یک سال پیش، همین روزها بود که به خانه سالمندان سر زدیم، مجموعه‌ای بزرگ در میانه باغی که گویی راهی از شلوغی شهر به سکوت و سکون باز می‌گشاید که هم دلتنگی‌ها را زنده می‌کند و هم ارزش زندگی را یادآور می‌شود.
امسال اما کرونا امکان حضور را ربود؛ نه‌تنها از بازدیدکنندگان، نیکوکاران و نذرکنندگان که از خانواده‌ها هم این امکان گرفته شد.
نزدیک به ۵۰ نفر از سالمندان تنها یا باخانواده در این مرکز نگهداری می‌شوند که با شیوع کرونا بیش از چهار ماه است که در قرنطینه به سر می‌برند.
موهبت دیدار و برکت نوازش‌هایشان از ملاقات‌کنندگان سلب شده و رنج تنهایی شاید صدچندان؛ البته برخی از آنها که خانواده‌ای ندارند به این تنهایی عادت کرده‌اند؛ اما بی‌رحمانه است اگر بگوییم دیگر چشم‌به‌راه کسی نیستند.
سالمندی همچون دوران کودکی به مهر، توجه، آغوش و لبخند نیاز دارد؛ از سوی دیگر ضعف کلی قوای جسمانی، ضعف سیستم ایمنی و یا درگیری با بیماری‌های زمینه‌ای خطر ابتلای سالمندان را به ویروس کرونا افزایش می‌دهد؛ از همین رو است که تداوم همه‌گیری سبب انزوای بیشتر سالمندان خواهد شد و افسردگی و رنج روحی و روانی را برایشان به همراه دارد؛ به‌ویژه برای آن دسته که در خانه‌های سالمندان زندگی می‌کنند و بی‌دیدار حتی یکی از اعضای خانواده روز را به شب می‌رسانند.
به گفته معاون توانبخشی بهزیستی فارس ۵۵هزار و ۳۴۲ سالمند در این استان تحت پوشش بهزیستی هستند؛ همچنین ۷ مرکز روزانه وظیفه نگهداری سالمندان را بر عهده دارند و ۵۶۰ سالمند در این مراکز زندگی می‌کنند که ۳۶۷ نفر آنان از یارانه بهره‌مند می‌شوند.
حمید گودرزی همچنین تعداد مراکز شبانه‌روزی نگهداری سالمندان را در فارس ۹ مرکز ذکر کرد و گفت: از ۵۰۵ سالمند در این مراکز مراقبت شبانه‌روزی می‌شود و از این تعداد ۳۱۶ نفر آنها مشمول یارانه‌اند.
او با بیان اینکه بهزیستی در دوران همه‌گیری کرونا برای پیگیری آسان وضعیت پزشکی سالمندان با دانشگاه علوم پزشکی شیراز تفاهم‌نامه همکاری امضا کرده است، گفت: پیگیری مستمر وضعیت سالمندان در مراکز شبانه‌روزی و تجهیز آنها به دستگاه سنجش اکسیژن خون و دیگر دستگاه‌های ضروری و بررسی وضعیت سلامت سالمندان به‌صورت مداوم ازجمله خدماتی است که بهزیستی به کهنسالان ساکن در مراکز نگهداری ارائه کرده است.
معاون توانبخشی بهزیستی فارس از ترخیص موقت برخی سالمندان با تقاضای خانواده‌هایشان سخن گفت، موضوعی که به راهکار سازمان بهداشت جهانی مبنی بر ایجاد حباب اجتماعی، یعنی قرنطینه چند خانواده در دوران شیوع بیماری برای جلوگیری از افسردگی، صحه می‌گذارد.
وی همچنین از تعطیلی همه مراکز روزانه نگهداری سالمندان با شروع بیماری یاد کرد و درباره ابتلای سالمندان ساکن در مراکز نگهداری بهزیستی گفت: در ابتدای شیوع کرونا دو نفر در یکی از مراکز شهرستان آباده شناسایی شدند که به‌سرعت به وضعیتشان رسیدگی شد و تا امروز خوشبختانه شاهد ابتلای سالمندان در مراکز نگهداری نبوده‌ایم.
گودرزی گفت: توصیه‌ها و راهکارهایی برای بهبود کیفیت زندگی سالمندان در دوران کرونا پیشنهاد شده است، از جمله تنظیم ساعت خواب آنان بین ۸ تا ۱۰ ساعت، جلوگیری از مصرف مواد کافئین‌دار مانند چای، قهوه و سیگار و افزایش مصرف سبزی و میوه.
