پیش از شیوع ویروس کرونا و تاثیرات عظیمی که بر زندگی فردی و اجتماعی مردم در سراسر دنیا گذاشت، تنها تولیدات کنندگان آثار سینمایی بودند که در قالب تولیدات سینمایی و فیلمی اشکالی از شیوع و بیماری‌های فراگیر را تصویر و تصور کرده بودند؛ البته حتی آنان هم نمی‌توانستند در تخیلی‌ترین صورت چنین گستره‌ای از اپیدمی یک بیماری را تجسم کنند. اتفاقی که البته افتاد و به یک باره تمام جهان را درگیر خود ساخت؛ غیر از آدم‌ها و جان‌هایی که این بیماری در این مدت گرفت، برخی از مشاغل و تجارت‌ها را هم به زمین زد و حتی از صحنه بیرون راند؛ این درحالی بود که برخی از مشاغل و صنایع خود را جلوه‌ای دیگر بخشیده و با تطبیق با شرایط موجود در صحنه حاضر شدند.
سینما یکی از صنایعی بود که با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین که امروز در بهترین حالت خود از ابتدای ابداع است، خود را با شرایط تطبیق داد و کمپانی‌ها و شرکت ها و کشورها بسته بر زیرساخت‌های خویش در فناوری اطلاعات و ارتباطت موفق شدند تا در این مدت از شکست موفقیت بسازند؛ چنانچه سهام و ارزش شرکت‌های اطلاعاتی و ارتباطی و تولیدکنندگانی که ارائه خدماتان را در وب گسترش داده بودند به شدت در این مدت افزایش یافت. به عنوان نمونه در تبادل سهام در بورس روز دوشنبه آمریکا، سهام نت‌فلیکس به بالاترین ارزش تاریخ خود یعنی ۴۹۹.۵۰ دلار به ازای هر سهم رسید. این رقم نمایانگر افزایشی ۴.۵ درصدی نسبت به روز قبل بود و باعث شد ارزش بازار این شرکت به تقریباً ۲۱۹ میلیارد دلار برسد. نت‌فلیکس به هیچ وجه در معرض هیچ دارایی در بخش رسانه که در خطر باشد از جمله شبکه‌های کابلی قرار ندارد و هیچ دارایی از جمله پارک‌های موضوعی یا سالن‌های سینما ندارد که مستقیم از کووید -۱۹ اثر پذیرفته باشد.
این موضوع نشان از لزوم انطباق‌پذیری و به روزرسانی سازمان‌ها، شرکت‌ها و کشورها بر اساس فناوری‌های روز دارد؛ موضوعی که به دلیل مخاطرات مدرنیته می‌تواند نقاط قوت خودش را هم داشته باشد. در ایران هم در این مدت نمایش آنلاین بیش از گذشت مطرح شد و با اکران فیلم خروج ساختۀ ابراهیم حاتمی کیا این فضا به عنوان جایگزینی (هرچند موقت) برای پردۀ نمایش درنظر گرفته شد. موضوعی که البته مخالفانی جدی داشت.
حالا به نظر می‌رسد وضعیت آینده چشم‌انداز سینما بیش از همیشه درهاله‌ای ابهام قرار دارد؛ این که شیوه نمایش چگونه خواهد بود و کدام شیوه می‌تواند فارغ از ضررهای مالی و مشکلات و مباحث حقوقی متعدد، سود اقتصادی به همراه داشته باشد؛ ضمن این که مردم را سرگرم ساخته و جریان انتقال و آموزش فرهنگی را منقطع نسازد.
دوران کرونا به پایان خواهد رسید
رضا مقصودی کارگردان و فیلم‌نامه‌نویس در گفت وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا، در مورد کرونا و فرصت‌ها و تهدیداتی که از این منظر متوجه سینمای ایران است، بیان کرد: شرایطی که به دلیل کرونا پیش‌آمده موجب شده تا بسیاری از فیلم‌سازان و تهیه‌کنندگان حاضر به نمایش آثارشان در شرایطی که تضمین فروش بر پرده سینما نیست، نباشند؛ از سوی دیگر فیلم‌سازان و تهیه‌کنندگانی را داریم که مشغول تولید آثاری هستند که بعضاً به دلیل کرونا نیمه‌کاره مانده بوده و با اضافه‌شده این تولیدات به تولیدات قبلی، شاهد ترافیک آثاری هستیم که هنوز به نمایش درنیامده‌اند. این‌ها در شرایطی است که اگر قرار باشد تا دست‌کم یک سال دیگر شرایط این‌گونه باشد (درگیری با کرونا و عدم بازگشت زندگی به روال سابق) فیلم‌ها و آثار دیگری هم تولید خواهند شد و این یک معضل بزرگ برای بخش نمایش سینمای ما است که سایه خود را بر بخش تولید و ... می‌اندازد و باید فکری اساسی برای آن کرد.
