انتخاب رشته تحصیلی به دلیل نقش و اهمیت زیادی که در زندگی آینده نوجوانان و جوانان دارد، نیازمند اموری نظیر هدایت تحصیلی است و به نظر می رسد نپرداختن به این امر و فراهم نکردن بسترهایی برای برخی رشته ها، کارکرد نظام آموزش را با مشکل رو به رو کرده است.
در واقع هدایت تحصیلی به معنای راهنمایی و مشخص کردن یک مسیر برای ادامه تحصیل در رشته های مختلف است تا بر اساس آن دانش آموزان بتوانند به صورت آگاهانه شاخه و رشته تحصیلی خود را انتخاب کنند.
با توجه به رشد جمعیت و افزایش و تمایل افراد به تحصیل در سطوح مختلف و تراکم و تنوع واحدهای درسی و ضرورت انتخاب مناسب مشاغل و حرفه ها بحث هدایت تحصیلی از اهمیت بالایی برخوردار است.
از سویی هدف اصلی نظام تعلیم و تربیت نیز رساندن دانش آموزان به سطحی از تمایزیافتگی است که خود به صورت کاملا آگاهانه و با توجه به استعدادها، توانایی ها و رغبت های آنها صورت می گیرد تا تصمیم گیری نهایی در تعاملی سه جانبه میان افراد، خانواده و مشاور صورت گیرد. همچنین این امر سبب می شود از گرایش افراد به سمت مدرک گرایی و تحصیلات صرف دانشگاهی کاسته شده و افرادی با استعدادی مخصوص وارد محیط کسب و کار و کارآفرینی شوند، از این رو این موضوع هر ساله برای تعداد بسیاری از دانش آموزان و خانواده ها اهمیت بسیاری دارد.
رویکرد جدید دستگاه تعلیم و تربیت به هدایت تحصیلی مربوط به سال ۹۵ است که پس از ۲۲ سال، هدایت تحصیلی از پایه دهم به پایه نهم در حالی منتقل شد. پیش از این دانش‌آموزان، پایه اول دوره متوسطه را به طور مشترک طی کرده و در پایه دوم متوسطه به یکی از شاخه‌های نظری، فنی و حرفه‌ای و کاردانش می رفتند و در هر کدام از این شاخه‌ها، رشته‌های مورد نظر خود را انتخاب می‌کردند.
پس از آن و بر اساس سیاست جدید نظام آموزشی، این روند تغییر کرد و با تدوین و تصویب جدول دروس، گام بعدی در ادامه تحولات سیستم آموزشی ۳ - ۳- ۶ که همانا هدایت تحصیلی بود، آغاز شد.
هدایت تحصیلی فرآیندی است که طی آن با ارائه خدمات راهنمایی و مشاوره به دانش آموز کمک می شود تا استعدادها، توانایی ها، علایق و ویژگی‌های شخصیتی خود، شاخه‌ها و رشته‌های تحصیلی، حرفه ها و مشاغل مورد نیاز جامعه را شناخته و بر اساس آن اقدام به انتخاب اولویت شاخه، گروه و رشته تحصیلی مناسب کنند.
هدایت تحصیلی به صورت یک فرآیند از دوره ابتدایی با تشکیل پرونده مشاوره‌ای آغاز می شود و با انجام مداخله‌های مشاوره ای و آموزشی تا پایان دوره دوم متوسطه ادامه می یابد، اما انتخاب شاخه، گروه و رشته تحصیلی در پایان پایه نهم صورت می پذیرد.
نمون‌برگ هدایت تحصیلی هم زمان با اعلام نتایج امتحانات ماه های خرداد و شهریور، برای همه دانش آموزان صادر می شود و پس از تایید مسئول ثبت نمرات، مشاور و مدیر مدرسه تا نیمه تیرماه همان سال برای قبولی‌های خرداد و همزمان با اعلام نتایج شهریورماه برای قبولی‌های شهریور در اختیار دانش آموز قرار می گیرد.
دانش آموزان در شاخه نظری به انتخاب رشته تحصیلی و در شاخه‌های فنی و حرفه ای و کاردانش به گروه تحصیلی هدایت می شوند. تعیین رشته در شاخه‌های فنی و حرفه ای و کار دانش بر اساس شیوه نامه ای است که وزارت آموزش و پرورش تهیه و ابلاغ می کند.
