کودکان و بازی‌های بومی‌محلی

تصور احیای بازی‌های بومی و محلی برای کودکان در دنیایی که فضای زندگی و خانه‌های مسکونی آن، هر روز کوچک و کوچک‌تر می‌شود چگونه خواهد بود؟ آیا امکان دارد به مانند یک سده پیش نسل‌های مختلف کنار هم قرار گیرند و برای سرگرمی کودکان آنان را با قواعد و قوانین بازی‌های بومی‌محلی آشنا کنند؟ آیا امکان دارد که کودک و نوجوان بازی‌های نوین موجود در تبلت و موبایل‌ها را کنار بگذارد؟

این چند سوال در حالی مطرح می‌شود که در یک دهه گذشته تلاش‌های فراوانی برای احیای بازی‌های بومی‌محلی شکل گرفته و بسیاری از مسوولان این فدراسیون، هنوز هم باور دارند قدرت و جذابیت این بازی‌ها می‌تواند پیوندگر نسل‌های مختلف باشد اما این جذابیت از کجا سرچشمه می‌گیرد و راز چشم‌نوازی آن برای نسل‌های مختلف چیست؟

بازی‌های بومی و محلی مجموعه‌ای سرگرمی‌هایی هستند که از گذشته‌های دور برای نسل‌های مختلف به یادگار ماندند. بازی‌هایی که هم قوانین و هم شیوه حضور در آنان به شرایط زمان، مکان و نسل های مختلف بستگی دارد و شیوه برگزاری آن به گونه‌ای است که زنان و مردان به راحتی امکان حضور در آن را دارند. این ویژگی در کنار همخوانی آن با فرهنگ ایرانی - اسلامی موجب شده تا برگزاری این بازی‌ها در محیط آپارتمانی و سبک زندگی سخت نباشد.

اما آنچه برگزاری آن را سخت کرده، شکاف نسلی است که موجب شده تا غبار فراموشی بر روی این بازی‌ها سایه افکند. نسل کنونی حتی در مناطق روستایی آشنایی چندانی با بازی‌های بومی و محلی ندارند و روز به روز در هیجان کاذب بازی‌های رایانه‌ای غرق می‌شوند، هیجانی که نه تنها قدرت تحرک را از آنان خواهد گرفت بلکه فرد را به دور از سایر هم‌نوعان گوشه‌گیر خواهد کرد.

گوشه‌گیری بر میزان قدرت جامعه‌پذیری کودکان و نوجوانان نیز تاثیر خواهد گذاشت؛ تاثیری که ممکن است نسل بعدی را از لحاظ رفتار اجتماعی متفاوت از نسل‌های دیگر تربیت کند. حال اگر تصور کنیم که برنامه‌ریزان حوزه بازی‌های بومی و محلی بتوانند این شیوه از فعالیت را به نسل‌های دیگر انتقال دهند چه اتفاقی در شیوه و سبک فعالیت کودکان و نوجوانان آینده رخ خواهد داد؟

بدون شک اگر شرایط توسعه و احیای بازی‌های بومی و محلی در ایران بر روال مطلوب آن قرار گیرد چند اتفاق مهم و اساسی در شیوه فعالیت کودکان و نوجوانان نسل‌های آینده رخ خواهد داد. اتفاق نخست آن است که این نسل‌ها بازی‌های بومی و محلی به عنوان میراث معنوی کشور فاصله نخواهند گرفت بلکه با آموحتن بخشی از آنان در آینده خود میراث دار خواهند شد و واسطه انتقال نسل‌های مختلف می‌شوند. این انتقال میراث به راهکاری تبدیل خواهد شد تا بازی‌های سنتی کشور با به روز شدن قوانین ماندگار شوند و در آینده شاید بتوان آنها را در قالب یک جشنواره بزرگ برگزار کرد.

دومین تاثیر آن حفظ انسجام خانواده و جامعه است. بیشتر بازی‌های رایانه‌ای انفرادی است و فرد را به سمت و سوی دوری از اجتماع سوق می‌دهد اما شیوه برگزاری بازی‌های بومی محلی گروهی است و کنش‌گران در قالب کار تیمی قوانین موجود را رعایت می‌کنند.

سومین کارکرد مهم توسعه و احیای بازی‌های بومی محلی تحرک و فعالیت کودکان است. در بازی‌های رایانه‌ای تمرکز و ساکن بودن یک شرط مهم به شمار می‌رود اما بازی های کودکانه دچار جنب‌وجوش هستند. این جنب و جوش در نهایت موجب خواهد شد تا دانش آموزان مقاطع مختلف اصول اولیه «سواد حرکتی» که اکنون مورد تایید معاونت بهداشت و سلامت وزارت آموزش و پرورش است را بیاموزند.