او افزود: افراد باید در دوران همه‌گیری برای کاهش احتمال ابتلای عضو سالمند به بیماری، تا جایی که ممکن است کمتر از خانه خارج شوند؛ افزون بر این ضروری است به سالمندان آموزش‌های لازم درخصوص نحوه رعایت شیوه‌نامه‌ها داده شود.
معاون بهزیستی فارس گفت: لمس‌کردن، بغل‌کردن و بوسیدن مادربزرگ و پدربزرگ‌ها ممنوع است و باید به کودکان در منزل نیز تاکید کرد که برای پیشگیری از ابتلای مادربزرگ یا پدربزرگ خود با فاصله یک‌متری با او در ارتباط باشند.
او همچنین استفاده از وسایل حمل ونقل عمومی را برای این گروه آسیب‌زا خواند و بیان داشت:هرگونه مسافرت، مهمانی و دید و بازدید برای آنان خطرناک است.
سالمندان ساکن در مراکز نگهداری همچنان در قرنطینه
رئیس هیات مدیره آسایشگاه سالمندان شیراز نیز به ایرنا گفت: از آنجا که شیوه‌نامه‌های بهداشتی سریع ابلاغ شد، از اوایل اسفندماه ۹۸ ملاقات و رفت و آمد به مجموعه ممنوع شده است و از همین رو است که تا امروز هیچ‌یک از سالمندان دچار کرونا نشده‌اند و برنامه بر این اساس است که مرکز را به همین شیوه در قرنطینه نگاه داریم.
عبدالمجید جمشیدی عنوان کرد که البته پزشکان به مرکز سرکشی می‌کنند و میزان حضورشان بیشتر هم شده است؛ برای نمونه اگر قبلا تب‌گرفتن و سنجش اکسیژن خون تنها برای بیماران صورت می‌گرفت با شیوع کرونا به‌صورت روزانه برای همه سالمندان انجام می‌شود.
او با بیان اینکه خانواده‌ها اجازه دارند ماهی یک بار در محوطه باغ و با حفظ فاصله، بدون در آغوش کشیدن و حتی نزدیک شدن، پدربزرگ و مادربزرگشان را ببینند، افزود: البته این وضعیت تنها برای کسانی است که خانواده‌ای دارند؛ اما آنان که تنها هستند، به‌تنهایی خو گرفته‌اند؛ افزون بر این همیشه تماس تصویری با اعضای خانواده برقرار است.
به گفته رییس هیات مدیره آسایشگاه سالمندان شیراز، کارمندان این مجموعه سعی می‌کنند با سرگرم‌کردن توان‌خواهان کهنسال، به آنها روحیه دهند و افسردگی ناشی از قرنطینه را از روح و روانشان بزدایند، آنها روزانه با یکدیگر ورزش می‌کنند، موسیقی گوش می‌کنند و گپ‌وگفت بخشی جدانشدنی از روابطشان است.
نیازها و بیم ها
جمشیدی از افزایش نیازهای مراکز نگهداری سالمندان در روزهای کرونایی یاد کرد و عنوان داشت: نیازمان به ماسک، دستکش یک‌بارمصرف، دستکش لاتکس و مواد شوینده بیشتر شده است و این در حالی است که هیچ سهمیه‌ای هم در این دوران به مراکز اختصاص نیافته است؛ هرچند توانستیم با یاری نیکوکاران با نرخ‌هایی کمتر، این نیازها را از بازار تامین کنیم.
او در همین زمینه از نیک‌اندیشانی یاد کرد که پیش از این نذرهای خود را صرف این مرکز و مراکز مشابه می‌کردند؛ اما با آغاز همه‌گیری کرونا و وضعیت ناگوار اقتصادی دیگر گذر آنها هم کمتر به این مراکز می‌افتد.
رییس هیات مدیره آسایشگاه سالمندان شیراز با بیان اینکه ماندن در شرایط هشدار کرونایی برای گروه‌های آسیب‌پذیر خطرناک است، ابراز داشت: چنانچه در وضعیت هشدار یا وضعیت قرمز باقی بمانیم، کرونا خواه‌ناخواه به مراکز نگهداری نیز می‌رسد؛ زیرا کارمندان این مجموعه‌ها انسان‌هایی عادی هستند که ناچارند در جامعه رفت‌وآمد کنند، از سوی دیگر به‌طول انجامیدن دوران قرنطینه برای سالمندان یا دیگر توان‌خواهان جز انزوا به همراه ندارد و باعث آسیب‌های روانی خواهد شد.
