آذربایجان‌غربی دارای سه حوضه آبریز دریاچه ارومیه و رودخانه‌های زاب و ارس است که متوسط بارش‌ها در این استان در حدود ۴۰۰ میلی‌متر برآورد شده و با بیش از ۳۷ هزار کیلومتر مربع مساحت سیزدهمین استان بزرگ کشور محسوب می‌شود.
وجود کتیبه سه هزار ساله "عین‌الروم" اشنویه قدیمی‌ترین سنگ نوشته اورارتویی با مضمونی در ارتباط با آب و نامگذاری یکی از شهرستان‌های مهم استان به نام "میاندوآب" (میان ۲ آب) که منظور ۲ رودخانه پرآب سمینه و زرینه است، اهمیت این مایه حیاتی در آذربایجان‌غربی را نشان می‌دهد.
از گذشته دور بحث آب در آذربایجان‌غربی از اهمیت زیادی برخوردار بود و این خطه از قدیم به سرزمین چشمه‌ها و رودهای پرآب شناخته شده است که از رودهای مهم این استان می‌توان به رودهای دایمی زاب، گادر، مهاباد، زرینه، سیمینه، نازلو، شهرچای و ارس اشاره کرد.
با روند خشک شدن دریاچه ارومیه در چند دهه اخیر در افکار عمومی از آذربایجان‌غربی به عنوان استانی خشک و کم آب یاد می‌شود اما در عمل این گونه نیست و آذربایجان‌غربی با داشتن ۱۹ سد درحال بهره‌برداری و در دست ساخت دومین استان پرآب کشور پس از خوزستان محسوب می‌شود.
آبیاری بیش از ۱۱۳ هزار هکتار از مزارع آذربایجان‌غربی با آب سدها و آبیاری باغات و دشت‌های وسیع این استان با استفاده از رودخانه‌ها و چشمه‌های پرآب، تحولی عظیم در بخش کشاورزی این استان ایجاد کرده است.
هم اکنون آذربایجان‌غربی ششمین استان تولیدکننده محصولات کشاورزی کشور محسوب می‌شود و سالانه یک میلیون و ۱۰۰ هزار تن سیب، ۷۰۰ هزار تن گندم و ۱۵۰ هزار انواع میوه‌های هسته‌دار در آن تولید می‌شود.
ذخیره ۱.۳ میلیارد مکعبی آب پشت سدهای آذربایجان‌غربی
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان‌غربی می‌گوید: ذخیره آب پشت سدهای استان در حال حاضر یک میلیارد و ۳۰۲ میلیون مترمکعب برآورد شده که حدود ۱۶ درصد نسبت به زمان مشابه سال گذشته کمتر است.
اتابک جعفری با اشاره به اینکه حجم کنونی آب سدهای استان ۲۵۷ میلیون مترمکعب کمتر از پارسال است افزود: در زمان مشابه سال گذشته یک میلیارد و ۵۵۹ میلیون مترمکعب آب در پشت سدهای استان ذخیره شده بود.
وی افزود: سدهای شهیدکاظمی بوکان، شهرچای ارومیه، آغ‌چای چایپاره، سیلوه پیرانشهر، کوله‌سه سردشت، سد مهاباد، شهید قنبری ماکو، ارس ۲، سد قیقاج، ساروق تکاب، زولا و دریک سلماس، حسنلوی نقده، سد ماکو، کرم‌آباد پلدشت و چپرآباد اشنویه از جمله سدهای فعال هستند.
وی بیان کرد: بیشترین حجم آب ذخیره شده در پشت سدهای استان به ترتیب مربوط به سدهای شهیدکاظمی بوکان با ۵۱۶ میلیون متر مکعب، آغ‌چای چایپاره با ۱۹۳ میلیون متر مکعب، شهرچای ارومیه با ۱۴۷ میلیون مترمکعب، مهاباد با ۱۳۴ میلیون متر مکعب و سیلوه پیرانشهر با ۸۳ میلیون مترمکعب است.
۱۶ سد در آذربایجان‌غربی در حال بهره‌برداری است که حدود ۶۰ درصد حجم کل آنها در چهار سد بوکان، ارومیه، چایپاره و مهاباد جمع می‌شودمدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان‌غربی ادامه داد: در حال حاضر ۱۶ سد در آذربایجان‌غربی در حال بهره‌برداری است که حدود ۶۰ درصد حجم کل آنها در چهار سد بوکان، ارومیه، چایپاره و مهاباد ذخیره‌سازی می‌شود.
