از دهه ۹۰ قرن گذشته که اردن تنها گذرگاه عراق برای واردات کالا و دارو در مقابل فروش نفت بود، این معادله بر مناسبات دو کشور مستولی شده و امان همچنان برای حفظ آن می کوشد در حالی که طرف عراقی درصدد جایگزین کردن منافع مشترک به جای رابطه به شرط امتیاز است.
امان از آن زمان، نفت عراق را با قیمت های ویژه و پایین تر از نرخ جهانی خرید می کرد تا در مقابل به این کشور اجازه دهد از طریق اراضی اردن با جهان مراوده داشته باشد.
پس از سقوط رژیم صدام در بهار ۲۰۰۳، با وجود اکراه نظام جدید حاکم بر عراق به ادامه این رابطه اما الزام های آن مرحله و فشار آمریکایی ها، عراق را ناچار کرد تا همچنان به این شکل از رابطه ادامه دهد.
حوادث سال ۲۰۱۴ و حمله گروه تروریستی داعش، در عمل کل روابط را با اردن به مدت سه سال متوقف کرد و دو کشور پس از اعلام پیروزی بر داعش توسط بغداد، در ۲۰۱۷ روابط خود را دوباره از سرگرفتند.
با وجود تلاش امان برای از سرگیری معادله گذشته در روابط دو جانبه اما بغداد چندان تمایلی به این نوع روابط نداشت، بر همین اساس، گذرگاه «طریبیل» تنها گذرگاه مرزی میان دو کشور نتوانست همانند گذشته رونق لازم را کسب کند.
سفر «ملک عبدالله دوم» در ژانویه ۲۰۱۹ که دومین سفر به بغداد پس از ۱۰ سال از سفر نخست او به پایتخت عراق به شمار می رفت، سبب شد تا بار دیگر عراق به این شکل از معادله قدیم در مناسبات دو جانبه با به روز کردن آن تن دهد.
این بار معادله بر اساس تهدیدهای سیاست های توسعه طلبانه رژیم صهیونیستی بر عراق و همچنین تبدیل شدن اردن به پلی برای ارتباط عراق به قاره آفریقا با مرکزیت مصر جایگزین معادله قبلی شده بود.
بغداد و امان در سفر نخست وزیر اردن که پیش از سفر ملک عبدالله به فاصله کوتاهی انجام شد، در ۲۸ دسامبر ۲۰۱۸ (هفتم دی ۹۷) توافقنامه ای اقتصادی را امضا کردند و در دوم فوریه ۲۰۱۹ (۱۳ بهمن ۹۸) متعاقب سفر ملک عبدالله به بغداد، این توافقنامه اجرایی شد.
از جمله بندهای مهم این توافقنامه فروش روزانه ۱۰ هزار بشکه نفت با تانکرهای حمل سوخت از میادین نفت شمال عراق (چاه های کرکوک، صلاح الدین و نینوا) بر مبنای قیمت ماهانه نفت برنت با در نظر گرفتن کیفیت نفت عراق و کسری هزینه های حمل و نقل از آن بود.
عراق طبق این توافق نفت را ۱۶ دلار ارزان تر به ازای هر بشکه از قیمت جهانی به اردن می فروخت در حالی که قیمت جهانی نفت در آن برهه نزدیک به ۶۰ دلار برآورد شده بود.
همچنین معافیت ۳۷۱ قلم کالای صادراتی اردن به عراق از تعرفه گمرگی به میزان ۷۵ درصد و ایجاد منطقه صنعتی مشترک در مرز دو کشور افزون بر احداث طرح بزرگ خط لوله انتقال نفت از بصره به بندر عقبه دیگر بندهای این توافقنامه بود که با انتقادهای گسترده ای در عراق مواجه شد.
در این چارچوب، «عادل عبدالمهدی» نخست وزیر عراق، ۲۴ مارس ۲۰۱۹ (چهارم فروردین ۹۸) در نخستین سفر خارجی خود پس از تصدی نخست وزیری، به قاهره سفر کرد تا در نشست سه جانبه سران سه کشور عراق، مصر و اردن شرکت کند و چارچوب های ارتباط نفتی عراق با مصر از طریق اردن طراحی شود.
یکی از مهمترین توافق های این نشست که امان بسیار امیدوار به اجرای آن است، ایجاد خط لوله نفت بصره به بندر عقبه است تا از طریق این کشور، نفت عراق به مصر و قاره آفریقا برسد.
