بازآفرینی شهری سیاستی جامع و یکپارچه برای حل مشکلات شهرها است به نحوی که منجر به ارتقای شاخص‌های زیست‌پذیری و کیفیت زندگی شهروندان می‌شود.
از سوی دیگر اجرای این طرح که در برگیرنده شبکه‌ای از اقدامات و برنامه‌های همه‌جانبه، مشارکتی، فرایند مبنا، راهبردی، اجتماع محور و برنامه‌های بازآفرینی است که در تمامی سطوح مشارکت حداکثری به ویژه مردم را به همراه دارد.
حدود ۱۸ درصد مساحت شهری در کشور را بافت‌های فرسوده تشکیل می‌دهد که ۵۵ هزار و ۱۰۴ هکتار آن را بافت ناکارآمد میانی، ۲۴ هزار و ۱۴۱ هکتار آن را بافت‌های تاریخی و ۶۱ هزار و ۶۵۷ هکتار آن را سکونتگاه‌های غیررسمی تشکیل می‌دهد.
بنا بر آخرین آمارهای اعلامی از سوی وزارت راه و شهرسازی، حدود ۱۸ درصد مساحت شهری در کشور را بافت‌های فرسوده تشکیل می‌دهد که ۵۵ هزار و ۱۰۴ هکتار آن را بافت ناکارآمد میانی، ۲۴ هزار و ۱۴۱ هکتار آن را بافت‌های تاریخی و ۶۱ هزار و ۶۵۷ هکتار آن را سکونتگاه‌های غیررسمی تشکیل می‌دهد.
دولت مصمم است تا با اجرای درست این طرح و زمینه‌سازی برای مشارکت اجتماعی، ساکنان مستقر در بافت‌ها را توانمند کرده و از این طریق فرایند تحقق توسعه همه‌جانبه را در این مناطق تسهیل کند.
طبق آخرین اعلام سازمان امور اجتماعی کشور در ۲۹ اردیبهشت امسال، ۱۱ میلیون نفر در بافت‌های ناکارآمد شهری زندگی می‌کنند که با در نظر گرفتن هشت میلیون نفر ساکن در بافت‌های فرسوده و تاریخی در مجموع ۱۹ میلون نفر از ۶۰ میلیون جمعیت شهری کشور در مناطق حاشیه‌نشین و بافت‌های فرسوده زندگی می‌کنند.
در همین رابطه طی سالهای اخیر بیش از یک هزار هکتار بافت ناکارآمد میانی و ۴۶۲ هکتار بافت سکونتگاه‌های غیررسمی در این استان شناسایی شده است که به ترتیب ۱۱ و ۳.۸ درصد از کل بافت‌های شهری این استان را شامل می‌شود و ۱۷۰ هزار نفر از مردم استان در این مناطق ساکن هستند.
برای ساماندهی این بافت‌های ناکارآمد و فرسوده تاکنون برنامه‌هایی تدوین شده اما طرح بازآفرینی شهری از کارآمدترین این طرح‌ها بوده است.
تصمیم‌های کارشناسی در خصوص اجرای طرح بازآفرینی شهری به استان‌ها واگذار شده است و همین موضوع سبب شده تا هر استانی متناسب با شرایط اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی خود اقدام کند.
در این میان چهارمحال و بختیاری جزو استان‌های برتر کشور در اجرای سیاست‌های این برنامه به شمار می‌رود و امید می‌رود تداوم این طرح در سالهای آینده بتواند نتایج مطلوب آن را به طور کامل محقق کند.
وضعیت نامناسب بافت‌های ناکارآمد شهری از نظر شاخص‌های توسعه
نماینده ویژه استاندار چهارمحال و بختیاری در طرح بازآفرینی شهری و مدیرکل دفتر فنی استانداری در همین خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: در این استان تاکنون پدیده حاشیه‌نشینی شکل نگرفته است، اما برخی بافت‌های ناکارآمد شهری در استان وجود دارد که از نظر شاخص‌های توسعه شهری در وضعیت مناسبی قرار ندارند.
احسان امانی در پاسخ به این سوال که چرا در چهارمحال و بختیاری حاشیه‌نشینی شکل نگرفته است، افزود: در سالهای گذشته مساله حاشیه‌نشینی به خوبی در این استان مدیریت شده و از سوی دیگر حاشیه‌نشینی در فرهنگ مردم شهری و روستایی این استان جایی نداشته است و از آنجا که بیشتر استان مهاجرفرستی است تا مهاجرپذیر، چنین پدیده‌ای در چهارمحال و بختیاری شکل نگرفته است.
وی در ادامه با اشاره به وجود محله‌هایی با بافت ناکارآمد شهری در استان، اظهار داشت: به جز بافت‌های تاریخی و فرسوده واقع در برخی شهرهای استان، هشت محله در شهرستانها جزو بافت‌های ناکارآمد شهری به شمار می‌رود.