وی اضافه کرد: در بین سدهای استان سد سیلوه پیرانشهر در مقایسه با سال قبل ۱۰ میلیون متر مکعب بیشتر ذخیره آب دارد و آب سدهای دریک، حسنلو و قیقاج در مقایسه با سال قبل کاهش چشمگیری نداشته است.
آبیاری بیش از ۱۱۳ هزار هکتار از مزارع آذربایجان‌غربی با آب سدها
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان‌غربی گفت: آب مورد نیاز ۱۱۳ هزار و ۱۰۶ هکتار از مزارع استان در قالب شبکه آبیاری و زهکشی استان از سدها تامین می‌شود.
اتابک جعفری اظهار داشت: از مجموع اراضی آبی استان که در قالب شبکه آبیاری سدها قرار دارند، ۸۶ هزار و ۱۵۵ هکتار در حوزه دریاچه ارومیه واقع شده است که از این مقدار ۴۵ هزار و ۸۳۶ هکتار دارای شبکه آبیاری مدرن و ۴۰ هزار و ۳۱۹ هکتار نیز نیمه‌مدرن هستند.
وی در خصوص سهم شبکه آبیاری حوزه رود ارس نیز اضافه کرد: در این حوزه، ۲۶ هزار و ۹۵۱ هکتار اراضی کشاورزی وجود دارد، که از این مقدار هشت هزار و ۱۱ هکتار دارای شبکه آبیاری مدرن و ۱۸ هزار و ۹۴۰ هکتار به شیوه نیمه‌مدرن است.
سد مخزنی شهیدکاظمی بوکان در شبکه آبیاری "زرینه‌رود"، ۴۹ هزار و ۵۳۱ هکتار و در شبکه آبیاری "شاهین‌دژ" سه هزار و ۳۱۴ هکتار زمین زراعی را تحت پوشش دارد
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان‌غربی با اشاره به اینکه در بین سدهای استان سد مخزنی شهیدکاظمی بوکان بیشترین زمین زراعی را تحت پوشش دارد گفت: این سد مخزنی در شبکه آبیاری "زرینه‌رود"، ۴۹ هزار و ۵۳۱ هکتار و در شبکه آبیاری "شاهین‌دژ" سه هزار و ۳۱۴ هکتار زمین زراعی را تحت پوشش دارد.
جعفری افزود: سد مهاباد با ۱۲ هزار و ۲۶۸ هکتار، سد ماکو با ۹ هزار و ۸۹۲ هکتار، سد شهرچای با ۶ هزار و ۵۰۰ هکتار و سد حسنلو با پنج هزار و ۳۰۰ هکتار به ترتیب بیشترین زمین زراعی را تحت پوشش شبکه آبیاری آذربایجان‌غربی قرار دارند.
وی اضافه کرد: طبق برنامه‌ریزی‌های انجام شده امسال در مجموع ۲ میلیارد و ۴۰۰ میلیون متر مکعب آب از سدهای آذربایجان‌غربی رهاسازی می‌شود که سهم دریاچه ارومیه یک میلیارد و ۴۲۵ میلیون متر مکعب و سهم بخش کشاورزی استان از این مقدار در حدود ۷۰۰ میلیون مترمکعب است.
سه پروژه سدسازی فعال در آذربایجان‌غربی
معاون طرح و توسعه شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان‌غربی گفت: هم‌اکنون سه پروژه سدسازی در استان شامل سدهای "چپرآباد"، "کرم‌آباد" و "گرده‌بین" در دست اقدام است و عملیات ساخت سد "شهریکند" بوکان به خاطر دریاچه ارومیه متوقف شده است.
آبگیری سدهای چپرآباد اشنویه و کرم‌آباد پلدشت شروع شده و ادامه فعالیت برای تکمیل کامل این ۲ سد در دست اجرا استحسین علی‌بیگی افزود: آبگیری سدهای چپرآباد اشنویه و کرم‌آباد پلدشت شروع شده و ادامه فعالیت برای تکمیل کامل این ۲ سد در دست اجراست و با تکمیل سد "گرده‌بین" پیرانشهر آبگیری این سد هم انجام خواهد شد.
