران بازار در این عرصه موثر و نقش‌آفرین است.

ضعف و خلاء موجود در عرصه بسته‌بندی، سورتینگ، برندینگ و البته فرآوری و صنایع تبدیلی همه و همه در کنار داستان غم انگیز فروش زعفران ایرانی با بسته‌بندی‌ و نام دیگر کشورها، همچنان حکایتگر آسیبها، خلاءها و چالش های متداول قصه کهن این محصول ایرانی در عرصه جهانی است

شناخته نشدن زعفران به عنوان یک محصول راهبردی و اساسا دارای ارزش ملی، نقصی بزرگ است که راه را برای دلالان، سودجویان و اخلال‌گران بازار باز گذاشته است تا بدان جا که دود این بی توجهی به یک محصول ارزشمند نه تنها چشمان کشاورزان را پر اشک کرده، بلکه تهدیدی برای آینده زعفران اصیل ایرانی است؛ و این اتفاق تلخ آرام آرام کشاورزان را از توسعه کشت زعفران و پرداختن به تولید این محصول دلسرد کرده است.

از ۲ سال پیش در کنار عواملی چون کاهش سطح زیر کشت زعفران و نابسامانی‌های بازار و صادرات، وقوع تغییرات اقلیمی و خشکسالی نیز موجب افت چشمگیر برداشت محصول زعفران تا بیش از ۵۰ درصد و نیز کاهش عرضه محصول به بازار شده است.

اگرچه امسال نیز کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند به دلیل عواملی چون تاثیرات خشکسالی، نوسانات اقلیمی و بارش‌های بی‌موقع، میزان تولید زعفران کاهش داشته باشد اما یقینا اوضاع نسبت به پارسال بهتر است؛ هرچند که همچنان مدیریت، تنظیم بازار و البته حمایت از کشاورز؛ از نیازهای این روزهای بازار طلای سرخ ایران است.

صاحبنظران به طرز نگران کننده‌ای بر این اعتقادند که در سه سال آینده کشور چین گوی سبقت تولید زعفران را از همگان خواهد ربود و آنجاست که زعفران تولیدی کشاورزان ایرانی روی دستشان خواهد ماند، روز بی‌میلی بازارهای جهانی به مصرف زعفران ایران قطعی است و همانجاست که از خواب خوش بیدار خواهیم شد که البته «خودکرده را تدبیر نیست».

خراسان رضوی مهم‌ترین استان تولیدکننده زعفران در کشور است که امسال ۹۶ هزار هکتار از کشتزارهایش را زیر کشت این محصول اقتصادی برده است.

صاحبنظران به طرز نگران کننده‌ای بر این اعتقادند که در سه سال آینده کشور چین گوی سبقت تولید زعفران را خواهد ربود و آنجاست که زعفران تولیدی کشاورزان ایرانی روی دستشان خواهند ماند، بازارهای جهانی بی تمایل به مصرف زعفران ایران قطعی است و همانجاست که از خواب خوش بیدار خواهیم شد که البته خود کرده را تدبیر نیست

هر هکتار زعفران به طور میانگین به ۲۳۰ نفر-‌روز نیروی کار نیاز دارد و بر این اساس هر هکتار کشتزار این محصول حدود یک نفر اشتغال دائم را در حوزه تولید ایجاد می‌کند.

جمعیت بهره‌برداران بخش کشاورزی مرتبط با کشت زعفران در خراسان رضوی امسال ۱۳۰ هزار نفر است که با احتساب جمعیت پنج نفره برای هر خانوار، شمار افراد منتفع از تولید زعفران در این استان بیش از ۶۵۰ هزار نفر می‌شود.

نظر به اینکه زعفران در گروه محصولات با ظرفیت بالا برای ایجاد اشتغال، توسعه اقتصاد و ارزآوری برای کشور محسوب می شود و با توجه به اینکه این محصول همچنان دچار چالش‌ها و مشکلاتی است، علاوه بر آن می‌توان با ایجاد صنایع تبدیلی، فرآوری و بسته بندی؛ سود حاصل از صادرات آن را به میزان قابل توجهی افزایش داد به همین دلیل همزمان با آغاز فصل برداشت این محصول، خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) مرکز خراسان رضوی، اقدام به برگزاری میزگردی تخصصی با عنوان «چالش‌ها و راهکارهای پیش روی طلای سرخ ایران» با حضور فعالان این حوزه، زعفران‌کاران، مسوولان بخش دولتی و صادرکنندگان کرد.