این طرح به اردن که از نبود منابع ثروت و بحران اقتصادی رنج می برد، اجازه می دهد به ازای صادرات هر بشکه نفت از عراق، مبلغی به عنوان کارمزد بگیرد و در عین حال بندر عقبه به مرکز جذب سرمایه های عراق تبدیل شود.
«ایمن الصفدی» وزیر امور خارجه اردن در سایه شکل گیری دولت جدید «مصطفی الکاظمی» که تیم او از منتقدان توافق نامه قبلی امضا شده هستند، به بغداد آمد تا بار دیگر از اجرای این معادله در روابط دو کشور مطمئن شود.
الصفدی از ابتدای ۲۰۲۰ تاکنون این دومین بار است که به بغداد سفر می کند و همین امر نشان می دهد امان به شدت به حفظ این روابط و پیشبرد توافق ها با عراق اهتمام می ورزد.
به باور کارشناسان، شرایط کنونی عراق از حیث مشکلات اقتصادی و تبعات ناشی از ویروس کرونا، به خودی خود سبب شده بغداد را ناچار کند که تا حدودی به این معادله در رابطه با اردن تن دهد.
«فواد حسین» وزیر امور خارجه عراق روز گذشته (چهارشنبه) در کنفرانس خبری مشترک با همتای اردنی اش در بغداد با اشاره به اینکه یادداشت های تفاهم امضا شده در گذشته بین دولت های دو کشور مورد بررسی قرار گرفت، بر اهمیت مناسبات با اردن در حوزه های برق، نفت، حمل و نقل، گذرگاه های مرزی و سرمایه گذاری در صنایع و مناسبات تجاری تاکید کرد.
الصفدی نیز بر روی سیاست های توسعه طلبانه رژیم صهیونیستی در الحاق کرانه باختری رود اردن به سرزمین های اشغالی و همچنین اهمیت توافقات نشست سه جانبه سران سه کشور در قاهره انگشت گذاشت.
وزیران امور خارجه عراق و اردن در همین راستا در بغداد از طریق ویدئو کنفرانس با وزیر امور خارجه مصر برای پیگیری توافق های کنفرانس سه جانبه قاهره گفت وگو کردند.
بر پایه بیانیه وزارت امور خارجه عراق، دو وزیر در این نشست «بر اهمیت پیگیری توافقات کنفرانس سران سه کشور در قاهره برای ایجاد روابط راهبردی مبتنی بر منافع مشترک و مقابله با چالش های تروریسم و بحران ها با هدف ایجاد ساز و کار صلح و ثبات منطقه ای تاکید کردند.»
الصفدی در دیدار با «برهم صالح» رییس جمهوری عراق، پیام رسمی ملک عبدالله را تقدیم وی کرد که در آن بر اهمیت روابط دو جانبه و توسعه آن تاکید شده است.
ملک عبدالله همچنین بر آمادگی اردن برای کمک به عراق در مبارزه با ویروس کرونا اشاره کرده و از حاکمیت ملی عراق و حمایت از امنیت و ثبات در این کشور حمایت کرده است.
الصفدی در دیدار با نخست وزیر عراق نیز بر حمایت اردن از تلاش های دولت عراق تاکید کرد.
«مصطفی الکاظمی» نیز در این دیدار گفت که دولت وی همکاری ها با اردن در بخش های گوناگون برای مقابله با چالش‌ها به ویژه در زمینه مبارزه با همه گیری کرونا را گسترش خواهد داد و بر توسعه و فعال سازی همکاری ها با امان تاکید کرد.
نخست وزیر عراق بر اهمیت روابط و همکاری بغداد - امان در حوزه اقتصادی و موضوع های مشترک صحه گذاشت و خواستار فعال سازی فوری همکاری ها برای رفع چالش های فرا روی دو کشور به ویژه در زمینه مبارزه با کرونا و دیگر پرونده‌های راهبردی مشترک شد.
«محمد الحلبوسی» رییس پارلمان عراق نیز در دیدار با وزیر امور خارجه اردن بر روابط اقتصادی به ویژه ارتباط شبکه برق دو کشور و همکاری در بخش های آموزش، بهداشت و مناطق صنعتی مشترک اشاره کرد.
به اعتقاد کارشناسان، ایمن الصفدی در حالی خاک عراق را ترک کرد که مطمئن است در سایه بحران های چند جانبه ای که عراق با آن درگیر است، بغداد همچنان به مناسبات با امان نیاز دارد، به ویژه اینکه دو سوم هیات حاکمه فعلی در عراق، همان هایی هستند که شاهدی بر امضای توافقنامه همکاری در ۲۸ دسامبر ۲۰۱۸ (هفتم دی ۹۷) بین بغداد و امان بودند.