شیوه اجرای این طرح به گونه ای است که نمرات هر دو نوبت اول و دوم در پایه های هفتم، هشتم و نهم ملاک قرار داده می شود که طبق ضوابط موجود در آن، نوبت اول ضریب یک و نوبت دوم ضریب دو دارد و مجموع این ضرایب، ۳۵ درصد از کل فرآیند هدایت تحصیلی را در بر می گیرد.
۱۰ درصد از این ضرایب مربوط به نظر و علاقه دانش آموز، ۱۵ درصد استعداد و ۱۵ درصد آزمون‌های رغبتی، ۱۰ درصد نظر معلمان دوره متوسطه اول، پنج امتیاز خانواده و ۱۰ امتیاز هم مشاور مدرسه است.
از سوی دیگر در این فرآیند، در هر منطقه و شهرستانی که اطلاعات دانش آموزان در سامانه سناد تکمیل شود، پس از تایید رییس منطقه، فرم های هدایت تحصیلی صادر می شود و برای ثبت نام و انتخاب رشته در پایه دهم در اختیار دانش آموزان قرار می گیرد.
علیرضا کاظمی معاون پرورشی و فرهنگی آموزش و پرورش در هفته اول تیرماه درباره موضوع هدایت تحصیلی دانش آموزان با توجه به شیوع ویروس کرونا اظهار داشت: حدود یک میلیون دانش‌آموز باید فرآیند هدایت تحصیلی انجام دهند. هدایت تحصیلی مسیر تحصیلی و شغلی دانش‌آموزان را رقم می‌زند.
وی افزود: هدایت تحصیلی موضوع سرنوشت سازی است که در واقع از ۲۷ آذر سال گذشته فرایند هدایت تحصیلی آغاز شد و آزمون‌های توانایی و رغبت که دارای ۳۰ امتیاز است، انجام شده است.
نمون برگ‌های هدایت تحصیلی از ۲۳ تیر در دسترس دانش‌آموزان قرار می‌گیرد ، از این رو آموزش و پرورش در اطلاعیه هایی خطاب به مدیران مدارس و مدیران مناطق آموزش و پرورش مناطق نکات مورد توجه به فرآیند هدایت تحصیلی دانش آموزان را توضیح داد.
اداره کل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی پیشتر در ۲ اطلاعیه و امروز در ۳ اطلاعیه دیگر درباره هدایت تحصیلی دانش‌آموزان در سال تحصیلی ۹۹ - ۱۳۹۸ مطالبی را عنوان کرد.
اداره کل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب های اجتماعی آموزش و پرورش در ۲ اطلاعیه اول تاکید کرد که برای مدارس فاقد مشاور نیز تدابیر لازم برای ارائه خدمات مشاوره ای و مشورتی تحصیلی دیده شود.
همچنین در این اطلاعیه ها آمده است؛ با توجه به نزدیکی زمان صدور نمون برگ‌های شماره ۶ و ۷ ویژه هدایت تحصیلی دانش‌آموزان همانند سال گذشته و تقارن آن با وضعیت شیوع بیماری کرونا و تاکید بر استفاده از فضای مجازی برای آگاهی بخشی، اطلاع رسانی به هنگام و انجام فرایندهای مرتبط؛ در این خصوص ضرورت دارد، روسای ادارات مشاوره، کارشناسان مشاوره استان ها و مناطق، مشاوران و مدیران مدارس، اولیاء و دانش‌آموزان، اطلاعات و اخبار مربوط به هدایت تحصیلی را از طریق سامانه شاد و پورتال همگام و سایت هدایت تحصیلی (ht.medu.ir ) دریافت کنند.
اداره کل امور تربیتی آموزش و پرورش با تاکید بر حضور و فعالیت مستمر اعضای کمیته هدایت تحصیلی استان‌ها و مناطق در سامانه های مذکور، اعلام کرد؛ موارد زیر مورد پیگیری جدی قرار گیرد: فعال شدن کمیته هدایت تحصیلی استان / شهرستان / منطقه / ناحیه / مدرسه از تاریخ دهم تیر ماه ۹۹ تا پایان زمان هدایت تحصیلی دانش آموزان (وظیفه هدایت تحصیلی دانش آموزان در شرایط خاص برعهده کمیته هدایت تحصیلی مناطق با تکمیل نمون برگ مربوطه و امضای تمامی اعضا است.)