امانی، با بیان اینکه بافت‌های ناکارآمد شهری از خدمات شهری و زیرساخت‌های لازم برخوردار نیستند، افزود: از آنجا که در این مناطق خدماتی نظیر مراکز رفاهی، تفریحی، فرهنگی و اقتصادی لازم در سالهای گذشته ایجاد نشده، شاهد رشد آسیب‌های اجتماعی نظیر اعتیاد، فقر، بیسوادی و وجود خانه‌های مسکونی نامناسب در این مناطق هستیم.
طرح بازآفرینی شهری از سال ۹۷ در استان آغاز شده و ارتقای کیفی و بهبود زندگی ساکنان در بافت‌های ناکارآمد شهری را طی پنج سال هدف خود قرار داده است.
مدیرکل دفتر فنی استانداری چهارمحال و بختیاری، طرح بازآفرینی شهری را راهکاری برای ارتقای شاخص‌های توسعه پایدار شهری در محله‌های ناکارآمد شهری عنوان کرد و گفت: مراحل اجرای این طرح از سال ۹۷ در استان آغاز شده است و ارتقای کیفی و بهبود زندگی ساکنان در بافت‌های ناکارآمد شهری را طی پنج سال هدف خود قرار داده است.
اختصاص ۳۰ درصد اعتبارات دستگاه‌ها به طرح بازآفرینی شهری
امانی خاطر نشان کرد: در همین راستا دستگاه‌های اجرایی موظف هستند تا ۳۰ درصد اعتبارات تملک دارایی خود را برای ارتقای زیرساخت‌های مناطق ناکارآمد شهری استان هزینه کنند.
وی درآمد پایین، بیکاری و ناتوانی در تامین معیشت را از مهمترین چالش‌های بافت‌های ناکارآمد شهری دانست و افزود: بسیاری از مردم ساکن در این مناطق مشکل درآمدی دارند و همین فقر و بیکاری، امور فرهنگی و اجتماعی این مناطق را نیز تحت تاثیر خود قرار می‌دهد.
امانی، فرهنگسازی،ارائه مشاوره‌ها و برگزاری برنامه‌های تفریحی را از دیگر راهکارهای ارتقای شاخص‌های فرهنگی در محلات دارای بافت ناکارآمد عنوان کرد و گفت: از آنجا که مدارس، مراکز فرهنگی، تفریحی و رفاهی در این مناطق وجود ندارد و یا ناچیز است،از همین‌رو مردم این مناطق برای ارتقای سطح زندگی خود نیازمند فرهنگسازی و دریافت مشاوره‌های لازم هستند.
در تعریف بافت ناکارآمدشهری باید گفت؛ بافت ناکارآمد به محوطه‌ای گفته می‌شود که به علت ویرانی، برنامه‌ریزی ناقص و معیوب، تسهیلات ناکافی یا نامناسب، وجود کاربری‌های آسیب‌رسان، ساختارهای غیرایمن یا ترکیبی از این عوامل برای ایمنی، سلامت یا رفاه جامعه زیان‌آور باشد.
در تعریف دیگر آمده است که بافت ناکارآمد یعنی محوطه‌ای که در شرایط فعلی آن حداقل چهار یا پنج شرط ناکارآمدی که به طور اساسی به رشد شهر آسیب می‌رسانند یا مانع از آن می‌شوند، ناتوانی اقتصادی یا اجتماعی ایجاد کند و تهدیدی برای سلامت عمومی، ایمنی و رفاه اجتماعی باشد.
دولت از ۲ سال قبل با اجرای طرح بازآفرینی شهری به دنبال بهبود وضع معیشتی این مناطق است و تاکنون در این خصوص اقدامات قابل توجهی در استان چهارمحال و بختیاری انجام شده است.
چهارمحال و بختیاری جزو ۶ استان برتر در اجرای طرح بازآفرینی شهری
به گفته سرپرست ستاد بازآفرینی شهری چهارمحال و بختیاری این طرح یکی از موفق‌ترین طرح‌های این سازمان در سالهای گذشته بوده است به طوری که این استان در سال گذشته جزو ۶ استان برتر کشور در اجرای مناسب این طرح معرفی شده و تاکنون ۵۰ درصد اهداف این طرح در استان محقق شده است.
ابراهیم علیرضایی در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا، با تشریح وضعیت این استان در حوزه بافت‌های ناکارآمد و فرسوده، اظهار داشت: این استان با وسعتی برابر ۱۶ هزار و ۴۲۱ کیلومتر دارای بیش از یک هزار هکتار بافت ناکارآمد میانی و ۴۶۲ هکتار بافت سکونتگاه‌های غیررسمی است که به ترتیب ۱۱ و ۳.۸ درصد از کل بافت‌های شهری استان را شامل می‌شود.