مهمانان حاضر در این میزگرد «احمد معصومی‌فر»، رییس نمایندگی وزارت امور خارجه در شمال و شرق کشور، «مسعود نجفی»، رییس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی، «محمد میری دیسفانی»، معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی خراسان رضوی، ‌«رامین اسمی»، رییس میز زعفران سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی و «علی گرمرودی»، عضو هیات علمی دانشگاه و مدیرعامل صندوق توسعه صادرات زعفران بودند.

نظرات شرکت کنندگان در این میزگرد در ۲ نوبت بر روی سایت خبرگزاری جمهوری اسلامی منتشر می‌شود.

سهم ۱۰ درصدی خاستگاه زعفران از تجارت جهانی طلای سرخ

رییس نمایندگی وزارت امور خارجه در شمال و شرق کشور با بیان اینکه مباحث زعفران را باید در سه سطح کشت، تولید و برداشت و صادرات بررسی کرد، گفت: زعفران به عنوان گران‌ترین محصول کشاورزی جهان عمدتا به دلیل جنبه صادراتی این کالا، به عنوان ویژند تجاری ایران، دارای اهمیت است.

احمد معصومی‌فر افزود: وزارت امور خارجه در ارتباط با کمیته های مختلف در قالب میز زعفران در سازمان توسعه تجارت و یا با مجموعه نمایندگی های وزارت خارجه، موضوع زعفران را مورد بررسی قرار داده و همکاری در این خصوص داشته است.

وی اظهار کرد: زعفران، کالای گران قیمت و لوکسی شناخته شده است و طبیعتا مصرف کنندگان آن هم افراد خاصی هستند، بنا بر این خریداران حق دارند کالای اصیل، استاندارد و باکیفیتی را داشته باشند.

معصومی فر با بیان اینکه اروپا، که یکی از بازارهای مهم زعفران ایران است، دارای چهارچوب های سختی برای واردات مواد غذایی است و به هر نوع ماده غذایی اجازه ورود نمی‌دهد، بیان کرد: آمارها حکایت از آن دارد که ایران ۹۰ درصد زعفران صادراتی جهان را تولید می کند در حالی که سهم ما از تجارت جهانی این محصول ارزشمند تنها ۱۰ درصد است.

وی با بیان اینکه گردش مالی تجارت زعفران در جهان معادل هشت میلیارد دلار تخمین زده شده است، گفت: متاسفانه سهم واقعی ایران از این گردش مالی بسیار اندک است.

آمارها حکایت از آن دارد که ۹۰ درصد زعفران صادراتی جهان در ایران تولید می شود در حالی که سهم ما از تجارت جهانی این محصول ارزشمند تنها ۱۰ درصد است

این مقام مسوول اظهار کرد: هم اکنون کشور اسپانیا زعفران ایران را پس از خرید فله‌ای در قالب بسته بندی با اطلاعات لازم و به همراه تایید مرجع استاندارد موثق، برای آسودگی خیال مصرف کنندگان، توزیع می‌کند که این موجب کسب اعتبار برای زعفران بسته بندی شده این کشور می شود، حال آنکه اصل محصول متعلق به ایران است.

معصومی‌فر با اشاره به برخی ضدتبلیغ‌های انجام شده از سوی کشور اسپانیا علیه زعفران ایران، که با اهداف مالی و اقتصادی انجام می شود، گفت: نبود آزمایشگاه مرجع و مورد تایید سازمان‌های بین المللی در ایران مهمترین علت عدم امکان صادرات مستقیم زعفران به اغلب کشورهاست.

رییس نمایندگی وزارت خارجه در خراسان رضوی اضافه کرد: علاوه بر اسپانیا و دیگر کشورهای اروپایی، که به دنبال تاییدیه بین المللی زعفران رفته اند، ما برای صدور زعفران به کشورهای عربی نیز با همین مشکل مواجه هستیم چرا که در زمان صادرات، کشور مقصد به دنبال مرجع بین المللی تایید کننده استاندارد محصول می‌رود.

ورود افراد غیرحرفه‌ای در فرایند صادرات، تخریب جایگاه محصول ایرانی

معصومی فر، از مهمترین مشکلات موجود در عرصه صادرات محصول راهبردی زعفران را نبود شرکت های بزرگ و حرفه ای در عرصه صادرات این محصول برشمرد و اظهار کرد: اکنون به وضوح شاهد ورود و فعالیت افراد غیرحرفه ای در صادرات زعفران تولیدی ایران در کشورهای دنیا هستیم و همین امر موجب شده است که هر فردی با یک محموله ۴۰ تا ۵۰ کیلوگرمی خود را صادر کننده محصولی منحصربه فرد مانند زعفران می‌خواند.