وی اضافه کرد: سد چپرآباد (اشنویه) با حجم کل مخزن۳۸.۴۴ میلیون مترمکعب و حجم مفید مخزن ۳۳.۸۰ میلیون متر مکعب انوع سدهای خاکی با هسته رسی قائم احداث شده و ارتفاع سد از بستر رودخانه ۳۲.۵ متر و ارتفاع سد از کف پی ۳۴ متر است.
معاون طرح و توسعه شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان‌غربی اظهار داشت: تراز آبگیر برای مجرای آب کشاورزی یک هزار و ۴۷۱.۹ متر از سطح دریاهای آزاد و تراز برای مجرای آب شرب یک هزار و۴۸۲ متر و عرض سرریز ۶ متر برای تعیین شده است.
علی‌بیگی گفت: تامین آب زیست محیطی دریاچه ارومیه،تامین ۱۲.۳ میلیون مترمکعب در سال آب مورد نیاز شرب شهر های نالوس، اشنویه، محمدیار، نقده و روستاهای اطراف،تامین آب اراضی پایاب سد و حق آب بر رودخانه کانی رش به میزان یک‌هزار و ۵۳ هکتار از اهداف احداث این سد است.
معاون طرح و توسعه شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان‌غربی گفت: سد کرم‌آباد پلدشت به عنوان یکی از طرح‌های عظیم توسعه منابع آب و خاک وزارت نیرو در شمال غرب کشور به شمار می‌رود که آبگیری آن سال گذشته شروع شد.
وی افزود: سد مخزنی کرم‌آباد از نوع خاکی با هسته رسی است که ارتفاع آن از بستر ۴۳ متر و از پی سنگی ۵۵ متر حجم عملیات خاک ریزی حدود پنج میلیون ۶۵۰ هزار متر مکعب است؛ ظرفیت تنظیمی این سد نیز حدود ۵۷ میلیون متر مکعب است.
وی اضافه کرد: این طرح با اعتبار بر ۱۴ هزار میلیارد ریال از سال ۱۳۹۴ آغاز شده که مشتمل بر سد، شبکه آبیاری و زهکشی، ایجاد خطوط لوله و تلمبه‌خانه‌های اصلی انتقال آب و پست‌های فوق توزیع و خطوط انتقال برق است.
معاون طرح و توسعه شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان‌غربی گفت: با بهره‌برداری از طرح کرم‌آباد علاوه بر اینکه ۲۵۰ هزار تن انواع محصولات کشاورزی به تولید کشور اضافه می‌شود برای ۱۵ هزار نفر نیز به صورت مستقیم و غیرمستقیم زمینه اشتغال فراهم خواهد شد.
سد کرم‌آباد از جمله سدهای ساخته شده خارج از بستر رودخانه در آذربایجان‌غربی بوده که برای آبگیری آن، ۲۰ کیلومتر خط انتقال آب از سد ارس و سه ایستگاه پمپاژ احداث شده است
وی اظهار داشت: سد کرم‌آباد از جمله سدهای ساخته شده خارج از بستر رودخانه در آذربایجان‌غربی است که برای آبگیری آن، ۲۰ کیلومتر خط انتقال آب از سد ارس و سه ایستگاه پمپاژ احداث شده است.
به گفته علی‌بیگی استفاده از حقابه قانونی جمهوری اسلامی ایران، توسعه آبیاری نوین، ایجاد اشتغال، درآمدزایی و بهبود وضعیت اقتصادی برای بهره‌برداران از مهمترین نتایج اجرای کامل این طرح محسوب می‌شود.
معاون طرح و توسعه شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان‌غربی گفت: سد "گرده‌بین" پیرانشهر نیز از نوع خاکی با هسته رسی، ارتفاع ۵۰ متر از بستر رودخانه، عرض تاج ۱۰ متر، طول تاج ۸۱۹ متر، حجم مخزن ۱۱۱ میلیون مترمکعب و حجم آب تنظیمی ۶۰.۲ میلیون مترمکعب در دست ساخت است.