جمشیدی اظهار کرد که این اندیشه که هرکس به فکر خود باشد و به شیوه خود در وضعیت همه‌گیری زندگی کند، نادرست است؛ چراکه افرادی که ایمنی بدنشان کم است، در معرض آسیب قرار دارند و مشکل با این تفکر حل نخواهد شد.
پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌های دیگری نیز هستند که در مراکز نگهداری زندگی نمی‌کنند، برخی از آنها تنها و برخی دیگر با خانواده‌اند؛ اما زندگی کرونایی بر کیفیت زیست آنها نیز تاثیر گذاشته است.
آنها هر سال عید در خانه‌های رفت‌وروب شده‌شان با عیدی‌های لای قرآن، منتظر دیدار فرزندان و نوه‌ها و نتیجه‌ها بودند. عیدی که با گسترش کرونا و مواجهه با پیک اول در بسیاری استان‌ها در فضای سوت و کور خانه‌ها گذشت.
برخی عادت داشتند در عصرهای بهاری و تابستانی در بوستان‌ها گرد یکدیگر بنشینند و روزهایشان را با مرور خاطرات گذشته دوره کنند، گاه فرزند یا عروس یا دامادشان به آنها سری می‌زد و دیداری تازه می‌کردند؛ اما حالا بسیاری از ترس آنکه مبادا عزیزانشان به کرونا آلوده شوند دیدار حضوری را به کمترین میزان رسانده‌اند و با تماس تصویری حال و احوالی از روزگار بزرگترهایشان می‌گیرند.
مشکلات سالمندی در روزگار کرونایی به همین نیازهای عاطفی ختم نمی‌شود. حضور در بیمارستان‌ها و مطب پزشکان برای آنها خطرناک است و اگر ضرورتی نباشد، بیشترشان به پزشک مراجعه نمی‌کنند، از همین رو است که جلسات فیزیوتراپی، آب‌درمانی یا حتی ویزیت ماهانه پزشک عقب افتاده است. برخی دچار بیماری‌های سختی هستند، مثلا از سرطان رنج می‌برند و کرونا در روند درمان آنها خلل‌هایی وارد کرده است.
این‌ها و بسیار فراتر از آنچه گفته شد، دشواری زندگی سالمندانی است که بیش از هر گروه دیگری در معرض آسیب‌های روحی و جسمی ناشی از این همه‌گیری هستند.
با این حال، زندگی در جریان است و راهکارهایی برای بهبود کیفیت حیات اقشار آسیب‌پذیر وجود دارد که می‌توان با بهره‌گیری از آنها آسیب‌ها را کاهش داد.
در همین زمینه، روان‌شناس و مدرس دانشگاه در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا، سالمندان را از گروه‌هایی برشمرد که در معرض آسیب شیوع بیماری هستند.
فاطمه کمالی اظهار کرد: طی کردن دوران کهنسالی حتی در حالت عادی به مراقبت‌های روان‌شناختی ویژه نیاز دارد؛ اما امروز با شیوع کرونا و با توجه به مبهم بودن ابعاد این بیماری و نیز ویژگی‌های زیستی دوران سالمندی آسیب‌های بیشتری در خطر آن‌هاست.
او با بیان اینکه کاهش دیدار حضوری و تشدید فاصله‌گذاری اجتماعی باعث فشارهای روانی شده، اظهار کرد: سازگاری با شرایط، معمولا در دوره سالمندی به‌سختی روی می‌دهد، آنان به‌صورت کلی به دیگران وابسته هستند؛ حتی برخی از آنها برای رفع بعضی نیازهای اولیه در حوزه بهداشت به دیگران وابسته‌اند.
این روان‌شناس بیان کرد: در وضعیت کنونی که همه‌گیری در ایران همچنان در دوران اوج است، باید بیش از گذشته به این اعضای خانواده اهمیت داد، راه درست، دادن اطلاعات صحیح به آنان است؛ همچنین نباید آنها را در معرض اخبار منفی قرار دهیم و یا از راه‌های گوناگون بر نگرانی آنها بیفزاییم.
کمالی بر این باور است که تمرکز بر آموزش و یادآوری باید و نبایدهای ضروری در دوران بیماری، اصلاح رژیم تغذیه‌ای، تاکید بر زدن ماسک و حتی آشناساختن سالمندان با شبکه‌های اجتماعی و فعالیت‌های مجازی مانع از غلبه تنهایی بر آنها می‌شود.