وی تصریح کرد: همین روند موجب شده است که اکنون ۲ محموله ۵۰ کیلوگرمی زعفران ایران در کشور اسپانیا به دلیل بالا بودن باقیمانده سموم در محصول، توقیف شده است در حالی که در صورت حرفه ای بودن روند صادرات، قطعا شاهد چنین اتفاقاتی نخواهیم بود و البته ادامه این روند به اعتبار محصول ایران خدشه وارد می کند.

اکنون شاهد ورود و فعالیت افراد غیرحرفه ای در صاردات زعفران تولیدی ایران در کشورهای دنیا هستیم و همین امر موجب شده است که هر فردی با یک محموله ۴۰ تا ۵۰ کیلوگرمی خود را صادر کننده محصولی منحصربفرد مانند زعفران می داند

وی تاکید کرد: مهم‌ترین راهکار برای خروج زعفران از چالش‌های موجود، معرفی و شناخته شدن زعفران به عنوان یک محصول ملی است زیرا تنها از این طریق منافع شخصی کنار رفته و صادرکنندگان تخصصی نیز در مسیر درست، به فعالیت ادامه خواهند داد.

وی تصریح کرد: صادرات غیرحرفه‌ای و چمدانی محصول زعفران صرفا موجب وارد آمدن آسیب به کلیت جایگاه و شان محصول زعفران شده است.

معصومی‌فر با اشاره به اینکه میزان تولید و سطح زیر کشت طلای سرخ در ایران، زعفران را به کالایی انحصاری برای ایران بدل کرده است که باید قدر این ظرفیت را دانست، افزود: کالای مشابه دیگری در دنیا نداریم که بیش از ۹۰ درصد آن در یک کشور تولید شود و به واسطه همین جایگاه باید انحصار قیمت‌گذاری محصول در دست کشور تولید کننده باشد و حال آنکه چنین نیست.

زعفران دارای جایگاه راهبردی و ارزش ملی

رییس نمایندگی وزارت خارجه در خراسان رضوی با بیان اینکه ابتدا به ساکن باید بپذیریم که زعفران یک کالای با ارزش ملی و دارای جایگاهی راهبردی است و در این صورت باید نگاه ملی به چالش ها و نیازهای این محصول داشت، اظهار کرد: اگرچه محصولاتی مانند گندم و برنج، جزو محصولات راهبردی هستند، اما زعفران هم به دلیل پرچمداری ایران در تولید آن، محصولی راهبردی و متعلق به همه مردم ایران است.

وی با اشاره به ضرورت هم افزایی و آسیب شناسی در حوزه زعفران، گفت: نامگذاری پنجم آبان‌ماه به عنوان روز ملی زعفران ایران، گام مهمی برای آغاز راهی بلند است که نیازمند مشارکت، همدلی و هم افزایی است.

معصومی فر بیان کرد: در ستاد هماهنگی روابط اقتصادی خارجه، به عنوان قدیمی ترین ستاد ملی در وزارت امور خارجه، موضوع زعفران در دستور کار قرار گرفته و ما پیگیر هستیم که یکی از نشست های این ستاد را در مشهد برگزار کنیم.

رفع تعهدات ارزشی و موانع صادراتی و البته کوتاه شدن دست صادرکنندگان غیرحرفه ای و توقف صادرات چمدانی این محصول، در کنار معرفی هرچه بیشتر و بهتر این محصول به ملل مختلف جهان به عنوان یک داروی آرامبخش، نشاط آور و ضد افسردگی بسیار موثر است

وی با بیان اینکه باید نگاه ملی به زعفران در کشور جا بیفتد تا در مرحله بعد معرفی خارجی این محصول انجام شود، اظهار کرد: رفع تعهدات ارزشی و موانع صادراتی و البته کوتاه شدن دست صادرکنندگان غیرحرفه ای و توقف صادرات چمدانی این محصول، در کنار معرفی هرچه بیشتر و بهتر این محصول به ملل مختلف جهان به عنوان یک داروی آرامبخش، نشاط آور و ضد افسردگی بسیار موثر است.