روال کاری ما به‌هم‌خورده است و طبعاً به دلیل شرایط موجود نمی‌شود مانند گذشته کار کرد و عمده‌ترین مشکل ما این است که نمی‌دانیم که آیا می‌توانیم برای امروز سینما اثری را بنویسیم، بسازیم و یا خلق کنیم و سینما به‌جز کرونا دچار رخوت عجیبی شده است و مسائل سیاسی و اقتصادی اطرافمان موجب شده است که جوی ناامیدانه در بین سینماگران ایجاد شود؛ قبلاً فیلم‌سازی و سرمایه‌گذاری در این حوزه به‌اندازه کافی ریسک داشت اما امروز سخت‌تر شده و هرکسی حاضر نیست وارد این عرصه شود و این شرایط سختی است و برنامه‌هایمان تا حدودی به‌هم‌ریخته است. وی افزود: البته نکته اینجاست که با تمام بحث‌هایی که می‌شود و اخبار بدی که می‌شنویم این دوران روزی به پایان خواهد رسید و این‌گونه نیست که کرونا همیشگی باشد، این وضعیت روزی تمام خواهد شد و به هر صورت یا ما با این شرایط انطباق پیدا می‌کنیم یا درمان و واکسنی برای آن پیدا خواهد شد و زندگی به دوران شرایط منطقی ثابت و طبیعی باز خواهد گشت؛ بحث سر این است که در این مدتی که شرایط خاص و ویژه‌ای داریم، چه کنیم که کمتر ضرر کنیم.
مقصودی ادامه داد: شرایط امروز به‌گونه‌ای است که به‌هرحال برخی ضرر خواهند کرد، چه در زندگی شخصی چه در اقتصاد و بازار و ... آدم‌ها ضرر می‌کنند و این موضوعی همه‌گیر است و به تبع آن، همه بخش‌های سینما هم در حال ضرر کردن هستند و مقصر این موضوع هم هیچ‌کس نیست و نمی‌شود کار خاصی هم برای آن انجام داد؛ اما به‌هرحال ما ابزاری در اختیارداریم که باید از این ابزار استفاده کنیم.
بخشی از این ابزار نمایش آنلاین است. بسیاری از کارگردانان و فیلم‌سازان به امید این‌که روزی به‌زودی بتوانند فیلمشان را به نمایش پرده‌ای دربیاورند آن را به نمایش آنلاین نمی‌گذارند؛ اما جمع شدن این حجم از فیلم وقتی درهای سینما به طور کامل باز شود و بخواهند به روال سابق نمایش بدهند ما را دچار مشکل می‌کند و آن زمان کشمکش خواهیم داشت. درنتیجه چاره‌ای نداریم که از ابزار موجود برای زمان حال بهره بگیریم که یکی از این ابزار موجود، نمایش آنلاین فیلم‌ها است تا بار و فشار آتی را کم کنیم.
چاره‌ای جز مدیریت وضعیت موجود نداریم
برنده جایزه سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه برای فیلم لیلی با من است (۱۳۷۴) خاطرنشان کرد: موضوع دیگر این است که بسیاری از آثار سینمایی واقعاً تاریخ‌مصرف دارند و اگر اثری بماند و پخش نشود، تازگی و موقعیت خودش را از دست می‌دهد و باید جای خودش را به اثری مهم‌تر بدهد. سالن‌های سینما باید به شکل محدود و موقت بازشوند و تعداد تماشاچی را کم کنند.
وی افزود: به‌هرحال شرایطی است که ما چاره‌ای جز مدیریت وضعیت موجود نداریم؛ و این شرایطی است که باید ما و همه کسانی در سینما کار می‌کنیم، بهای آن را بپردازیم و این‌که فکر کنیم کسی باید از جای دیگری بیاید و فکری برای ما بکند غیرمنطقی است.
بخشی از این بها ضرر اقتصادی است که خودش تبعات فرهنگی هم دارد؛ سینما اگر رونق سابق را نداشته باشد. جای آن را چیزهای دیگری پر خواهد کرد و این خوب نیست و باید جایگاه خودش را داشته باشد و بتواند در کل کشور توسعه بیابد. حجم نمایشی که پیش از کرونا داشتیم هم خیلی کم بود و باید قدرت خودمان را بیشتر می‌کردیم.