مسئولیت ثبت و تایید نمرات با مدیران مدارس است
اطلاعیه شماره ۳ ویژه هدایت تحصیلی دانش‌آموزان در سال تحصیلی ۹۹ - ۱۳۹۸ خطاب به مدیران مدارس نکاتی را مورد توجه قرار داده است.
در این اطلاعیه درباره فرایند ارسال و تایید نمرات دانش‌آموزان برای هدایت تحصیلی مطلوب عنوان شده است که مدیران در گام اول باید نمرات دانش آموزان را از سامانه دانا به همگام ارسال کنند. سپس در گام دوم مشاهده نمره در سامانه همگام، تایید نهایی و ارسال به کارتابل رییس آموزش و پرورش منطقه را در دستور کار خود قرار دهند.
تبصره مهم در این اطلاعیه این است که مدیران بدانند پس از تایید نهایی نمرات در سامانه همگام و ارسال به منطقه، تحت هیچ شرایطی امکان بازگرداندن نمرات و تصحیح آن وجود ندارد. بنابراین نهایت دقت و بررسی را قبل از تایید نهایی داشته باشند.
بدیهی است مسئولیت ثبت و تایید نمرات با مدیران مدارس است.
مدیران آموزش و پرورش مناطق از ارسال نمرات اطمینان پیدا کنند
همچنین آموزش و پرورش در اطلاعیه شماره ۴ ویژه هدایت تحصیلی دانش‌آموزان در سال تحصیلی ۹۹ - ۱۳۹۸ خطاب به مدیران آموزش و پرورش مناطق اعلام کرد در فرایند ارسال نمرات دانش‌آموزان از سامانه دانا به سامانه همگام که برای تایید نهایی در کارتابل ارسال می‌شود، باید مواردی مانند نظارت و پیگیری مستمر بر روند ارسال نمرات تمامی دانش‌آموزان پایه نهم از طرف مدیران مدارس در سامانه همگام، برای کارتابل مدیر منطقه مورد توجه باشد.
همچنین در این اطلاعیه به تسریع در ارسال به موقع نمرات دانش‌آموزان از سوی مدیران مدارس تا پایان وقت اداری روز شنبه چهاردهم تیر ماه به کارتابل مدیر منطقه و تایید و ارسال نهایی نمرات از طریق کارتابل مدیر منطقه در سامانه همگام از ۱۴ تا ۱۷ تیر ماه تاکید شده است.
مدیران آموزش و پرورش شهرستان‌ها و مناطق تا قبل از حصول اطمینان کامل از ارسال نمرات تمامی دانش‌آموزان مدارس تابعه، از تایید نهایی خودداری کنند.
چگونگی اولویت بندی شاخه ها و رشته ها در نمون برگ شماره ۷ هدایت تحصیلی
اطلاعیه شماره ۵ هدایت تحصیلی چگونگی اولویت بندی شاخه ها و رشته ها در نمون برگ ۷ را مشخص می کند. براساس این اطلاعیه، نمون برگ هدایت تحصیلی دانش‌آموزان در شاخه کاردانش، رشته‌های: ریاضی فیزیک، علوم و معارف اسلامی بر اساس اولویت الف ۱ صادر می‌شود.
همچنین در این اطلاعیه تاکید شده است: نمون برگ هدایت تحصیلی دانش‌آموزان در شاخه فنی و حرفه‌ای و رشته‌های علوم تجربی و ادبیات و علوم انسانی براساس اولویت‌های الف – ب ۲ صادر می‌شود. منظور از اولویت الف یعنی اگر دانش‌آموزی کف نمره کتبی مورد نظر برای ورود به رشته یا زمینه ارائه شده را کسب کند؛ بدون در نظر گرفتن ظرفیت منطقه، اولویت الف در نمون برگ شماره ۷ هدایت تحصیلی ایشان ثبت می‌شود و می‌تواند در رشته دلخواه در صورت وجود آن رشته یا زمینه در منطقه، ثبت‌نام کنند.
همچنین منظور از اولویت ب یعنی این که براساس میزان ظرفیت منطقه، گروهی از دانش‌آموزان که نمرات کتبی تحصیلی آنها بالاتر از دانش‌آموز بوده، برابر ظرفیت اعلامی ثبت‌نام می‌کنند و در صورت انصراف آنان، دانش‌آموز با اولویت ب می‌توانند ثبت‌نام کنند.