وی، با اشاره به شناسایی پنج شهر دارای بافت‌های ناکارآمد شهری و فرسوده در استان، افزود: در این شهرها ۱۱ محله شناسایی شده است و در مرحله اجرا قرار دارد و بناست در گام دوم ۲ شهر دیگر به این تعداد شهر اضافه شود.
از ابتدای سال ۹۷ تاکنون عملیات اجرای بازآفرینی شهری در ۶۰۱ هکتار از بافت‌های فرسوده و ناکارآمد استان در حال انجام است و ۴۵۰ واحد مسکونی در بافت‌های فرسوده ایجاد شده است.
علیرضایی با بیان اینکه طرح ملی بازآفرینی شهری از سال ۹۷ در این استان روند اجرایی به خود گرفته است، تصریح کرد: از ابتدای سال ۹۷ تاکنون عملیات اجرای بازآفرینی شهری در ۶۰۱ هکتار از بافت‌های فرسوده و ناکارآمد استان در حال انجام است و ۴۵۰ واحد مسکونی در بافت‌های فرسوده ایجاد شده است.
سرپرست ستاد بازآفرینی شهری چهارمحال و بختیاری خاطر نشان کرد: با اجرای طرح بازآفرینی شهری در استان در سال ۹۷ برای ۲ هزار و ۳۲۳ نفر به صورت مستقیم و برای سه هزار و ۶۳۵ نفر به صورت غیرمستقیم اشتغالزایی شد و با توسعه این طرح در سال ۹۸ و تمرکز آن بر احداث واحدهای مسکونی انتظار می‌رود ظرفیت اشتغالزایی طرح افزایش پیدا کند.
علیرضایی با بیان اینکه این طرح به شکل پروژه محور اجرا می‌شود، اظهار داشت: در همین رابطه ۳۴ طرح در استان تعریف شده است که با همکاری شهرداری‌ها، بخش خصوصی و سایر دستگاه‌های عضو ستاد در حال انجام است.
وی، همکاری و مشارکت مردم در اجرای طرح بازآفرینی شهری را بسیار مهم و تاثیرگذار دانست و گفت: در همین راستا برای تقویت مشارکت مردمی، سیاست‌های تشویقی از جمله تخفیف در صدور پروانه ساخت در نظر گرفته شده است.
سرپرست ستاد بازآفرینی شهری چهارمحال و بختیاری خاطر نشان کرد: طرح بازآفرینی شهری هم‌اینک در شهرهای شهرکرد، بروجن، لردگان، فارسان و بن در حال اجراست و به زودی تعدادی از طرح‌هایی که در بافت‌های این شهرها آغاز شده به مرحله بهره‌برداری میرسد.
علیرضایی، میزان اعتبار مصوب شده برای طرح‌های بازآفرینی شهری استان را ۴۰۰ میلیارد ریال اعلام کرد و گفت: امید است تا سال ۱۴۰۰ بتوان این اعتبارات را به خوبی جذب کرد.
وی، اجرای کامل این طرح را نیازمند همراهی همه دستگاه‌ها دانست و افزود: در همین خصوص دستگاه‌های مرتبط با طرح را فراخوان عضویت در ستاد بازآفرینی داده و بسیاری از دستگاه‌ها در این ستاد عضو شده‌اند.
به عنوان نمونه در شهرکرد مرکز استان سه محله با عنوان بافت ناکارآمد شهری به مساحت ۴۰۰ هکتار و یک منطقه بافت فرسوده به مساحت ۸۶ هکتار شناسایی شده است که در راستای اجرای طرح بازآفرینی شهری در این مناطق ۱۷ طرح تدوین و به مرحله اجرا گذاشته شه است.
احداث خانه سلامت، احداث پارک محله‌ای و فضای سبز، ایجاد زمین چمن و بازی‌های ساحلی، احداث فاضلاب و ایجاد سنگ فرش در بافت فرسوده منطقه غرب شهرکرد از جمله اقداماتی است که در این منطقه در حال اجرا است.
علاوه بر آن در بافت فرسوده شهرکرد نیز طرح‌هایی در حال اجرا است.
اجرای طرح‌های ساماندهی بافت فرسوده شهرکرد
معاون معماری و شهرسازی شهرکرد در همین خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: ۸۶ هکتار بافت فرسوده در مرکز شهر وجود دارد که شامل بافت تاریخی نیست اما بیشتر شاخص‌های معماری قدیمی و میراثی در این منطقه وجود دارد و در سالهای اخیر ساماندهی این بافت با جدیت بیشتری در حال انجام است.