وی افزود: این سد به منظور تامین آب کشاورزی حدود هفت هزار و ۸۵۰ هکتار از اراضی بسیار مرغوب دشت لاجان شامل روستاهای گرده‌بین، کیله‌سیپان، پسوه،گردکسپیان، خورنج، خراپه و کندره احداث می‌شود.
علی‌بیگی با اشاره به اینکه هم اکنون پیشرفت فیزیکی این سد ۲۲ درصد است اضافه کرد: تامین آب شرب شهرهای "گردکشانه" و "پسوه" و روستاهای اطراف از دیگر اهداف احداث سد مخزنی "گرده‌بین" پیرانشهر است.
ثبت ۳۴۴ میلی‌متر بارندگی در آذربایجان‌غربی
رییس اداره هواشناسی مهاباد گفت: در سال آبی جاری به طور میانگین ۳۴۴ میلی‌متر بارندگی در آذربایجان‌غربی ثبت شده است که در مقایسه با ۴۶۸ میلی‌متر بارندگی سال قبل در این استان، ۲۶ درصد کاهش و در مقایسه با ۳۱۱ میلی‌متر بارندگی میانگین بلندمدت ۱۱ درصد افزایش یافته است.
اردلان محمدپور با اشاره به اینکه سردشت پربارش‌ترین شهر استان در سال آبی جاری بوده است اظهار داشت: امسال تاکنون ۸۱۹ میلی‌متر بارندگی در سردشت ثبت شده که این مقدار بارش در مقایسه با هزار و ۱۵۶ میلی‌متر بارندگی سال قبل این شهرستان ۲۹ درصد کاهش و در مقایسه با میانگین بلندمدت نیز ۱۷ درصد افزایش یافته است.
وی گفت: بعد از سردشت، پیرانشهر با ۷۳۵ میلی‌متر بارندگی در جایگاه دوم جدول بارش‌های آذربایجان‌غربی قرار دارد و بارش‌های امسال این شهرستان نیز در مقایسه با ۹۵۵ میلی‌متر بارندگی سال قبل، ۲۳ درصد کاهش و در مقایسه با میانگین بلندمدت ۴۸ درصد افزایش یافته است.
رییس اداره هواشناسی مهاباد با اشاره به اینکه در سال آبی جاری "شوط" کمترین میزان بارش را داشت، افزود: در این مدت ۲۱۷ میلی‌متر بارندگی در این شهرستان ثبت شده که این مقدار بارش در مقایسه با ۲۴۰ میلی‌متر بارندگی سال قبل ۱۰ درصد و در مقایسه با میانگین بلند مدت نیز پنج درصد کاهش یافته است.
وی افزود: در سال آبی جاری ۳۱۴ میلی‌متر بارندگی در مرکز استان (ارومیه) ثبت شده است که این مقدار بارش در مقایسه با پارسال ۳۴ درصد کاهش یافته و در مقایسه با میانگین بلند مدت بدون تغییر است.
رییس اداره هواشناسی مهاباد اضافه کرد: در این مدت ۴۵۴ میلی‌متر بارندگی نیز در مهاباد گزارش شده است که در مقایسه با ۶۵۲ میلی‌متر سال قبل، ۳۰ درصد کاهش و در مقایسه با میانگین بلندمدت ۱۲ درصد افزایش یافته است.
وی افزود: اداره کل هواشناسی آذربایجان‌غربی دارای ۱۸ ایستگاه هواشناسی اصلی و تکمیلی و بیش از ۱۲۰ ایستگاه باران‌سنجی و اقلیم‌شناسی است که از ایستگاه‌های هواشناسی استان، ۹ ایستگاه اصلی (سینوبتیک) و ۹ ایستگاه هم تکمیلی هستند.
آذربایجان‌غربی از استان‌های شمال‌غربی کشور است که در منطقه‌ای کوهستانی واقع شده و میانگین بارندگی سالانه در این استان در حدود ۳۴۰ میلی‌متر است که بارش‌ها از آبان‌ماه شروع می‌شود و تا اوایل خرداد هر سال ادامه می‌یابد.
این استان از شمال به جمهوری خودمختار نخجوان، از غرب به کشورهای ترکیه و عراق، از شرق به آذربایجان‌شرقی و استان زنجان و از جنوب به کردستان محدود است.