مراقبت‌های بهداشتی به‌معنای انزوای اجتماعی نیست
او بیان کرد: باید بدانیم که مراقبت‌های بهداشتی به‌معنای انزوای اجتماعی نیست، بلکه روش درست آن است که بدون بزرگ‌نمایی یا دست‌کم گرفتن وضعیت، شرایط موجود را هم خود بپذیریم و هم برای آنان توضیح دهیم.
این مدرس دانشگاه با اشاره به نتایج پژوهش‌ها درباره علاقه سالمندان به خانواده، گفت: حضور در جمع خانواده بر کیفیت زندگی سالمندان تاثیرگذار است؛ چراکه انسان به‌صورت کلی به احساس تعلق‌داشتن و پذیرفته‌شدن نیاز دارد و این حس می‌تواند از گروه‌های اجتماعی کوچک همچون دایره دوستان و خانواده تا گروه‌های اجتماعی بزرگ مانند گروه‌های مذهبی و همکاران را دربر گیرد.
کمالی افزود: بر همین اساس، اگر سالمندی در مراکز نگهداری زندگی می‌کند یا فرزندانش از او دور هستند، ضروری است که اطرافیان این حس را با تقویت علایق و ویژگی‌های گروهی مشترک افزایش دهند و برای ایجاد حس مفیدبودن به آنان یاری رسانند.
به گفته این روان‌شناس حفظ احترام آنان، برقراری ارتباط از راه‌های مجاز در دوران شیوع، افزایش تماس تصویری با اعضای خانواده و یادگیری مهارت‌های جدید می‌تواند آسیب‌های روانی به سالمندان را در این دوران کاهش دهد.
او ابراز داشت: گفته می‌شود ممکن است جهان، دیگر به وضعیت قبل از کرونا بازنگردد و شاید باید مدت زمان بیشتری منتظر بمانیم تا دارو واکسن قطعی این بیماری کشف شود و بحران فعلی را بهبود بخشد، از سوی دیگر سالمندان به‌واسطه سن و سالشان بیشتر احساس می‌کنند که با شیوع کرونا فرصت اندکی برای زندگی دارند.
کمالی توجه ویژه به بهداشت جسمی، روحی، اجتماعی و معنوی را برای بهبود کیفیت زندگی سالمندان در کرونا ضروری دانست و عنوان کرد: به موازات این موضوعات با ایجاد زمینه‌های مناسب برای مشارکت سالمندان در خانه و اجتماع و فراهم‌آوردن فضای مناسب حمایتی در همه جنبه‌های زندگی می‌توان در راه گذران سالمندی سالم گام برداشت.
کمالی یکی از راه‌های گذار از دوران همه‌گیری را ایجاد علایق تازه در سالمندان برشمرد و گفت: می‌توان با تعریف نقش‌های تازه یا نواوری در نقش‌های قدیمی، فعالیت‌های دوران سالمندی را دیگرگونه تعریف کرد؛ برای نمونه در شرایط کرونا انجام فعالیت‌های مربوط به باغبانی و نگهداری گل و گیاه، تشویق به انجام کارهای فیزیکی، آموزش ذهن‌آگاهی و استفاده از شگردهای ذهنی کاهش دردهای مزمن زندگی را برای آنان تسهیل کرد.
بر اساس آخرین آمار اعلام شده تا ظهر پانزدهم تیرماه ۹۹ تاکنون ۲۴۰ هزار و ۴۳۸ نفر در کشور به طور قطعی به ویروس کرونا مبتلا شده‌اند و با فوت ۱۶۳ نفر در ۲۴ ساعت، شمار جان باختگان کرونا در کشور به ۱۱ هزار و ۵۷۱ نفر رسید، همچنین ۲ هزار و ۵۶۰ بیمار جدید مبتلا به کرونا در کشور شناسایی شد که یک هزار و ۲۹۵ مورد بستری شدند.
تا کنون ۲۰۱ هزار و ۳۳۰ نفر از بیماران، بهبود یافته یا از بیمارستان‌ها ترخیص شده‌اند. همچنین سه هزار و ۱۶۸ نفر از بیماران مبتلا به کرونا در وضعیت شدید این بیماری تحت مراقبت قرار دارند.
گزارشگر: سیده سمیرا متین نژاد