مقصودی یادآور شد: فضای آنلاین بخشی از مشکلات امروز ما را مرتفع می‌سازد اما برای همیشه نمی‌تواند ادامه یابد. فضای آنلاین محدودیتی دارد که جایگاه خودش را دارد و در ایام کرونا می‌تواند جایگاهی برجسته‌تر داشته باشد اما پس‌ازاین ایام نمی‌تواند جای سینما و سالن سینما را بگیرد. وقتی شرایط عادی شود، سینما جایگاه خودش را خواهد یافت و چیزی جز این نیست. وقتی انسان بیمار می‌شود باید کارهایی کند تا بیماری را پشت سر بگذارد اما وقتی خوب شد (درست است که آدم قبل نیست) اما به‌هرحال موجودی است که مانند قبل زندگی می‌کند و باید در روال قبل خود قرار بگیرد.
کرونا محور حجم زیادی از قصه‌های سال‌های آیندۀ جهان خواهد بود
نویسنده فیلم‌نامۀ فیلم‌های: لیلی با من است (۱۳۷۴)، مهر مادری (۱۳۷۶)، همیشه پای یک زن در میان است (۱۳۸۶)، اخلاقتو خوب کن (۱۳۸۹)، من سالوادور نیستم (۱۳۹۴) و خجالت نکش (۱۳۹۶) در توضیح سوژه کرونا به عنوان دستمایه‌ای برای ساخت آثار نمایشی و نوشتن فیلم‌نامه‌های سینمایی و تلویزیونی، تصریح کرد: ازآنجایی‌که همه مردم درگیر این موضوع هستند، هنرمندان اگر ذهن خلاقی داشته باشند، می‌توانند این سوژه را دستمایه اثر خود قرار داده و به آن بپردازند و حتماً در تمام دنیا حجم زیادی از قصه‌های چند سال آینده ما را موضوع کرونا به خودش اختصاص خواهد داد.
مقصودی در واکنش به این موضوع که چرا تاکنون فیلمی با موضوع کرونا در ایران برای ساخت پیشقدم نشده است، گفت: شاید ما فرصت بیشتری نیاز داشته باشیم که موضوع کرونا در تولیدات فیلمی ما نمود بهتری داشته باشد. به‌خصوص سینما و قصه‌پردازی در سینما و فیلمنامه زمان می‌برد که بتواند ته‌نشین شده و جلوۀ بهتری بیابد. باید به آن فرصت بدهیم و بعد به اشکال مختلف و به میزان درگیری‌هایی که آدم‌ها دارند، می‌تواند مورد توجه ساخت باشد.
یک‌زمانی است که من درگیر بیماری نمی‌شوم اما در منزل درگیر آن هستم و در یک حبس خانگی قرار می‌گیرم و این قرنطینه من را آزار و در موقعیت‌های دراماتیک قرار می‌دهد. بخش آموزشی موضوع که فیلم‌هایی به جهت آموزش به مردم ساخته شوند، بخش دیگری است که معمولاً سفارش داده می‌شود؛ اما بخش خلاقه هنری ذاتی به این بازمی‌گردد که ما (نویسندگان و خالقان آثار) چه مقدار درگیر این ماجرا می‌شویم و چقدر با کرونا کشمش داشته باشیم.وی افزود: باید زمان بدهیم تا موضوع در ذهن خالق اثر هنری ته‌نشین شده و جا بیفتد و منجر به خلاقیت و تولید اثر هنری شود و بعد منشأ اثر و تأثیرگذاری فرهنگی شود؛ ضمن این‌که هنرمند به میزان فاصله و ارتباطش و مسافتی که با بیماری دارد و تبعاتش می‌تواند قصه‌پردازی کند و این موضوع به جنبه‌های مختلفی بستگی دارد و اکنون زود است که در مورد تأثیر کرونا بر محیط اطرافمان در سینما صحبت کنیم. الآن امکان ساخت آن را نداریم شاید شش ماه دیگر این امکان را داشته باشیم و کرونایی وجود نداشته باشد.
مقصودی در انتها و در اشاره به برنامه‌ها و فعالیت‌هایی که در روزهای قرنطینه و این روزها دنبال کرده است، بیان کرد: تحت تأثیر شرایط موجود برای خودم چیزهایی را می‌نویسم و ایده‌هایی را دارم ولی صرفاً طراحی می‌کنم، به امید این‌که روزی شرایط خوب شود و بتوانیم مانند قبل کار کنیم.
وی افزود: در این مدت فیلم دیدم، برای یکی دوتا از کارهای عقب‌افتاده‌ام برنامه‌ریزی و مطالعه کردم و کارهای تحقیقاتی را برای برخی از ایده‌هایی که داشتم انجام دادم؛ در حدی که برایم مقدور بود و بیشتر به این گونه کارها گذشت و تا اطلاع ثانوی هم به این‌ها خواهد گذشت.