معصومی فر اظهار کرد: ۲۰ سال پیش هیچ کس گیاه جنسینگ یا آدم‌گیاه (Ginseng) را نمی شناخت اما فعالیت شرکت‌های حرفه ای، صادرات هدفمند، فرآوری و کاربری این گیاه در محصولات خوراکی، نوشیدنی، آرایشی و دارویی همه و همه موجب شد تمام دنیا این گیاه را بشناسند، حال آنکه زعفران به مراتب گیاهی ارزشمندتر و اثرگذارتر و البته با اصالت تر از جنسینگ است.

ضعف عملکرد در شناسایی بازارهای هدف زعفران

این مسوول در وزارت امور خارجه تاکید کرد: در عرصه جهانی کشورهایی مانند هند و چین می توانند یکی از مهم‌ترین مقاصد صادراتی برای زعفران باشند حال آنکه هم اکنون تعرفه ۳۵ درصدی با کشوری مانند هند، مانع اصلی برای موفقیت در این زمینه است.

وی با بیان اینکه باید شناسایی بازارهای مصرف را تقویت کرد، گفت: کشورهای عربی نیز با توجه به خواص محصول زعفران از جمله نشاط آوری و خواص دیگر آن، به عنوان یکی از طالبان مصرف این گیاه محسوب می شوند حال آنکه در این زمینه به شدت ضعیف عمل شده است و در صورت صادرات موثر و همراه با معرفی محصول، خواهیم دید که کشورهای عربی با توجه به ذائقه ای که دارند، بیشترین مصرف زعفران را خواهند داشت.

کاهش سرانه داخلی مصرف، ضعف در بازارهای صادراتی

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی نیز در این میزگرد گفت: در کنار تمامی چالش ها و مشکلاتی که زنجیروار بر پیکره محصول زعفران در هم تنیده است، کاهش سرانه مصرف در کشور دچار وضعیتی است که می‌تواند نگران‌کننده باشد چرا که وقتی محصولی در داخل کشور کم مصرف کم شود، چگونه می‌توان آن را در بعد صادرات تقویت و کشاورزان را ترغیب به کشت آن کرد.

محمد میری دیسفانی بیان کرد: باید مزایای متعدد گیاه زعفران با کمک وزارت بهداشت برای مصرف کنندگان بازگو شود و در این روند فرآوری و کاربرد این محصول در محصولات دارویی و آرایشی به جد پیگیری شود تا مردم ایران بار دیگر به این محصول روی آورند.

کشور ایران ۹۲ درصد زعفران دنیا را دارد و باید این مهم را در نظر بگیریم که مزیت زعفران در ایران ، اقلیم و آب و هوای این کشور است و سازگاری زعفران با اقلیم خراسان در کنار کارایی هایی مانند کم آب بری، اشتغال، ارزش افزوده بالا و غیره به مراتب اهمیت و جایگاه خراسان رضوی را در تولید طلای سرخ دو چندان می کند

وی تقویت تشکل ها و زنجیره ارزش را دارای نقش مهمی برای پایداری تولید و صادرات طلای سرخ دانست و افزود: ۲۵ درصد زعفران تولیدی کشور در داخل مصرف می‌شود و بقیه سهم تولید صادر می شود و اگر در این حوزه مشکلی ایجاد شود به جد دچار چالش خواهیم شد بنابراین باید بازارهای جدیدی برای زعفران صادراتی تعریف شود و دیگر مشکلات و موانع صادرات نیز برطرف شود.

وی اظهار کرد: کشور ایران ۹۲ درصد تولید زعفران دنیا را دارد و باید این مهم را در نظر بگیریم که مزیت زعفران در ایران، اقلیم و آب و هوای این کشور است و سازگاری زعفران با اقلیم خراسان در کنار کارایی هایی مانند کم آب بری، اشتغال، ارزش افزوده بالا و غیره به مراتب اهمیت و جایگاه خراسان رضوی را در تولید طلای سرخ دوچندان می کند.

خراسان رضوی دارنده ۷۵ درصد زعفران ایران

وی با بیان اینکه هم اکنون بیش از ۹۶ هزار هکتار از کشتزارهای استان زیر کشت زعفران است که پیش بینی تولید ۲۶۰ هزار تن محصول از این سطح را داریم، گفت: از مجموع ۱۲۷ هزار هکتار سطح زیر کشت زعفران ایران، ۹۶ هزار و ۵۰۰ هکتار، معادل ۷۵ درصد آن متعلق به خراسان رضوی است و به این ترتیب به حق خراسان رضوی مهد زعفران ایران و رتبه اول کشور است.