اکبر شاهوردی افزود: به همین منظور ستاد بازآفرینی شهری شکل گرفته و شهرداری هم یکی از اعضای این ستاد است و انتظار می‌رود تمام دستگاه‌های عضو این ستاد همکاری و همراهی لازم را برای تحقق اهداف این ستاد به کار گیرند.
وی تصریح کرد: با این وجود شهرداری شهرکرد طرح‌هایی برای ساماندهی بافت فرسوده شهر در حال اجرا دارد که می‌توان به طرح ساماندهی کوی نمدمالان، میدان امامزادگان، کف‌سازی خیابان فردوسی جنوبی و خواجه‌نصیر اشاره کرد که هرچند در راستای برنامه‌های تدوین شده در حال اجرا است اما تا تحقق مطالبات موجود هنوز فاصله داریم.
آسیب‌های اجتماعی در مناطق ناکارآمد شهری پررنگ‌تر است
یک فعال اجتماعی و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی گفت: اگر چه آسیب‌های اجتماعی در بسیاری از مناطق شهری دیده می‌شود اما این آسیب‌ها در مناطق حاشیه‌ای و ناکارآمد شهری گسترده‌تر و پررنگ‌تر است.
حسین بارانی بیرانوند، ایجاد شکاف و فاصله بین مردم مناطق شهرنشین با مناطق حاشیه‌ای را مهمترین عامل بروز شکل‌گیری آسیب‌های اجتماعی در مناطق ناکارآمد دانست و گفت: وقتی نظام عدالت به درستی شکل نمی‌گیرد و دهک‌ها از هم فاصله می‌گیرند، افراد مناطق حاشیه‌ای و ناکارآمد دچار احساس ناکامی و سرخوردگی می‌شوند و همین امر بروز آسیب‌های اجتماعی را فراهم می‌کند.
آموزش از الزامات اجرای طرح‌های بازآفرینی شهری
دبیر تشکل مردم‌نهاد پایا فرابوم ایرانیان خاطرنشان کرد: اگر نتوان در کاهش مشکلات و آسیب‌های این مناطق کار موثری انجام داد این آسیب‌ها به سایر مناطق شهر نیز تسری پیدا می‌کند و به تهدید بزرگی تبدیل می‌شود.
بارانی خاطرنشان کرد: طرح بازآفرینی شهری بیشتر معطوف به ایجاد زیرساخت‌ها و مسائل کالبدی و فیزیکی محلات شده است در حالی که مسائل اجتماعی و فرهنگی از امور ضروری‌تر به شمار می‌رود.
وی افزود: شهرداری با ارائه آموزشهای لازم، راه‌اندازی سرای محله، ایجاد مکان‌های تفریحی و ارائه امکانات رفاهی می‌تواند حس شهروندی را در افراد ساکن در این مناطق ارتقاء دهد و آنها را برای جامعه‌پذیری بیشتر فراهم کند.
اجرای برنامه‌های فرهنگی به موازت ایجاد زیرساخت‌های کالبدی
در همین راستا طی سالهای اخیر از سوی یکی از نهادهای فرهنگی استان یک روحانی برای ساماندهی مسائل فرهنگی و آموزشی مناطق ناکارآمد شهری مستقر شده است.
بابامیر گفت:۲۰ درصد از مجموع اهداف پیش‌بینی شده در این حوزه تاکنون محقق شده است و این موضوع می‌طلبد تا ساماندهی برنامه‌های فرهنگی در این مناطق مستمر و مداوم باشد.
وی ادامه داد: اعزام ماهانه گروه‌های پزشکی، ماما و روانشناس از دیگر اقدامات انجام شده در خصوص ارتقای سطح زندگی مردم این مناطق به شمار می‌رود که تا حد زیادی موثر بوده است.
بابامیر، بیکاری و اشتغال جوانان این منطقه به شغل‌های کاذب را از جمله مشکلات این منطقه عنوان کرد و گفت: برای رفع این مشکل ۷۰۰ میلیون تومان تسهیلات مشاغل خانگی در اختیار اهالی قرار داده شد، چندین دوره آموزشی صنایع دستی و خیاطی برای زنان و دختران منطقه برگزار شد و برخی از مردهای منطقه نیز به کارخانه‌ها برای انجام امور کارگری و نگهبانی معرفی شدند.
وی شرایط محلات ناکارآمد شهری در مقایسه با سالهای قبل از اجرای طرح بازآفرینی شهری را بهتر ارزیابی کرد و گفت: هرچند برای رسیدن به شرایط مطلوب باید اقدامات و برنامه‌های بیشتری انجام داد اما شرایط این مناطق بسیار بهتر از سالهای گذشته شده است.
به گزارش ایرنا، چهارمحال و بختیاری دارای ۱۰ شهرستان با ۹۷۹ هزار نفر جمعیت است.