هشت درصد کل ارزش ناخالص تولیدات کشاوری استان خراسان رضوی متعلق به زعفران است و همین است که این محصول را به یکی از پایه های اقتصادی این خطه بدل کرده است

میری با اشاره به اینکه هشت درصد کل ارزش ناخالص تولید کشاورزی استان به محصول زعفران تعلق دارد، اظهار کرد: سهم زعفران در اقتصاد استان، آن را به یکی از پایه های اقتصاد کشاورزی استان تبدیل کرده است حال آنکه خود درگیر چالش‌هایی مانند نظام خرده مالکی، تهدیدات اقلیمی، کاهش صادرات و غیره است.

افزایش هزینه های تولید تا قاچاق پیاز

معاون جهاد کشاورزی خراسان رضوی با اشاره به اینکه در سنوات اخیر قاچاق پیاز زعفران به شدت زیاد بود و متاسفانه شاهد این روند تلخ بودیم، گفت: با تدابیر اتخاذ شده در همان سال‌ها، کارگروهی تشکیل شد و حمل و نقل پیاز تنها با الزام به همراه داشتن معرفینامه امکان‌پذیر شد.

وی اظهار کرد: باید این حقیقت را پذیرفت که یکبار کشت پیاز زعفران موجب می شود آن مزرعه به عنوان مزرعه تکثیری استفاده شود و متاسفانه ما پیاز زعفران ایران به عنوان مهم‌ترین پایه کشت را از دست داده ایم.

هر هکتار سطح زیر کشت زعفران نیاز به ۲۱۰ نفر روز نیروی کار دارد که شامل مراحل برداشت و گل پاک کنی و خشک کردن می شود

وی در بخش دیگری از سخنان خود با بیان اینکه افزایش هزینه های تولید از مهم ترین چالش های پیش روی کشاورزان است، گفت: هر هکتار سطح زیر کشت زعفران نیاز به ۲۱۰ نفر روز نیروی کار دارد که شامل مراحل برداشت، گل پاک کنی و خشک کردن می شود.

وی ورود مکانیزاسیون را در کاهش هزینه ها موثر دانست و گفت: هم اکنون بخش زیادی از کشت پیاز زعفران به صورت مکانیزه انجام می شود اما هنوز و همچنان در روند برداشت و گل پرکنی دچار شیوه های سنتی و آسیب های توام با آن و البته افزایش هزینه هستیم.

میری تاکید کرد: باید به دنبال افزایش کیفیت محصول باشیم و در این مسیر برداشت سه تا ۳.۵ کیلوگرم محصول در هر هکتار در شرایطی که برخی مزارع برداشتی حتی معادل ۲۰ کیلوگرم در واحد سطح را دارند، نشان از کارهای فراوان نکرده در حوزه زعفران دارد.

وی تاکید کرد: پیگیر گرفتن ردیف اعتباری برای زعفران در خراسان رضوی هستیم زیرا معتقدیم که گرچه این محصول یک محصول منطقه ای است اما نیازمند نگاه و اعتبارات ملی برای شکوفایی است.

جای خالی ویژند ملی زعفران ایران

نبود ویژندهای قدرتمند زعفران ایران در بازارهای جهانی باعث شده تقریبا هیچ نامی از کشورمان در این زمینه برده نشود؛ از این رو آگاهی از اهمیت و جایگاه ویژندسازی (برندینگ) برای محصولات صادراتی مانند زعفران و همچنین راهکارهایی که ویژندهای برتر برای حضور در بازار جهانی از آن بهره می برند، می تواند راهگشا باشد.

معاون جهاد کشاورزی خراسان رضوی با اشاره به اینکه در کشور ایران، به عنوان بزرگترین تولیدکننده زعفران دنیا، هنوز جای ویژند ملی زعفران خالی است، گفت: قابلیت توسعه صادرات این محصول در بازار جهانی می تواند منجر به افزایش درآمدهای ارزی شود و برای این مهم به جد نیازمند یک ویژند ملی هستیم تا دنیا زعفران ایران را بشناسد.

میری تصریح کرد: وجود صنایع تبدیلی برای تولید محصولات دارویی، آرایشی و خوراکی با طعم و بوی زعفران از نیازهایی است که متاسفانه به آن بی توجهی فراوانی شده است.

ادامه دارد...